BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA FRANSIZ BASININDAKİ GÖRSEL MALZEME VE ANLATIMLARDA TÜRKLER VE TÜRK DİRENİŞİ

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 44, 117 - 139, 25.10.2022

Evrim Turan Kılıç

Öz

Sanayi Devriminin ve Fransız İhtilalinin ardından var olan devletler yapısal
değişiklikler geçirmiş, imparatorluklar devri kapanmış ve yeni ulus devletler doğmuştur.
Osmanlı Devleti, topraklarındaki farklı unsurların ayaklanmaları nedeniyle dikkatini zorunlu
olarak dünyada yaşanan değişimlere çevirmiştir. Batı’dakine benzer politikalar ve çeşitli
yeniliklerle toprak kayıplarını önlemeye çalışırken diğer yandan Türklük bilinci gelişmeye
başlamış olan halkı ulus haline getirmeye ve varlığını korumaya çalışmıştır.
XIX. yüzyıl sonlarına gelindiğinde Rusya, İngiltere, Fransa, Almanya ve İtalya gibi
Avrupa devletleri kendi çıkarları doğrultusunda Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü
korumasını isterken, artık bu toprakları kendi aralarında paylaşmak istemişlerdir. 1914
yılında toprak ve sömürge kaygılarıyla egemenlik yarışına giren Batılı güçler, etkisi yıllar
sürecek olan büyük bir savaş başlatmıştır. Bu devletlerle bağdaşmaya çalışan Osmanlı Devleti
İttifak grubunun içinde savaşmak durumunda kalmış, bu süreçte Fransız basını Türkiye ve
Türklerle ilgili haberlere geniş yer vermiştir.
Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na girmesi üzerine Fransız
basınındaki görsel malzeme ve anlatımlarda görülen tepkinin savaşın son yıllarında nasıl
bir değişim gösterdiği incelenmeye çalışılmıştır. Fransız basınında yaptığımız çalışmadaki
gazetelerden ülkenin en yüksek tirajlı gazeteleri olan ve “Beş Büyükler” olarak tanımlanan Le
Petit Parisien, Le Petit Journal, Le Matin, L’Echo de Paris ve Le Journal gazeteleri tarafsız yayın
yapmaya gayret etmiştir. Bu gazetelerin yanında bir bakıma hükümetin yayın organı olarak
değerlendirilebilen ve diplomatik yayınlar yapan Le Temps gazetesine de yer verilmiştir.
Ayrıca muhafazakâr sayılabilen bir başka yüksek tirajlı gazete Le Figaro ve daha düşük tirajlı
bir burjuvazi gazetesi olarak yayın yapan Journal des Debats’ın haberlerine de yer verilmiştir.
Fransız Katoliklerinin yayın organı La Croix, komünist partisinin yayın organı ise L’Humanité,
gazeteleri de Türklerle ilgili haberlerde başvurduğumuz kaynaklardan olmuştur.
Çalışmanın amacı farklı bakış açılarıyla yayın yapan gazetelerde, savaşın
başlangıcında ve son dönemlerinde Osmanlı Devleti ve Türklerle ilgili algıyı, yazılı ve
görsel kaynaklarla ortaya koymaktır. Savaştan önce Osmanlı Devleti’nin Fransa ile ilişkileri
ve sayesinde Fransız basınında Türklerle ilgili olumsuz ifadeler yer almasa da savaşın
son yıllarında daha çok ordunun kötü durumuna dikkat çekilmiştir. Görsel malzeme ve
anlatımlarda yer alan karikatürler ise Fransız basınının mizah penceresinden Osmanlı
Devleti’nin savaştaki durumunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, Fransa, Osmanlı Devleti, Türkler, Türk Kimliği

TURKS AND TURKISH RESISTANCE IN VISUAL MATERIALS AND EXPRESSIONS IN THE FRENCH PRESS IN THE FIRST WORLD WAR

Öz

After the Industrial Revolution and the French Revolution, the existing states
underwent structural changes, the era of empires came to an end and new nation states were
born. Due to the revolts of different nations in its lands, the Ottoman Empire had to turn its
attention to the changes in the world. While trying to prevent the loss of land with policies
and various innovations similar to those in the West, on the other hand, she tried to make
the people, whose consciousness of Turkishness had begun to develop, become a nation and
preserve their existence.
By the end of the 19th century, while European states such as Russia, England,
France, Germany and Italy wanted the Ottoman Empire to preserve its territorial integrity in
line with their own interests, they wanted to share these lands among themselves. In 1914, the
Western powers, which entered the race for dominance with territorial and colonial concerns,
started a great war, the effect of which would last for years. The Ottoman Empire, which
tried to align with these states, had to fight within the Alliance group, and in this process, the
French press gave wide coverage to news about Turkey and the Turks.
In this study, it has been tried to examine how the reaction seen in the visual materials
and narratives in the French press changed in the last years of the war after the Ottoman
Empire entered the First World War. Among the newspapers in the study we conducted in
the French press, Le Petit Parisien, Le Petit Journal, Le Matin, L’Echo de Paris and Le Journal,
which are the highest circulation newspapers in the country and defined as the “Big Five”,
tried to publish impartially. In addition to these newspapers, Le Temps newspaper, which
can be considered as the media organ of the government and makes diplomatic publications,
was also included. In addition, the news of Le Figaro, another high-circulation newspaper
that can be considered conservative, and the Journal des Debats, which is a lower-circulation
bourgeois newspaper, are also included. The French Catholics’ media organ, La Croix, and
the communist party’s media organ, L’Humanité, were among the sources we consulted for
news about Turks.
The aim of the study is to reveal the perception of the Ottoman State and Turks, with
written and visual sources, at the beginning and the last periods of the war, in newspapers
broadcasting from different perspectives. Although there were no negative statements about
the Turks in the French press before the war, the Ottoman Empire’s relations with France and
thanks to it, the poor condition of the army was emphasized in the last years of the war. The
cartoons in the visual materials and narratives show the situation of the Ottoman Empire in
the war through the humor of the French press.

Anahtar Kelimeler

World War I, France, Ottoman Empire, Turks, Turkish Identity

Kaynakça

• Journal Des Debats
• L’action Francaise
• La Guerre Mondiale
• Le Petit Parisien
• Abdurrahman Çaycı, Büyük Sahra’da Türk Fransız Rekabeti (1858-1911), TTK Yayınları, Ankara, 1995.
• Ahmet Yıldız, Ne Mutlu Türküm Diyebilene, İletişim Yayınları, İstanbul, 2017.
• Bige Yavuz, Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk Fransız İlişkileri, Türk Tarik Kurumu Yayınları, Ankara, 1994.
• Bilâl N. Şimşir, Bizim Diplomatlar, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1996.
• Cemal Paşa, Hatıralar, hazırlayan: Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2001.
• Ergün Aybars, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, Ercan Kitabevi, İzmir, 2000
• Ezel Kural Shaw ve Stanford J. Shaw, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Çev. Mehmet Harmancı, E Yayınları, İstanbul, 2000.
• Fahir Armaoğlu, Siyasi Tarih, (1789-1914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1964.
• Fahir Armaoğlu, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1995, Alkım Yayınevi, İstanbul, 2004.
• Fatma Müge Göçek, “Osmanlı Devleti’nde Türk Milliyetçiliğinin Oluşumu: Sosyolojik Bir Yaklaşım”, (Ed. Tanıl Bora), Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce IV: Milliyetçilik, İletişim Yayınları, İstanbul, 2002.
• Halil İnalcık, Devleti-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar 1, İş Bankası Yay. İstanbul, 2010.
• Haluk Ülman, Birinci Dünya Savaşı’na Giden Yol ve Savaş, İmge Kitabevi, Ankara 2002.
• İsmail Soysal, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, C.I, 1920-1945, TTK Yayınları, Ankara, 2000.
• Jacques Thobie, İntérêts et İmpérialisme Français dans l’Empire Ottoman(1895-1914), Publications de la Sorbonne Imprimerie Nationale, Paris 1977.
• J. Lee Stephen, Avrupa Tarihinden Kesitler 1789-1980, Çev. Savaş Aktur, C.II, Dost Kitabevi, Ankara, 2002.
• L. Bruce Fulton, “Fransa ve Osmanlı İmparatorluğu”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu ve Büyük Güçler, Editör: Marian Kent, Çev: Ahmet Fethi, Tarih Vakfı Yay. İstanbul 1999.
• Mehmet Emin Elmacı, İttihat Terakki ve Kapitülasyonlar, Homer Kitabevi, 2005.
• Mustafa Kırışman, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti ve Fransız Kamoyu, Sentez Yayınları, Bursa, 2022.
• Süleyman Seyfi Öğün, Modernleşme, Milliyetçilik ve Türkiye, Bağlam Yayınları, İstanbul, 2000.
• Suavi Aydın, Modernleşme ve Milliyetçilik, Gündoğan Yayınları. İstanbul, 2000.
• Şefik Ertem, Birinci Dünya Savaşı’nda Avrupa’da Yüzbin Türk Askeri, Kastaş Yayınları, İstanbul, 1992.
• Tarık Zafer Tunaya, Türkiye’de Siyasal Partiler, C.1, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1988.
• Coşkun Üçok, Siyasi Tarih (1789-1960), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1975.
• Yahya Akyüz, Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu 1919-1922, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1975.
• Yusuf Hikmet Bayur, Türkiye Devletinin Dış Siyasası, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1973.
• Antony D. Smith, “Gastronomy Or Geology? The Role Of Nationalism İn The Reconstruction Of Nations”, Nations and Nationalism 1 (l), 1995, ss. 3-23.
• Baskın Oran, “Lozan’ın ‘Azınlıkların Korunması’ Bölümünü Yeniden Okurken”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C. 49, S. 03, Mart 1994, ss.283-301.
• Emre Yıldırım, “Türkiye’de Milliyetçilik ve Milli Kimlik: Türkçülüğün Keşfi ve Ulus-Devletleşme Sürecinde Türk Milli Kimliği”, The Journal Of Academic Social Science Studies, S. 28, Autumn II, 2014, ss. 73-95.
• Ernest Renan, “Millet Nedir?”, Nutuklar ve Konferanslar, Sakarya Basımevi, Ankara, 1946, ss. 98-105.
• Halil İnalcık, “Siyaset, Ticaret ve Kültür Etkileşimi”, Osmanlı Uygarlığı, C.2, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2009, ss.1052-1053.
• L. Bruce Fulton, “Fransa ve Osmanlı İmparatorluğu”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu ve Büyük Güçler, Editör: Marian Kent, Çev: Ahmet Fethi, Tarih Vakfı Yay. İstanbul 1999, s.166.
• Mehmet Karakaş, “II. Meşrutiyet Dönemi Fikir Hareketleri”, Yüzüncü Yılında II. Meşrutiyet, Ed. Asım Öz, Pınar Yayınları, İstanbul, 2008, ss.65-102.
• Haldun Öğüt “Türk Fransız Diplomatik İlişkileri 1923-1930”, Ufuk Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü, Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2010.