TÜRK VE RUM MÜBADİLLERİN KARŞILAŞMALARINA DAİR BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 44, 287 - 311, 25.10.2022

Meryem Orakçı

Öz

30 Ocak 1923 tarihinde Türk ve Yunan Ahalinin değişimine dair sözleşme imzalanmış
ve Türk topraklarında yerleşmiş Rum Ortodoks dininden Türk uyruklarıyla, Yunan
topraklarında yerleşmiş Müslüman dininden Yunan uyruklarının karşılıklı değişimine karar
verilmiştir. Bu sözleşme, yüz binlerce insanın hayatında keskin bir dönüşüme yol açmıştır.
Gittikleri bilinmezliğin yanı sıra, kendilerine tanınan sürede bulundukları ülkeden ayrılmak
zorunda olmak iki ülkenin mübadilleri için de büyük bir güçlük teşkil etmiştir. İki taraftaki
sürecin eşzamanlı olarak ilerlemediği durumlarda yerini henüz terk etmemiş olan mübadiller,
diğer ülkeden gelenlerle birlikte yaşamak zorunda kalmışlardır. Bazı mübadiller, mallarıyla
birlikte tüm geçmişini diğer ülkede bırakıp gelmişken, kendilerine ait olacağı sözü verilen
evlerde hala diğer ülkenin göçmenlerinin yaşamasına tepki göstermişlerdir. Bu olumsuz
karşılaşma örneklerinin tam aksine, aynı kaderi yaşamaları nedeniyle anlayışlı davranan
hatta birbirlerine gidecekleri yeni vatanları hakkında tavsiyelerde bulunanlar da olmuştur.
İşte bu çalışmada mübadillerin sözlü ifadelerine dayanılarak, onların hatıralarında yer etmiş
olan bu karşılaşmaların olumlu ve olumsuz farklı sonuçları ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Nüfus Mübadelesi, Mübadiller, Türkiye, Yunanistan

AN EVALUATION ON THE ENCOUNTERS OF TURKISH AND GREEK REFUGEES

Öz

On 30 January 1923 the convention concerning the exchange of Turkish and Greek
populations was signed and it was decided to exchange Turkish nationals of the Greek
Orthodox religion settled in Turkish territory and Greek nationals of the Muslim religion
settled in Greek territory. This convention led to a sharp transformation in the lives of
hundreds of thousands of people. In addition to the obscurity they were heading towards,
being obliged to leave their homelands within the given period of time was a major trouble
for the refugees of both countries. In such cases of non-synchronism of the exchange process
on both sides, the refugees who had not yet left their lands, had to live along with the refugees
of the other country. As some of the refugees left their entire histories along with their goods
in their homelands, they reacted to the situation of being obliged to live together with the
refugees of the other country in the settlements which were promised to themselves. Contrary
to these examples of negative encounters, there had also been some refugees who acted
insightfully because of sharing the same destiny with the others and even advised each other
about their new homeland. In this study, the positive and negative results of these encounters
of the refugees of both sides will be discussed on the basis of oral testimonies and memories
of the refugees.

Anahtar Kelimeler

Greece, Population Exchange, Refugees, Turkey

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
• TBMM Zabıt Ceridesi
• Hâkimiyeti Milliye
• Muhacir Sedası
• Nea Anatoli
• ARI, Kemal, Büyük Mübadele/Türkiye’de Zorunlu Göç 1923-1925, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2014.
• BACHELARD, Gaston, Mekânın Poetikası, Çev.Alp Tümertekin, İthaki Yayınları, İstanbul, 2017.
• CLARK, Brue, İki Kere Yabancı: Kitlesel İnsan İhracı Modern Türkiye’yi ve Yunanistan’ı Nasıl Biçimlendirdi?, Çev. Müfide Pekin, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2008.
• DOBKİN, Marjorie Housepian, İzmir 1922: Bir Kentin Yıkımı, Çev. Attila Tuygan, Belge Yayınları, İstanbul, 2012.
• I Eksodos: Martries Apo tis Eparhies tis Kentrikis kai Notias Mikrasias [Göç: İç ve Kuzey Anadolu’dan Tanıklar], Cilt:2, Düzenleyen: Gianni Mourelou, Kentro Mikrasiatikon Spoudon, Atina, 2004.
• Hasretin İki Yakasından Mübadele Öyküleri, Yay. Haz: Sefer Güvenç, Haris Rigas, İstos Yayınları, İstanbul, 2015.
• KARALİDİS, Konstantinos I., Tsarıklı Nigdis Kappadokias [Çarıklı Niğde Kapadokya], Kapadokya Mavrolofou O Agios Georgios-Tsarıklı Derneği, Atina, 2005.
• KARATHANASİS, Athanasios E., Kappadokia, Kiriakidi Kardeşler, Selanik, 2008.
• KELEKİDİS, Lazaros, Ta Farasa Tis Kappadokias: Mnimes Farasioton Geronton [Kapadokya’nın Farasa Köyü: Yaşlı Farasalıların Anıları], Ieron İsihastirion Monazouson, Selanik, 2005.
• KOLADİMOU, Agni, Apo tin Akso tis Kappadokias sto Nomo Pellas [Kapadokya Akso köyünden Pellas’a], University Studio Press, Selanik, 2015.
• MAVROGORDATOS, George Th., Stillborn Republic: Social Coalitions and Party Strategies in Greece 1922-1936, University of California Press, Londra, 1983.
• MAZOWER, Mark, Selanik Hayaletler Şehri, Alfa Yayıncılık, Çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul, 2013.
• ÖZSOY, İskender, İki Vatan Yorgunları: Mübadele Acısını Yaşayanlar Anlatıyor, Bağlam Yayınları, İstanbul, 2003.
• PARLAK, Türkmen, Yeni Asır’ın Selanik Yılları 1895-1924, Yeni Asır Yayınları, İzmir, 1986.
• Rıza Nur, Hayat ve Hatıratım III. Cilt, Altındağ Yayınevi, İstanbul, 1967.
• SOYSAL, İsmail, Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları I. Cilt (1920-1945), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2000.
• TOYNBEE, Arnold Joseph, Türkiye’de ve Yunanistan’da Batı Meselesi, Türkçesi: Kadri Mustafa Orağlı, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2007.
• Türk İstiklal Harbi II nci Cilt Batı Cephesi 6 ncı Kısım IV Kitap İstiklal Harbinin Son Safhası (18 Eylül 1922-1 Kasım 1923), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1969.
• TZANAKARİS, Vasilis, Sto Onoma tis Prosfigias, Metaihmio Yayınevi, Atina, 2009.
• Yenice Erdem, Gülcan, Ayrılık olmasaydı: Mübadele ve Göç Öyküleri, Meta Basım, İzmir, 2018.
• ÇAPA, Mesut, “Mübadele’de Kızılay (Hilal-i Ahmer) Cemiyeti’nin Rolü, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 10, Yıl: 2001, ss. 29-56.
• GİANNAKOPOULOS, Giorgos A., “To Prosfigiko Zitima”, Istorika, S. 98, 30 Ağustos 2001, s. 11-16.
• HAYTOĞLU, Ercan, “Denizli-Honaz’a Yapılan Mübadele Göçü”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, V/12, (2006/Bahar), ss. 47-65.
• HİRSCHON, Renee, Ege Bölgesi’ndeki Ayrışan Halklar”, Ege’yi Geçerken: 1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi, Derleyen: Renee Hirschon, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2007.
• LAHUR KIRTUNÇ, Ayşe, “Mübadeleyle İlgili Metinler: İkisi de İki Kere Yabancı”, Yeniden Kurulan Yaşamlar- 1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi, Derleyen: Müfide Pekin, İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul, 2005, ss. 187-190.
• ORAKÇI, Meryem, “Karamanlıca Muhacir Sedası Gazetesine Göre Yunanistan’da Mübadelenin İlk Yılları ve Türkçe Konuşan Ortodoksların Yaşadığı Sorunlar”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk Yolu Dergisi, Güz 2019, Sayı: 65, ss. 263-299.
• STELLAKOU, Vasso, “Alan, Mekân ve Kimlik: Kapadokyalı İki Rum Grubun Yerleşiminde Bellek ve Din”, Ege’yi Geçerken: 1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi, Derleyen: Renee Hirschon, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul: 2007.
• KILIÇOĞLU Cihangir, Çiğdem, İkinci Meşrutiyet’ten Milli Mücadele’ye Anadolu’da Sosyo-ekonomik ve Kültürel Boyutlarıyla Rum Örgütlenmeleri (1908-1922), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara, 2017.
• SEPETCİOĞLU, Tuncay Ercan, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Girit’ten Söke’ye Mübadele Öyküleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Aydın, 2007.
• https://www.youtube.com/watch?v=LQPshwC1QCg&t=181s, Erişim tarihi: 5 Şubat 2020.
• http://en.kms.org.gr/, Erişim tarihi: 11 Kasım 2019.
• http://www.agos.com.tr/tr/yazi-etiket/15515/kucuk-asya-incelemelerimerkezi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2018.
• http://www.lozanmubadilleri.org.tr/kisaca-mubadele/. Erişim tarihi: 07.02.2020.