II. DÜNYA SAVAŞI DÖNEMİNDE TÜRKİYE’DE ORMAN VE ORMANCILIK POLİTİKASI HAKKINDA BİR ARAŞTIRMA (1939-1945)

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 44, 363 - 407, 25.10.2022

Nadir Yurtoğlu

Öz

Bu çalışma, II. Dünya savaşı yıllarında Türkiye’de orman ve ormancılık politikası
ile bu politikanın milli ekonomiye olan yansımalarına odaklanmaktadır. Makale, II. Dünya
Savaşı yıllarında ormanlarla ilgili yapılan yasal düzenlemeler; Orman ve ormancılıkla
ilgili gerçekleştirilen çalışmalar; Türkiye’de orman faaliyetlerinde örgütlenme adı altında
üç bölüm halinde başlıklandırılmıştır. Orman ve ormancılığın çerçevesi çizilirken sayısal
verilere değinilmiştir. Çalışmanın literatür bilgileri birinci elden kaynaklara dayandırılmıştır.
Araştırmanın neticeleri şunlardır: II. Dünya Savaşı yıllarında Türkiye’de yaşanan mali
kayıplara rağmen ormanlara elektrik ve telefon şebekesi döşenip, yolların bina edilmesi bu
alanların geliştirilmesinde önemli bir adımı teşkil etmiştir. Ayrıca ülkenin orman bakımından
daha da zenginleştirilmesi maksadıyla köylerin ağaçlandırılması çabasına da girilmiştir.
Savaş boyunca ülkenin doğal zenginlikleri arasında yer alan orman ve ormancılığın inkişafına
ilişkin farklı çalışmaların da yürütüldüğünü, çıkarılan kanun, yapılan icraat ve teşkilatlanma
çaba ve uygulamalarından anlıyoruz. Bu sayede ormanları koruma ve geliştirmenin yanı
sıra onların gayri safi milli hâsılayla endüstrisine yönelik üretim hacmi de genişletilerek ülke
ekonomisine önemli destekler sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Devlet Orman İşletmeleri, II. Dünya Savaşı, 4785 sayılı Kanun, Orman Endüstrisi, Orman Genel Müdürlüğü Bütçesi

AN INVESTIGATION OF FORESTS AND FORESTRY POLICIES IN TURKEY DURING WORLD WAR II (1939-1945)

Öz

This study focused on forests and forestry policies and their contribution to Turkey’s
economy during World War II. The study discussed the topic under three headings: (1) legal
regulations on forests during World War II, (2) efforts into the development of forests and
forestry, and (3) organizations for forestry activities in Turkey. The study concentrated
on numerical data to set the framework for forests and forestry. Data were collected from
primary sources. The results are as follows: Despite its financial difficulties during World War
II, Turkey laid electricity and telephone networks and built roads in the forests, which was
an essential step towards the development of forestry. Turkey also launched afforestation
projects in villages to become a forest-rich country. In addition, the laws, projects, and
organizational efforts show that Turkey put much effort into the development of forests and
forestry during World War II. In this way, Turkey preserved and developed its forests and
made a significant contribution to the national economy by expanding the production volume
for the industry with their gross national product.

Anahtar Kelimeler

State Forest Enterprises, World War II, Law No. 4785, Forest Industry, Budget of the General Directorate of Forestry

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• BCA, 30-18-1-2/ 56-58-20, Tarih: 18.07.1935.
• 30-11-1-0/ 135-38-3, Tarih: 02.10.1939.
• 30-10-0-0/ 186-281-8, Tarih: 21.10.1940.
• 30-10-0-0/ 81-532-4, Tarih: 21.11.1940.
• 30-18-1-2/ 93-118-11, Tarih: 24.12.1940.
• 30-18-1-2/ 94-22-10, Tarih: 20.03.1941.
• 30-10-0-0/ 183-265-10, Tarih: 06.12.1941.
• 30-10-0-0/ 193-320-9, Tarih: 17.08.1942
• 30-18-1-2/ 100-102-19, Tarih: 08.12.1942.
• 30-18-1-2/ 101-24-5, Tarih: 07.04.1943.
• 30-18-1-2/ 102-56-15, Tarih: 22.07.1943.
• 30-18-1-2/ 103-79-11, Tarih: 26.10.1943.
• 30-18-1-2/ 108-32-4, Tarih: 07.06.1945.
• 30-18-1-2/ 109-51-16, Tarih: 20.08.1945.
• 30-10-0-0/ 183-265-22, Tarih: 15.08.1949.
• A. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Kanunlar Dergisi (TBMMKD) ve Zabıt Ceridesi (TBMMZC)
• TBMMKD, 23.06.1934, s. 897.
• TBMMZC, D. 5, C. 16, 08.02.1937, ss. 90-106.
• RG, S. 2742, 03 Temmuz 1934.
• Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü İstatistik Yıllığı (İGMİY), Devlet İstatistik Enstitüsü İstatistik Göstergeler (DİEİG) ve Türkiye İstatistik Kurumu İstatistik Göstergeler (TÜİKİG) Yayınları
• İGMİY, 1948, s. 302.
• DİEİG, 1923-1995, ss. 414-415.
• TÜİKİG, 1923-2006, ss. 646, 658.
• İktisadi Yürüyüş (1940, 1942, 1945)
• İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi (1994)
• Orman ve Av (1940)
• Akşam (12 Temmuz 1942)
• Anadolu (7 Ağustos 1941)
• Aydın (12 Temmuz 1942)
• Bugün (17 Temmuz 1942)
• Cumhuriyet (21 Mayıs 1944)
• En Son Havadis (1 Eylül 1941)
• Haber (10 Nisan 1942)
• Halkın Sesi (11 Temmuz 1942)
• İkdam (27 Ağustos 1942)
• İkdam Halk Gazetesi (11 Ağustos 1939)
• İzmir Postası (14 Ağustos 1934)
• Kurun (10 Haziran 1938)
• Milliyet (18 Nisan 1935)
• Münakaşa (21 Kasım 1939)
• Son Telgraf (31 Temmuz 1942)
• Tan (24 Ağustos 1942)
• Tasviri Efkâr ( 3 Haziran 1941)
• Türksözü (7Ağustos 1940)
• Ulus (4-5 Ağustos 1942)
• Vakit (22 Ağustos 1940)
• Vatan (12 Temmuz 1942)
• Yeni Asır (5 Temmuz 1940)
• Yeni Sabah (1 Eylül 1942)
• Cumhuriyetimizin 50. Yılında Ormancılığımız, Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 1973.
• DOĞAN, Rasim Remzi, “Dikili Ağaç Satış Yöntemi”, Türkiye Ormancılar Derneğinin 95. Kuruluş Yıldönümünde: Orman Varlığımız ve Ormancılık Üretim Faaliyetleri, Kuban Matbaacılık ve Yayıncılık, Ankara, 2020, s. 42.
• GÜMÜŞ, Cantürk, Türk Orman Devrimi, Türkiye Ormancılar Derneği Yayınları, Ankara, 2018.
• Sürdürülebilir Orman Yönetimi Kriter ve Göstergeleri 2019 Türkiye Raporu, Tarım ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2020.
• TARAKLI, Duran, Ormanlarımız ve Yerleşimleri, ODTÜ Yayınları, Ankara, 1990.
• TC Kalkınma Bakanlığı, On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023) Ormancılık ve Orman Ürünleri Çalışma Grubu Raporu, Ankara, 2018.
• TOBB, Ekonomik Rapor 2005, Nurol Matbaacılık, Ankara, 2006.
• TOBB, Türkiye Orman Ürünleri Meclisi Sektör Raporu 2011, Sar Matbaası, Ankara, 2012.
• TOBB, Türkiye Orman Ürünleri Sektör Meclis Raporu 2012, Salmat Matbaası, Ankara, 2012.
• Türkiye’de Orman Ürünleri Meclisi Sektör Raporu 2015, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Yayınları, Ankara, 2015.
• Türkiye Ormancılığı 2019, Türkiye Ormancılar Derneği Yayınları, Ankara, 2019.
• ACATAY, Gafur “Milli Ekonomi ve Ormancılıkta Zararlı Böcekler”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 39-40.
• ADALI, Fuad, “Sağlık Ağacı: Bizde Okaliptüs”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 94-96.
• ADALI, Fuat, “Ziraat Vekâletinin Bu Seneki Teşebbüsü ve Yurdun Ağaçlandırılması”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 52, 96-97.
• AKYAMAÇ, Hilmi “Umumi Hatlarıyla Orman Mevzuatı”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 111-112,114.
• AKYAMAÇ, Hilmi “Türkiye’de Orman Sınırlanması”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 43,49.
• ATAYURT, M. Faik “Ormanların Yetiştirilmesi Üzerine Bazı Teklifler”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 103-107.
• “Avcılık İçin Kanun Yapılıyor”, Milliyet, 18 Nisan 1935, No: 3299, s. 3.
• BERKEL, Adnan, “Endüstri ve Madencilikte Orman Mahsullerinin Önemi”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 33-37, 40-41.
• “Bursa ve Bolu Orman Mekteplerine Alınacak Talebenin Kayıt ve Kabul Şartları”, Tan, 24 Ağustos 1942, No: 2521, s. 4.
• BÜK, Fahri “Türkiye’de Orman Deyince Ne Anlamalıyız”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 1 Ocak 1945, ss. 2-4.
• “Büyük Millet Meclisi Doktor Refik Saydam’ın Hatırasını Taziz Etti”, Ulus, 4 Ağustos 1942, ss. 1, 3.
• ÇIKINOĞLU, Ferit “Önemli bir Mevzu: Ormanda Nakliyat”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 58-61.
• ÇINAR, Tevfik Ali “Ormanlarımızın Sanayideki Rolü: Kereste Sanayii ve Ticareti, Dün Bugün, Yarın”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 13-18.
• ÇINAR, Tevfik Ali “Tetkike Değer Bir Mevzu: Avcılık ve Ormanlarımız”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 22-25.
• “Devlet Orman İşletmesi; Satılık Ağaçlar”, Ulus, 5 Ağustos 1942, s. 6.
• DİKER, Mazhar “Orman Varlığımızı Koruyacak Müessese, Orman Fakültesi”, İktisadi Yürüyüş, Ziraat Fevkalade Sayısı, C. 6, S. 69-70, Yıl: 3, Ekim 1942, ss. 27, 53-54,77.
• DİKER, Mazhar “Ormanlardan Nasıl İstifade Ediyoruz”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 9-12.
• DİKER, Mazhar “Yurdumuzda Ormancılık İşletmesinin Hususiyetleri”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, s. 19-22.
• “Dursunbey Alaçam Devlet Orman İşletme Revir Amirliğinden”, Münakaşa Gazetesi, 21 Kasım 1939, No: 1246, s. 3.
• “Enerjik Eleman Kaynaklarından Bolu Orman Okulu”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, s. 120.
• “Enerjik Eleman Kaynaklarından: Bursa Orman Mektebi”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, s. 113.
• ERARSLAN, İsmail, “Türkiye’de Park ve Bahçeler”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 91-93, 99.
• “Fabrikalar Mümessilleri Ankara’da Toplandılar”, Aydın, 12 Temmuz 1938, No: 290, s. 1.
• FIRAT, Fehim “Devlet Orman İşletmesi: Dursunbey Reviri”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 46-49.
• “Geçimi İçin Kereste Yapıp Satan Köylüler”, Vatan, 12 Temmuz 1942, No: 634, s. 3.
• GÖKŞİN, Adil “Ormanların 2 Nolu Düşmanı: Karakeçi”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 83, 97, 99, 102, 105.
• GÜNEN, Kemal “Elim Bir Hikâye, Ormanlarımız Nasıl Harcanıldı”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 73-75.
• HATİPOĞLU, Şevket Raşit, “Bizim Ormancılığımız”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 1, 8.
• HUŞ, Savni, “Sığla Yağı ve Sığla Ağacı Ormanlarımız”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss.70-72.
• IRMAK, Asaf, “Odun Hammaddesini Kullanan Geniş Endüstrinin Kuruluşunda Orman İşletmesine Düşen İşler”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 25, 28-29, 41.
• ISCA, Şevket, “Türkiye’de Devlet Orman İşletmeleri”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, s. 32.
• “İzmir’de Orman Yangını”, İkdam Halk Gazetesi, 11 Ağustos 1939, No: 181, s. 7.
• “Kınıklar Köyünde Orman Yangını”, Halkın Sesi, 11 Temmuz 1942, No: 4622, s. 3.
• “Kömür ve Odun İşi Nasıl Halledilecek”, Haber, 10 Nisan 1942, No: 3634, ss. 1, 3.
• KUTLUTAN, İbrahim, “Kereste Ticaretimiz”, İktisadi Yürüyüş, S. 10, Yıl: 1, 1 Mayıs 1940, ss. 8, 16.
• KUTLUTAN, İbrahim, “Orman Ekonomisi”, İktisadi Yürüyüş, C. 5, S. 59, Yıl: 3, 16 Mayıs 1942, s. 13, 21.
• KUTLUTAN, İbrahim “Şehir ve Şehirli İktisadında Orman”, İktisadi Yürüyüş, C. 6, S. 65, Yıl: 3, 16 Ağustos 1942, ss. 12, 22.
• “Memlekette Yeni Bir Hayvanat Bahçesi”, Türksözü, 7 Ağustos 1940, No: 4799, s. 4.
• “Nihayet Bugüne Kaldı”, İkdam, 27 Ağustos 1942, No: 1107, s. 2.
• “Ormancılığın İnkişafı İçin Girişilen Geniş Faaliyet”, Tasviri Efkâr, 3 Haziran 1941, No: 4730-374, s. 3.
• “Orman Davasında İlim Kaynağı: Orman Fakültesi”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 66-69,72.
• “Orman Fakültesinden 36 Talebe Mezun Olmuştur”, Cumhuriyet, 21 Mayıs 1944, No: 7100, ss. 1, 3.
• “Orman Yangını Hakkında Valimizin Raporu”, İzmir Postası, 14 Ağustos 1934, No: 3979, s. 3.
• “Orman Yangınları Fazlalaştı”, Anadolu, 7 Ağustos 1941, No: 8611, s. 2.
• “Ödemiş’te Orman Yangını”, Yeni Asır, 5 Temmuz 1940, No: 10531, s. 2.
• ÖZDÖNMEZ Metin, EKİZOĞLU Abdi, “Cumhuriyet Dönemi Ormancılığında Katkısı Olan Yabancı Uzmanlar”, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri: B, C. 44, S. 1-2, Yıl: 1994, ss. 12-28.
• SABİT, R., “Orman Yangınları Nasıl Oluyor”, Son Telgraf, 31 Temmuz 1942, No: 1937, s. 2.
• SAVAŞ, Kemal, “Ormanı Tahrip Eden Amiller; Hayvanların Ormanlara Zararları”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 62-65.
• “Şehrin Mahrukatı İçin İki Milyon Lira Daha Verilecek”, Akşam, 12 Temmuz 1942, No: 8522, s. 3.
• SÜRMELİ, Sakıp, “Orman ve İnsan”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 51, 100-101.
• TAVŞANOĞLU, Faik, “Ormanlarda Sularla Nakliyat”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 57, 61.
• USLU, Muttalip, “Türkiye’de 1 Numaralı Orman Düşmanı: Orman Yangınları”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 78-82, 85.
• VURAL, Fikret, “Orman Yetiştirme Davası”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 56, 84-85.
• “2000 Yıl Evvel İstanbul Ormanlarında Fil Sürüleri mi Dolaşırdı”, En Son Havadis, 1 Eylül 1941, No: No: 278, ss. 1-2.
• YAZMAN, Aslan Tufan, “Modern Orman Revirlerinden: Karabük İşletmesi”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, s. 88.
• YAZMAN, Aslan Tufan, “Ormancılık Davası Emrinde Türk Orman Mühendisi”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 55, 101, 105-108.
• YAZMAN, Aslan Tufan “Orman Davası Nedir?”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 5, 8.
• YAZMAN, Aslan Tufan, “Ormanda Yaşamak Zevki”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 50, 98.
• YAZMAN, Aslan Tufan, “Şimal Ormanlarında 1.000 Kilometre: Düzce İşletmesi”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 117, 120.
• YAZMAN, Aslan Tufan, “Şimal Ormanlarında 1.000 Kilometre; Kereste Fabrikalarımız”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 89-90.
• YAZMAN, Aslan Tufan, “Ormanlarımızda 1.000 kilometrelik Bir Seyahat ve Bir Geziden Notlar”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 26-27, 30.
• YİĞİTOĞLU, Ali Kemal, “Memleketimizde Yakacak Madde Meselesi ve Ormanlarımız”, Orman ve Av, S. 1, Yıl: 12, İkinci Kanun 1940, ss. 2-13.
• YİĞİTOĞLU, Ali Kemal, “ Yurdumuz ve Orman Varlığımız”, İktisadi Yürüyüş, Orman Özel Sayısı, C. 6, Yıl: 6, 10 Ocak 1945, ss. 6, 76-77.
• “Yer Sarsıntılarından Harap Olan Köylerin İmarı”, Kurun, 10 Haziran 1938, No: 7332-1422, s. 6.
• BAYRAMOĞLU, Mahmut Muhammet, Devlet Orman İşletmelerinin Etkinlik Düzeylerinin Ölçülmesi ve Optimal İşletme Büyüklüğünün Belirlenmesi (Doğu Karadeniz Bölgesi Örneği), Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Trabzon, 2013.
• MISIR, Mehmet, Çok Amaçlı Orman Amenajman Planlarının Coğrafi Bilgi Sistemlerine Dayalı Olarak Amaç Programlama Yöntemiyle Düzenlenmesi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Trabzon, 2001.
• https://sutculermyo.isparta.edu.tr/assets/uploads/sites/100/files/ ormancilik-bilgisi-ders-notu-26092017.pdf: (Erişim Tarihi: 10.08.2021).
• https://www.ogm.gov.tr/tr/kurulusumuz/genel-bilgiler: (Erişim Tarihi: 29.08.2021).