ALMAN DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA 6. FİLONUN İZMİR ZİYARETİ SIRASINDA GELİŞEN OLAYLAR

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 44, 481 - 509, 25.10.2022

Gökhan Eşel

Öz

Amerika Birleşik Devletleri’nin, Avrupa ve Afrika Deniz Kuvvetleri bünyesinde görev
yapan 6. Filo’nun 1967 yılında gerçekleşen İzmir ziyareti, Türk kamuoyunda anti-Amerikancı
tutumun geniş çaplı eylemlere dönüşmesine yol açan önemli bir hadisedir. Ancak literatürde
bu hadisenin çok boyutlu ve objektif değerlendirmeye imkân tanıyan mukayeseli tarih
yöntemiyle irdelenmediği görülmektedir. Bu eksikliği gidermek amacıyla gerçekleştirilen
bu araştırmada, 6. Filo’nun İzmir ziyareti sırasında gerçekleşen olaylar, bu konuyu kapsamlı
bir biçimde yansıtan Alman Dışişleri Bakanlığı belgeleri başta olmak üzere; Türk-Amerikan
arşiv belgeleri, yerli-yabancı gazete ve dergiler ile dönem tanıklarının ifadelerinin bulunduğu
kaynaklar aracılığıyla betimlenmiştir. Ulaşılan belgeler Türk kamuoyunca 6. Filo’nun
şiddetli bir tepkiyle karşılanmasında birçok etkenin rol oynadığını göstermektedir. Johnson
Mektubu ve akabinde Türkiye’nin Kıbrıs müdahalesinin 6. Filo aracılığıyla engellenmesi, bu
Filonun 1967 Arap-İsrail Savaşı’ndaki rolü, Amerikan Hükûmetinin Türkiye’deki Amerikan
şirketlerinde gerçekleşen grevlerdeki tutumu, aynı yıl Ernesto Che Guevara’nın öldürülmesi
ve sürmekte olan Vietnam Savaşı bu etkenlerin başlıcalarıdır.
Bu çalışma; literatürde bağımsız bir biçimde incelenmediği görülen 6. Filo’nun
1967 İzmir ziyaretine çok boyutlu ve karşılaştırmalı yaklaşımıyla ön plana çıkmakta ve Türk
kamuoyundaki şiddetli tepkinin arkasındaki sebeplere işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Alman Dışişleri Arşivi, 6. Filo, Soğuk Savaş, anti-Amerikancılık, Altı Gün Savaşı

OCCURRED INCIDENTS DURING THE 6TH FLEET VISIT TO IZMIR IN GERMAN MINISTRY OF FOREIGN AFFAIRS ARCHIVE DOCUMENTS

Öz

The visit of the 6th Fleet, which was affiliated with the United States European and
African Naval Forces, to Izmir in 1967 is an important event that caused the anti-American
attitude of the Turkish public to turn into large-scale actions. However, in the literature, it
is seen that this event is not examined with the comparative history method, which allows
multidimensional and objective evaluation. In this research, which was carried out in order
to fill this gap, the events that took place during the 6th Fleet’s visit to Izmir were analyzed
through the documents of the German Ministry of Foreign Affairs, especially the documents
of the German Ministry of Foreign Affairs, Turkish-American archival documents, local
and foreign newspapers and magazines, and the testimonies of witnesses of the period
has been described. The documents obtained show that many factors played a role in the
violent reaction of the 6th Fleet by the Turkish public. The Johnson Letter and the subsequent
prevention of Turkey’s intervention in Cyprus by the 6th Fleet, its role in the 1967 Arab-
Israeli War, the attitude of the American government in the strikes of American companies in
Turkey, the murder of Ernesto Che Guevara in the same year and the ongoing Vietnam War
is one of these factors.
This study comes to the fore with its multidimensional and comparative approach
to the 1967 Izmir visit of the 6th Fleet, which has not been examined independently in the
literature, and points out the reasons behind the violent reaction in the Turkish public opinion.

Anahtar Kelimeler

German Foreign Office Archive, 6th Fleet, Cold War, anti-Americanism, Six-Day War

Kaynakça

• Federal Dışişleri Bakanlığı Siyasi Arşivi (Politisches Archiv Auswärtiges Amt )
• PA-AA, IA 4-81-92.42 (314/67): 31 Ekim 1967.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi BCA, 30-18-1-2 / 112-71-17: 11 Kasım 1946.
• Ankara Embassy Files, Lot 58F33, 400 Naval Visits No: 698: 3 Mayıs 1950.
• Akis Dergisi, 7 Ekim 1967.
• Cumhuriyet, 9 Mart 1946.
• Cumhuriyet, 14 Mart 1946.
• Cumhuriyet, 6 Ağustos 1952.
• Cumhuriyet, 23 Haziran 1967.
• Cumhuriyet, 25 Haziran 1967.
• Cumhuriyet, 7 Ekim 1967.
• Cumhuriyet, 8 Ekim 1967.
• Cumhuriyet, 13 Ekim 1967.
• Cumhuriyet, 14 Ekim 1967.
• Cumhuriyet, 15 Ekim 1967.
• Cumhuriyet, 16 Ekim 1967.
• Cumhuriyet, 17 Ekim 1967.
• Hürriyet, 23 Mayıs 1967.
• Milliyet, 23 Haziran 1967.
• Milliyet, 24 Haziran 1967.
• Milliyet, 25 Haziran 1967.
• Milliyet, 8 Ekim 1967.
• Milliyet, 9 Ekim 1967.
• Milliyet, 10 Ekim 1967.
• Milliyet, 11 Ekim 1967.
• Milliyet, 13 Ekim 1967.
• Milliyet, 14 Ekim 1967.
• Milliyet, 16 Ekim 1967.
• Milliyet, 17 Ekim 1967.
• Milliyet, 19 Ekim 1967.
• Son Posta, 6 Nisan 1946.
• Tanin, 19 Mart 1946.
• Tanin, 7 Nisan 1946.
• The New York Times, 11 Ekim 1967.
• Ulus, 8 Nisan 1946.
• Vakit, 7 Nisan 1946.
• Vakit, 8 Nisan 1946.
• Vatan, 7 Ağustos 1952.
• ÇUBUKÇU, Aydın, Bizim 68, Evrensel Basım Yayın, İstanbul, 2008.
• ERSEL, Hasan vd., Cumhuriyet Ansiklopedisi, C. III, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2005.
• FEYİZOĞLU, Turhan, Türkiye Gençlik Hareketleri Tarihi, C. III, Sevinç Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• HARRİS, George S., Troubled Alliance, Hoover Institution Studies, Stanford/ California, 1972.
• HASANLI, Cemil, Orta Asya ve Kafkaslarda Siyaset, Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2698, Eskişehir, 2012.
• KABACALI, Alpay, Türkiye’de Gençlik Hareketleri, Gürer Yayınları, İstanbul, 2007.
• KARADENİZ, Harun, Olaylı Yıllar ve Gençlik, Literatür Yayınevi, İstanbul, 2020.
• KAYNAR, Mete Kaan, Türkiye’nin 1960’lı Yılları, İletişim Yayınları, İstanbul, 2017.
• KORKMAZ, Esat, Kafa Tutan Günler 68 ve 78 Güncesi; Yerüstü-Yeraltı, Demos Yayınları, İstanbul, 2021.
• OLGUN, Kenan, Türk Basınında 1967 Arap İsrail Savaşı, 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildirileri, 2007.
• TOKER, Metin, Türkiye Üzerinde 1945 Kâbusu, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2020.
• ALVAREZ, David J., “The Missouri Visit to Turkey: An Alternative Perspective on Cold War Diplomacy.” Balkan Studies, C.XV, S.2, 1974, s.225-236.
• ATAÖV, Türkkaya, “5 Haziran 1967’nin Yıldönümü” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C.XXV, S.2, 1970, s.295-304.
• CLEVELAND, Harlan,“The Resurrection of NATO”,Foreign Service Journal,Volume45,No:4, April 1968,s.6-17.
• GÜLER, Yavuz, “II. Dünya Harbi Sonrası Türk-Amerikan İlişkileri (1945-1950)”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, C.5, S.2, 2004, s.209-224.
• HASANLI, Cemil, “The ‘Turkish Crisis’ of The Cold War Period and The South Caucasian Republics”, The Caucasus & Globalization, Volume 2, Issue 4, 2008, s114-127.
• SPENCER, Warren, “Churcill’s Realism: Reflections on the Fulton Speech” The National Interest, No:42 Winter 1995/96, s.38-49.
• United States Sixth Fleet https://en.wikipedia.org/wiki/United_States_Sixth_ Fleet (Erişim: 05.09.2021).
• Office of the Historian https://history.state.gov/historicaldocuments/ frus1950v05/d698 (Erişim: 09.09.2021).
• Naval History and Heritage Command https://www.history.navy.mil/content/ history/nhhc/our-collections/photography/numerical-list-of-images/ nhhc-series/nh-series/80-G-702000/80-G-702557.html (Erişim: 03.09.2021).
• https://www.ca-c.org/c-g/2009/journal_eng/c-g-1/13.shtml#nazad10 (Erişim: 05.09.2021).