SOVYET VE TÜRK BASININDA İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI YILLARINDA GERÇEKLEŞEN ADANA GÖRÜŞMELERİ (30-31 Ocak 1943)

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 45, 797 - 822, 31.01.2023

Vefa Kurban Gülben Mat

Öz

Birinci Dünya Savaşı sonucunda oluşturulan Versailles düzeni ile hem ekonomik hem
de siyasi açıdan baskı altına alınan Almanya’da milliyetçilik ve militarizm hızla gelişmiştir.
Nazi Partisinin iktidara gelmesi ve yayılmacı siyaset izleyerek 1 Eylül 1939 tarihinde
Polonya’ya saldırmasıyla da İkinci Dünya Savaşı başlamıştır. Dünya bu süreçte Mihver ve
Müttefik Devletler olarak ikiye bölünürken, Türkiye savaş dışında kalmak istemiş ancak
savaş boyunca hem Müttefiklerin hem de Mihver devletlerinin baskısı altında tutulmuştur.
1943’te Müttefikler Türkiye’nin savaş dışı kalma politikasına karşı, kendi yanlarında
yer almasını istemişlerdir ve bu hususta kendi aralarında görüşmeler yapmışlardır. Bu
anlamda Müttefikler ile Türkiye arasında gerçekleşen görüşmelerden birisi de Adana
Görüşmesi bir diğer adı ile Adana Konferansı’dır. İngiliz Başbakanı Winston Churchill,
Casablanca görüşmelerinin akabinde Türkiye’nin müttefikler tarafında savaşa girmesi için 30
Ocak 1943’te Adana’da İsmet İnönü ile görüşmüştür.
Çalışmada Sovyet ve Türk basınında Adana’da gerçekleşen bu görüşme ile ilgili
yayınlanan haberlerden yola çıkılarak görüşmenin analizi yapılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sovyet Basını, Türk Basını, Adana Konferansı, İsmet İnönü, Winston Churchill, Soviet Press

ADANA MEETING HELD DURING THE SECOND WORLD WAR IN THE SOVIET AND TURKISH PRESS (January 30-31, 1943)

Öz

Nationalism and militarism developed rapidly in Germany, which was oppressed
both economically and politically due to the Versailles order established following the First
World War. The Second World War broke out when the Nazi Party came to power, followed
an expansionist policy, and attacked Poland on September 1, 1939. While the world was
divided into two - the Axis and Allied Powers - in this period, Turkey wanted to stay out of
the war, but was kept under the pressure of both the Allies and the Axis powers throughout
the war.
In 1943, the Allies wanted Turkey to abandon its policy of remaining neutral and
to take their side, and both parties held talks between themselves on this issue. One of the
meetings between the Allies and Turkey is the Adana Meeting, also known as the Adana
Conference. Following the Casablanca talks, British Prime Minister Winston Churchill met
with İsmet İnönü on January 30, 1943 in Adana to persuade Turkey to enter the war on the
side of the Allies.
This study aims to analyse this event in Adana based on the news published in the
Soviet and Turkish press.

Anahtar Kelimeler

İsmet İnönü, Winston Churchill, Soviet Press, Turkish Press, Adana Conference

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi: 030102355883
• “Adana Mülakatı Moskova’da hiçbir tefsirde bulunulmadı, Almanya Türkiye’nin dürüstlüğüne itimat besliyor”, Akşam 5 Şubat 1943.
• “Adana görüşmesinin akisleri”, Akşam 4 Şubat 1943.
• “Adana Görüşmesinin Amerika’daki akisleri”, Akşam 6 şubat 1943.
• “Adana Konferansının yankıları”, Ulus 4 Şubat 1943.
• “Adana mülakatı Çörçil krala geniş tafsilat verdi, Başvekilin Avam kamarasına avdeti sürekli alkışlarla karşılandı, Vatan 10 Şubat 1943.
• “Adana mülakatı derin akisler yaptı”, Tan 3 Şubat 1943.
• “Adana mülakatı”, Ulus 4 Şubat 1943.
• “Adana mülakatından evvel Churchill Rusya’ya neler danıştı”, Son Telgraf 8 Şubat 1943.
• “Adana mülakatının akisleri devam ediyor” Cumhuriyet 5 Şubat 1943.
• “Adana mülakatının İngilizlere verdiği rahatlık” Son Telgraf 5 Şubat 1943.
• “Avam Kamarasında M. Çörçil yaptığı demeçte umumi durumu anlattı”, Ulus 12 Şubat 1943.
• “Başvekil Churchill”, Cumhuriyet 10 Şubat 1943.
• “Bay Churchill Türkiye’ye geldi”, Son Posta 2 Şubat 1943.
• “Churchill Adana Mülakatını Rusya ile mutabık kalarak mı yaptı?” Vatan 8 Şubat 1943.
• “Churchill Adana’da nasıl karşılandı”, Cumhuriyet 3 Şubat 1943.
• “Churchill Milli şefe İngiliz kralının mesajını tevdi etti”, Yeni Sabah 2 Şubat 1943.
• “Churchill’in Beyanatı”, Akşam 12 Şubat 1943.
• “Churchill’in Beyanatı”, Yeni Sabah 3 Şubat 1943.
• “Churchill’in Nutku”, Son Telgraf 12 Şubat 1943.
• “Churchill’in Nutkunun Akisleri, Son Telgraf 12 Şubat 1943.
• “Churchill’in Türkiye Devlet Hadimleri ile Danışığı”, Kommunist, 3 Şubat 1943.
• “Churchill’in Türkiye’de Apardığı Danışıklara Dair”, Kommunist, 5 Şubat 1943.
• “Çörçil anlatıyor”, Ulus 14 Şubat 1943.
• “Çörçil’in Beyanatı”, Vatan 12 Şubat 1943.
• “İngiliz basınında Adana konferansının önemi”, Ulus 5 Şubat 1943.
• “M.Çörçil’in nutku iyi karşılandı, Nutuk itimat havası ile dolu addediliyor”, Ulus 14 Şubat 1943.
• “M.W.Churchill İnönü’ye M.S. Kıral Georg’un Dostane bir Mesajını Tevdi Etti”, Ulus 2 Şubat 1943.
• “Milli Şef Adana’da Churchill ile görüştü”, Akşam 2 Şubat 1943.
• “Mülakat nasıl oldu?”, Cumhuriyet 2 Şubat 1943.
• “Reisi Cumhur İnönü Adana’da İngiliz Başvekili Churchill ile görüştü”, Tan 2 Şubat 1943.
• “Türkiye ile ilişkilerimiz son derece dostanedir”, Ulus 3 Şubat 1943.
• “Türkiye Matbuatı Adana’daki Danışıklar Hakkında”, Kommunist 12 Şubat 1943.
• “Türkiye Matbuatı Adana’daki Danışıklar Hakkında”, Kommunist 12 Şubat 1943.
• “Türkiye’nin başına gaileler açmak, hiçbir surette siyasetimize dahil değildir” Cumhuriyet 12 Şubat 1943.
• “Ziyaretin akisleri, Cumhuriyet 4 Şubat 1943.
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi, İsmet İnönü Kataloğu, A II, D 13, F 8. 8847-17; Erkin, 1987: 137.
• Ulus 2 Şubat 1943.
• Vatan 9 Şubat 1943.
• ARMAOĞLU Fahir (2017), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995), Timaş Yayınevi.
• AYDIN Mustafa (2014), “1939 – 1945 İkinci Dünya Savaşı ve Türkiye,” ed: Baskın Oran, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, c.I, İstanbul: İletişim Yayınları.
• BİLGE A. Suat (1992), Güç Komşuluk, Türkiye-Sovyetler Birliği İlişkileri (1920-1964), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
• CHURCHİLL Winston S., (1985), The Hinge of Fate, Penguin Books.
• KARAKAŞ Nuri (2013), Türk-Amerikan Siyasi İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• КИРИЛЛОВ В.В. (2021), История России, Москва.
• KOÇAK Cemil (2015), Türkiye’de Milli Şef Dönemi 1, İstanbul, İletişim Yayınları.
• KÜÇÜK Evren (2019), Savaşta Diplomasi Adana-Yenice Gizli Görüşmeleri, İstanbul, Hiperlink Yayınları.
• McNEİLL William H., (2002) Dünya Tarihi, çeviren. Alaeddin Şenel, İmge Kitabevi Yayınları.
• ORAN Baskın (2013), Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne, Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt 1: 1919-1980, İletişim Yayınları, İstanbul.
• ОРЛОВ А.С., Георгиев В.А., Георгиева Н.Г., Сивохина Т.А. (2013), История России, Москва.
• SANDER Oral (2019), Siyasi Tarih (1918-1994), İstanbul, İmge Kitabevi Yayınları.
• SOYSAL İsmail (2000), Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasi Andlaşmaları, TTK, Ankara, cilt I, s. 606.
• САХАРОВ А.Н. (2016), История России с древнейших времен до наших дней, Москва.
• TUNCER Hüner (2012), İsmet İnönü’nün Dış Politikası (1938-1950) İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye, İstanbul, Kaynak Yayınları.
• UÇAROL Rifat (2015), Siyasi Tarih (1789-2014), İstanbul, Der Yayınları.
• ÜÇOK Coşkun (1980), Siyasal Tarih (1789-1960), Ankara, Ankara Üniversitesi Yayınevi.
• ARMAOĞLU Fahir, “İkinci Dünya Harbinde Türkiye”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 13, Sayı 02, 1958, s. 166.
• BAKAR Bülent, “Reel Politiğin Türk-Alman İlişkilerine Yansıması: Almanların Ülkelerine Dönmesi Ve Türkiye’de Kalanların Enterne Edilmesi (1944- 1945)”, Tarih Dergisi, Sayı 63 (2016 / 1), İstanbul 2016, ss. 89-126.
• KURAT Yuluğ Tekin, “Kahire Konferansı Tutanakları (4-7 Aralık 1943) Türkiye’yi Savaşa Sokma Girişimleri”, https://belleten.gov.tr/tammetin- pdf/1784/tur, (Erişim Tarihi:04.04.2022).
• METİN Ömer, “Romanya Arşivlerinde Adana Görüşmeleri 30- 31 Ocak 1943”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl 7, Sayı XVII, (Mart 2011), s. 528.
• OTAÇ Tuğrul, “İkinci Dünya Savaşında Müttefik Konferansları ve Türkiye İçin Önemi”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, (Ocak 2019), s. 98.
• ÖZÇELİK Mücahit, “İkinci Dünya Savaşı’nda Türk Dış Politikası”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 1, Sayı 29, 2010, ss. 258- 267.
• ÖZTOPRAK İzzet, “İkinci Dünya Savaşı Döneminde Adana Görüşmelerinin Siyasi Yönü”, https://atamdergi.gov.tr/tam-metin-pdf/387/tur, (Erişim Tarihi:04.04.2022).
• TEKE Cevdet, “II. Dünya Savaşı’nda Adana Görüşmeleri ve Etkileri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 9, Sayı: 45, (Ağustos 2017), s. 302.
• YALÇIN Osman, “İkinci Dünya Savaşında İsmet İnönü ve Churchill Arasında Yapılan Adana Görüşmesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Cilt S 47, (Bahar 2011), s. 701.
• YAVUZ Bige Sükan, “Fransız Arşiv Belgelerinin Işığında Chester Demiryolu Projesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı:24, 1999, ss.527-561.
• ФАЛАЛЕЕВ П.И. “Французский Вопрос На Касабланкской Конференции (январь 1943 г.)”, Вестн. Моск. Ун-Та. Сер. 8. История. 2014. No 3, ss. 55-66.
• AKKOR Nesrin, “Türkiye’yi İkinci Dünya Savaşına Sokma Çabaları: Adana Görüşmeleri”, Yayınlanmış Doktora Tezi, Kırklareli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019, ss.115-124.
• KOCATÜRK Kıymet, “İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye Üzerindeki Baskılar”, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019, s.57.