EVALUATION OF THE INFORMATION SECTION OF THE GREAT BRITAIN WAR DEPARTMENT IN THE PERIOD OF NATIONAL STRUGGLE, THE INTELLIGENCE ANALYSIS REPORT TITLED “STATUS IN TURKEY, MARCH 15, 1920

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 46, 187 - 237, 21.07.2023

Orhan Özcan

Öz

Intelligence analysis is the process of systematically analyzing and presenting the
information that the institutionalized structure has continuously acquired to the decision-
makers to eliminate the uncertainties existing in a problem area. Intelligence archives fulfill a
vital function in revealing the unknowns of history since the information has been prepared
by passing through the filter of analysis and has confirmed the accuracy in all aspects from
many sources. Intelligence archives are among the important historical documents in this
respect, “what actually happened?” It helps us answer the question.
Recently many western states, especially Great Britain, have presented their
intelligence archives to the public attention during the First World War. The study deals
with the “Information” part of the military report titled Situation in Turkey, March 15, 1920,
prepared by the Great Britain War Office. The report, which analyzes the developments and
predictions about Türkiye and its nearby geography during the National Struggle, provides
versatile information in terms of understanding the approach of Great Britain to the national
struggle. The study has been prepared by making use of domestic/foreign copyright and
examination works related to the subject in the literature, especially the British archive
records. In the study, the order of literature review, classification, analysis, criticism, and
synthesis was followed.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Great Britain, Military Intelligence, National Struggle Period, Great Britain General Staff War Office, Intelligence Report dated March 15, 1920.

MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİNDE BÜYÜK BRİTANYA HARP DAİRESİ’NİN “TÜRKİYE’DE DURUM, 15 MART 1920” İSİMLİ İSTİHBARAT RAPORU’NUN DEĞERLENDİRMESİ (İSTİHBARAT KISMI)

Öz

İstihbarat analizi, bir problem alanında var olan belirsizlikleri ortadan kaldırmak
için kurumsallaşmış yapının kesintisiz edindiği bilgiyi sistematik olarak çözümleyerek karar
vericilere arz etme sürecidir. İstihbarat arşivleri, bilginin analiz süzgecinden geçirilerek
hazırlanmış olması ve doğruluğu pek çok kaynaktan tüm yönleriyle teyit etmiş olması
nedeniyle tarihin bilinmeyenlerini ortaya çıkarması açısından son derece önemli bir işlevi
yerine getirmektedir. Bu yönüyle önemli tarihi belgeler arasında yer alan istihbarat arşivleri,
“aslında ne olmuştu?” sorusuna cevap bulmamıza yardımcı olur.
Son zamanlarda başta Büyük Britanya olmak üzere pek çok batılı devlet, Birinci
Dünya Savaşı sürecinde istihbaratla ilgili arşivlerini kamuoyunun ilgisine sunmaktadır.
Çalışma, Büyük Britanya Harp Dairesi tarafından hazırlanan Türkiye’de Durum, 15 Mart 1920
isimli askerî raporun “İstihbarat” kısmını ele almıştır. Millî Mücadele sürecinde Türkiye ve
yakın coğrafyasıyla ilgili gelişme ve öngörüleri analiz eden rapor, Büyük Britanya’nın millî
mücadeleye yaklaşımını anlamak açısından çok yönlü bilgiler sunmaktadır. Çalışma, İngiliz
arşiv kayıtları başta olmak üzere literatürde konuyla alakalı yer alan yerli/yabancı telif ve
tetkik eserlerden faydalanılarak hazırlanmıştır. Çalışmada kaynak taraması, tasnif, analiz,
tenkit ve sentez sırası izlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Büyük Britanya, Askerî İstihbarat, Millî Mücadele Dönemi, Büyük Britanya Harp Dairesi, 15 Mart 1920 Tarihli İstihbarat Raporu.

Kaynakça

• IOR/L/MIL/17/16/26, “The Situation in Turkey, 15th March 1920”, British Library, India Office Records and Private Papers, Part I Information, 15 March 1920.
• IOR/L/MIL/17/16/26, “The Situation in Turkey, 15th March 1920”, British Library, India Office Records and Private Papers, Appendix D (5 February 1920), 15 March 1920.
• IOR/L/MIL/17/16/26, “The Situation in Turkey, 15th March 1920”, British Library, India Office Records and Private Papers, Part II Operations, 15 March 1920.
• “Savaş Durdu”, Armidale Express and New England General Advertiser, 13 Eylül 1921, s.?
• AKER, M. Şefik, 57’nci Tümen ve Aydın Millî Mücadelesi (1918-1920), Yay. Hazır.: Ahmet Tetik, Ayşe Seven, Mahmut Yüksel Canbaz, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2006.
• AKŞİN, Sina, Ana Çizgileriyle Türkiye’nin Yakın Tarihi (1789-1980) II. Cilt, Yenigün Yay., İstanbul, 1997.
• AKŞİN, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele (Son Meşrutiyet 1919-1920), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2010.
• Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918 Cilt I, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2005.
• ATATÜRK, Gazi Mustafa Kemal, Gençler İçin Fotoğraflarla Nutuk , Türkiye iş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2020.
• Atatürk’ün Anlatımıyla Kurtuluş Savaşı Nutuk, Yay. Haz.: Abdullah Özkan, Boyut Yayıncılık, İstanbul, 2006.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Tek Adam Mustafa Kemal 1919-1922 Cilt II, Remzi Kitapevi, Ankara, 1999.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu.108, İstanbul, 2010.
• BIYIKLIOĞLU, Tevfik, Trakya’da Millî Mücadele Cilt 1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992.
• ÇAVDAR, Tevfik, Milli Mücadele’ye Başlarken Sayılarla Durum ve Genel Görünüm I, Cumhuriyet Yay., İstanbul, 2001.
• ÇETİNKAYA, Ali, Kâzım Özalp, Direniş 1919, Örgün Yayınevi, İstanbul, 2009.
• EMİROĞLU, Kudret, Ümit Uzmay, Demiryolu Ansiklopedisi, Ankara, 2012.
• HOBSBAWM, Eric, Devrim Çağı 1789-1848, Türkçesi: Bahadır Sina Şener, Dost Kitapevi, Ankara, 2016.
• Güvenlik Terimleri Sözlüğü, T.C. İçişleri Bakanlığı Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı Yayınları, Mayıs 2017, Ankara.
• KARPAT, Kemal H., Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Timaş Yayınları, İstanbul, 2010.
• KILINÇKAYA, M. Derviş, Osmanlı Yönetimindeki Topraklarda Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Suriye, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2004.
• KOCATÜRK, Utkan, Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Atatürk Araştırma Merkezi, 2007.
• KOLTUK, Nuran, Batı Anadolu’da Kuvâ-yı Milliye’nin Askerî ve Malî Kaynakları (Mayıs 1919-Kasım 1920), Kitapevi, İstanbul, 2015.
• MERAM, Ali Kemal, Belgelerle Türk İngiliz İlişkileri Tarihi, Kitaş Yayınları, İstanbul, 1968.
• MÜDERRİSOĞLU, Alptekin, Kurtuluş Savaşı’nın Mali Kaynakları, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1990.
• PEHLİVANLI, Hamit, Kurtuluş Savaşı İstihbaratında Askerî Polis Teşkilatı, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1992.
• SARIHAN, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü III, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1995.
• SELEK, Sabahattin, Milli Mücadele I (Ulusal Kurtuluş Savaşı), Örgün Yayınevi, İstanbul, 2002.
• SOFUOĞLU, Adnan, Kuva-yı Milliye Döneminde Kuzeybatı Anadolu 1919-1921, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1994.
• Millî Mücadele Döneminde Büyük Britanya Harp Dairesi’nin ...
• ŞİMŞİR, Bilal, İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938), Cilt 1-8, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1992.
• ŞİMŞİR, Bilâl N., Kürtçülük 1787-1923, Bilgi Yayınevi, 2007, Ankara.
• Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt I: 1919-1980, Editör: Baskın Oran, İletişim Yayınları, İstanbul, 2018.
• Türk İstiklâl Harbi III. Cilt Doğu Cephesi (1919-1921), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1995.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi III. Cilt 6’inci Kısım (1908-1920), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1996.
• Türk İstiklal Harbi IV’üncü Cilt Güney Cephesi, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2009.
• Türk İstiklâl Harbi, İdari Faaliyetler (15 Mayıs 1919-2 Kasım 1923) Cilt VII, Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1975.
• The Statesman’s Year-Book Statistical and Historical Annual of the States of the World for the Year 1919, Edit. John Scott Keltie, M. Epstein, Macmillan Co. Limited, London, 1919.
• The Statesman’s Year-Book Statistical and Historical Annual of the States of the World for the Year 1920, Edit. John Scott Keltie, M. Epstein, Macmillan Co. Limited, London, 1920.
• The Statesman’s Year-Book Statistical and Historical Annual of the States of the World for the Year 1921, Edit. John Scott Keltie, M. Epstein, Macmillan Co. Limited, London, 1921.
• The Statesman’s Year-Book Statistical and Historical Annual of the States of the World for the Year 1922, Edit. John Scott Keltie, M. Epstein, Macmillan Co. Limited, London, 1922.
• The Statesman’s Year-Book Statistical and Historical Annual of the States of the World for the Year 1924, Edit. John Scott Keltie, M. Epstein, Macmillan Co. Limited, London, 1924.
• MACFIE, A.L., Ataturk, Routledge, New York, 2013.
• MCMEEKİN, Seen, The Berlin-Baghdad Express, Harward Univesity Press, Cambridge, 2010.
• MERAM, Ali Kemal, Belgelerle Türk-İngiliz İlişkileri Tarihi, Kitaş Yayınları, İstanbul, 1969.
• ÖZDEMİR, Mehmet, Mütareke ve Kurtuluş Savaşı Başlangıç Dönemlerinde Türk Demiryolları (Yapısal Ekonomik Sorunlar) (1918-1920), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001.
• YEĞEN, Mesut, İngiliz Belgelerinde Kürdistan 1918-1958, Dipnot Yayınları, 2011, Ankara.
• ZURCHER, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev. Yasemin Saner Gönen, İletişim Yayınları, İstanbul, 2016.
• Anzavur ve Düzce İsyanları, https://www.atam.gov.tr/nutuk/anzavur-ve- duzce-isyanlari1 (Erişim Tarihi:02.09.2022).
• AVCI, Müşerref, “Atatürk Dönemi Demiryolu Politikası”, Atatürk Yolu Dergisi, Cilt 14, Sayı:54, Bahar 2014, ss.39-58.
• BİNGÜL, Şeyhmus, “Osmanlı Devleti’nde İletişim Araçlarının Kontrolü: “Telefon Tevkifleri”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları 21, 2 (2020), ss.293-320.
• DİRİER, Ayten Başabaş, “Kuvayı İnzibatiye/Hilâfet Ordusu”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, Cilt 8, Sayı:3, Yıl:2021, ss.968-983.
• İNCE, Erdal, “Kurtuluş Savaşı’nda Türk Köylüsü ve Kuvâ-yı Milliye”, Kuvâ-yı Milliye’nin 90. Yılında İzmir ve Batı Anadolu, Uluslararası Sempozyum Bildirileri, II. Kitap, Yay. Hazırlayan: Oktay Gökdemir, 6-8 Eylül 2009, İzmir.
• GÜNEŞ, Günver, “Kuvâ-yı Millîye”, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ kuva-yi-Millîye/?pdf=3525 (Erişim Tarihi: 07.06.2022).
• KASALAK, Kadir, “Paris Barış Konferansı’nda “İstanbul ve Boğazlar Mandası” Tartışmaları, Tarih ve Gelecek Dergisi, Yıl 2021, Cilt 7, Sayı:3, ss.543-552.
• KÖNİ, Hasan, “Birinci Dünya Savaşı Öncesi İstihbarat ve Günümüze Etkileri”, Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, Avrasya Dosyası- İstihbarat Özel, Yaz 2002, Cilt 8, Sayı:2.
• TEKİR, Süleyman, “Erken Cumhuriyet Yıllarında Türkiye’de İletişim Araçları: Posta, Telefon, Telgraf ve Telsiz (1925-1930)”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 6/ Prof. Dr. Süleyman Büyükkarcı Özel Sayısı, (Aralık 2021), ss.270-285.
• MACFİE, A.L., “British Intelligence and the Turkish National Movement, 1919- 22”, Middle Eastern Studies, Jan. 2001, Vol.37, No.1, pp.1-16.Millî Mücadele Döneminde Büyük Britanya Harp Dairesi’nin ...
• ÖZCAN, Orhan, “Avustralya Basınında Sakarya Meydan Muharebesi”, 100. Yılında Sakarya Meydan Muharebesi, Editörler Çiğdem Kılıçoğlu Cihangir, Kadri Unat, Ankara Üniversitesi Yayınları No:739, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 2021, ISBN: 978-605-136-550-3, ss.325-366.
• ÖZDAĞ, Ümit, “Stratejik İstihbarat”, Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, Avrasya Dosyası-İstihbarat Özel, Yaz 2002, Cilt 8, Sayı:2, ss.109-149.
• ÖZKAYA, Yücel, “Kuvâ-yı Milliye”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt 8, Sayı 24, 1992.
• HACİHANİFİOĞLU, Aylin, Millî Mücadele’nin İngiliz Basınındaki Yankıları (1919-1922), İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2019.
• “Fabian Policy”, https://www.merriam-webster.com/dictionary/Fabian (Erişim Tarihi: 17.12.2022).
• Nüfus ve Vatandaşlık Genel Müdürlüğü, “Osmanlı Dönemi”, https://www. nvi.gov.tr/osmanli-donemi#:~:text=1902r
• “Kilikya”, https://www.worldhistory.org/trans/tr/1-10741/kilikya/ (Erişim Tarihi:12.12.2022).