DEMOKRAT PARTİ’NİN SON DÖNEMİNDE TÜRKİYE’NİN İÇ GÜVENLİĞİNE ETKİ EDEN OLAYLAR VE TÜRK POLİS TEŞKİLATI (1957-1960)

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 46, 425 - 457, 21.07.2023

Neslihan Altuncuoğlu Çağrı Pişkin

Öz

27 Ekim 1957 genel seçimleri ile başlayan Demokrat Parti iktidarının son dönemi
27 Mayıs 1960 askeri darbesi ile son bulmuştur. Bu yıllar, Türk siyasi tarihi açısından
önemli olaylara sahne olmuştur. Bu dönemde iktisadi alanda yaşanan olumsuz gelişmeler
beraberinde siyasi sorunlar ortaya çıkarmıştır. İktidar muhalefet çekişmesinin artması,
hükümet-ordu ilişkisinin ve hükümet-üniversite ilişkisinin bozulması iç güvenliği tehdit eden
birtakım olayların yaşanmasına sebep olurken ortaya bir milli güvenlik sorunu çıkarmıştır. Bu
süreçten en çok etkilenen kurumların başında Emniyet Teşkilatı gelmiştir. Emniyet Teşkilatı
hükümet yanlısı olarak suçlanırken, yaşanan olaylarda uyguladığı müdahalelerle de sıkça
gündeme gelmiştir. Bu çalışmada, Demokrat Parti iktidarının son döneminde iç güvenliğe
tehdit eden olaylar, bu olaylar karşısında hükümetin aldığı tedbirler ve muhalefetin tutumu
incelenmiş ve yaşanan olaylar karşısında Türk Polis Teşkilatı’nın tutumu ve rolü ele alınmıştır.
Çalışmada, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, meclis tutanakları, süreli yayınlar ve bazı ikinci
dereceden kaynaklardan yararlanılmıştır. Sonuç olarak, tüm demokratik ülkelerde iktidarın
kim olduğuna bakılmaksızın yasal emirleri yerine getirmekle yükümlü olan polis teşkilatı,
DP’nin son döneminde de bu görevini yerine getirmiştir. Ancak bu dönem nitelik ve nicelik
olarak yetersiz olan polis, daha önce karşılaşmadığı olaylar karşısında tecrübe eksikliği
yaşamıştır. Hükümetin yaşanan olaylar karşısında polisi kalkan olarak kullanması da polisin
sürekli olarak gündeme gelmesine sebep olurken, vatandaş gözünde de tüm saygınlığını ve
otoritesinin kaybolmasına yol açmıştır.

Anahtar Kelimeler

Demokrat Parti, Adnan Menderes, Türk Polis Teşkilatı, İç Güvenlik, Polis

EVENTS AFFECTING TURKIYE’S INTERNAL SECURITY AND TURKISH POLICE DEPARTMENT IN THE LAST PERIOD OF THE DEMOCRATIC PARTY (1957-1960)

Öz

The last term of the Democratic Party, which began with the general elections on
October 27, 1957, came to an end with a military coup on May 27, 1960. These years witnessed
important events in terms of Turkish political history. The adverse developments in the
economic field led to political problems in this period. The escalation of the government-
opposition conflict, the deterioration of the government-army involvement and the
government-university involvement brought about a number of events that threatened
internal security and created a national security problem. The Turkish Police Department
was one of the most affected institutions by this process. While the Police Department was
accused of being pro-government, it had frequently come to the agenda with its interventions
in the incidents. In this study, the events that threatened the internal security in the last period
of the Democratic Party, the measures taken by the government in the face of these events
and the attitude of the opposition were examined and the attitude and role of the Turkish
Police Department in the face of the events were discussed. The study benefits from the Prime
Ministry Republican Archive, parliamentary minutes, periodicals and some second-level
sources. As a result, the police force, which is obliged to fulfill legal orders in all democratic
countries, regardless of who is in power, fulfilled this duty in the last period of the Democratic
Party. However, the police, which was insufficient in terms of quality and quantity in this
period, had a lack of experience in the face of events that they had not encountered before.
While the government’s use of the police as a shield in the face of events caused the police to
come to the fore constantly, it also led to the loss of all its prestige and authority in the eyes
of the citizens.

Anahtar Kelimeler

Democratic Party, Adnan Menderes, Turkish Police Department, Police

Kaynakça

• BCA, 30-11-1-0/214-19-6.
• BCA, 30-11-1-0/225-29-20.
• BCA, 30-11-1-0/214-20-20.
• BCA, 30-11-1-0/216-27-5.
• BCA, 30-1-0-0/116-734-1.
• BCA, 30-11-1-0/267-28-16.
• BCA, 10-9-0-0/118-373-2.
• BCA, 10-9-0-0/118-371-1.
• BCA, 10-9-0-0/207-640-2.
• TBMM Tutanak Dergisi
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 9, Cilt 1, Toplantı 01, Birleşim 4, 31.05.1950.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 9, Cilt 1, Toplantı 01, Birleşim 5, 02.06.1950.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 6, Cilt 13, Toplantı 3, Birleşim 62, 29.04.1960.
• Resmî Gazete
• Resmî Gazete, Sayı, 7467, 27.03.1950.
• Resmî Gazete, Sayı, 7564, 24.07.1950. Resmî Gazete, Sayı, 9011, 21.05.1955.
• Resmî Gazete, Sayı, 10484, 19.04.1960.
• Resmî Gazete, Sayı, 10491, 28.04.1960.
• Akis Dergisi
• AĞAOĞLU, Samet, Arkadaşım Menderes, Alkım Yayınevi, İstanbul, 2004.
• ALBAYRAK, Mustafa, Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Phoenix Yayınevi, Ankara, 2004.
• Asayişten Cepheye: Millî Mücadelede Jandarma, Editörler: İsmail Hakkı Demircioğlu-Ahmet Özcan-Yücel Yiğit, Berikan Yayınları, Ankara, 2021.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, İhtilalin Mantığı ve 27 Mayıs İhtilali, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1999.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Menderes’in Dramı (1899-1960), Remzi Kitapevi, İstanbul,1993.
• BASGİL, Ali Fuad, 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri, Yağmur Yayınları, İstanbul, 2014.
• BURÇAK, Rıfkı Salim, On Yılın Anıları (1950-1960), Nurol Matbaacılık, Ankara, 1998.
• Cumhuriyetin 50.Yılında İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü, Kuruluşu: Tarihi Gelişimi, Görev ve Yetkileri ve 1923-1973 Çalışmaları, II. Kitap, EGM Yayınları, Ankara, 1973.
• ÇAVDAR, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1950’den Günümüze), İmge Kitapevi, Ankara, 2013.
• Değişim ve Miras: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Jandarma, Editörler: İsmail Hakkı Demircioğlu-Ahmet Özcan-Yücel Yiğit, Berikan Yayınevi, Ankara, 2018.
• ERDEMİR, Sabahat, Milli Birliğe Doğru, Cilt 1, Türk Devrim Ocakları 29 Ekim Beyazıt Ocağı Yayınları, Ankara, 1961.
• ERER, Tekin, On Yılın Mücadelesi, Ticaret Postası Matbaası, İstanbul, 1963.
• EROĞUL, Cem, Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, İmge Kitapevi, Ankara, 1990.
• Geçmişten Günümüze Türkiye’de Sahil Güvenlik, Editörler: İsmail Hakkı Demircioğlu-Yücel Yiğit, Ahmet Özcan vd., Pegem Yayınevi, Ankara, 2020.
• GÜVEN, Dilek, Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikaları ve Stratejileri Bağlamında 6–7 Eylül Olayları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2005.
• GİRİTLİOĞLU, Fahir, Türk Siyasi Tarihinde CHP’nin Mevkii II, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1965.
• GÜRCAN, Fethi-Öner Gürcan, Ben Bir İhtilalciyim, Süvari Yayıncılık, Ankara, 2005.
• İLTER, Erdal, Millî İstihbarat Teşkilâtı Tarihçesi, MİT Basımevi, Ankara, 2002.
• KABACALI, Alpay, Türkiye’de Gençlik Hareketleri, 2. Baskı, Gürer Yayınları, İstanbul, 2007.
• KARAKUŞ, Emin, 40 Yıllık Bir Gazeteci Gözü ile İşte Ankara, Hürriyet Yayınları, İstanbul, 1977.
• KOÇAŞ, Sadi, Atatürk’ten 12 Mart’a Anılar, 2. Cilt, May Yayınları, İstanbul, 1977.
• LEWİS, Bernard, Demokrasinin Türkiye Serüveni, Çev: Hamdi Aydoğan- Esra Ermert, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2003.
• ÖYMEN, Altan, Öfkeli Yıllar, Doğan Kitap, İstanbul, 2009.
• ÖYMEN, Örsan, Bir İhtilal Daha Var 1908-1980, Doğan Kitap, İstanbul, 2010.
• ÖZDAĞ, Ümit, Menderes Döneminde Ordu- Siyaset İlişkileri ve 27 Mayıs İhtilali, Boyut Yayın Grubu, İstanbul, 2004.
• ÖZDEMİR, Cüneyt, Önemli İşler Dairesi, Doğan Kitap, İstanbul, 2009.
• ÖZKAN, Tuncay, Millî İstihbarat Teşkilâtı MİT’in Gizli Tarihi, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul, 2010.
• ŞAHİN, Eyüp, Emniyet Genel Müdürleri, Polis Akademisi Yayınları, Ankara, 2014.
• TAYLAK, Muammer, Saltanat, 2. Meşrutiyet ve 1.Cumhuriyet’te Öğrenci Hareketleri, Başnur Matbaası, Ankara, 1969.
• TBMM Hükümetler-Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri, Cilt 2, Haz: İrfan Neziroğlu, Tuncer Yılmaz, TBMM Basımevi, Ankara, 2013.
• TONGUR, Hikmet, Türkiye’de Genel Kolluk Teşkil ve Görevlerinin Gelişimi, Polis Akademisi Yayınları, Ankara 2016.
• Türk Polisi Tarihini Arıyor, Haz: Yücel Yiğit, Polis Akademisi Yayınları, Ankara, 2016.
• Türk Polis Tarihinin Kökenleri, Editör: Yücel Yiğit, Polis Akademisi Yayınları, Ankara, 2017.
• ULUS, Bülent-Hakan Güngör, 555K, Kor Kitap, İstanbul, 2019.
• UYAR, Hakkı, Vatan Cephesi, Büke Yayınları, İstanbul, 2001.
• YALÇIN, Durmuş ve diğ., Türkiye Cumhuriyeti Tarihi 2, AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2019.
• YİĞİT, Yücel-Eyüp Şahin, “Emniyet İstihbarat Tarihi”, Türk İstihbarat Tarihi, Editör: İsmail Hakkı Demircioğlu, Ahmet Özcan, Yücel Yiğit, Namık Çençen, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2021, ss.603-633.
• AKTAŞ, Elif, “27 Mayıs Darbesi Sürecinde Ankara Olaylarından İki Kesit: 29 Nisan ve 555K”, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,
• C.6, S.2, Ağrı, 2020, ss.219-241.
• ALTUNCUOĞLU, Neslihan-Merve Durmuş, “9 Subay Olayında Samet Kuşçu’nun Rolü” Journal of Universal History Studies, C.3, S. Prof. Dr. Mustafa Keskin Special Issue, Düzce, 2020, s.131-147.
• DEMİRBAŞ, Cevdet, “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Polis Teşkilatı”, Polis Dergisi, C.XI, S.43, Ankara, 2005, ss.11-23.
• ERDOĞAN, Haşim-Çağrı Pişkin, “Demokrat Parti Dönemi İktidar-Muhalefet Çekişmesinin Bir Ürünü: Nevşehir’in İl, Kırşehir’in İlçe Olması”, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, C.10, S.2, Nevşehir, 2020, ss.577-590.
• KARTAL, Cemile Burcu, “Türkiye’de 1957-1960 Arası Dönemde Demokrat Parti ve CHP Arasındaki Tartışmalarda Güvenlik Söylemi” OPUS International Journal of Society Researches, C.17, S.34, Ankara, 2021 ss.1355-1382.
• ÖZDEMİR, Erol, “Polis Çağdaş Köle Midir”, Çağın Polisi Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 66, Ankara, 2007, ss.15–17.
• ŞAHİN, Eyüp, “Türk Zabıta Yapılanmasının Tarihi Gelişimi”, Emniyet Genel Müdürlüğü Polis Dergisi, C.10, S.38, Ankara, 2004, ss.91-198.
• TEMİZGÜNEY, Firdes, “1960 Darbesine Giden Süreçte Önemli Bir Kesit: İstanbul Öğrenci Olayları”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.14, S.27, Ankara, 2018, ss.181-211.
• TURNA, Yasin-Onur Akdoğan, “Osmanlı Polisinin Modernleşme Sürecinde Toplumsal Hayata Dahil Edilmesi ve Davranışlarının Şekillenmesi”, Tarih ve Günce, S.10, İzmir, 2022, ss. 25-46.
• YİĞİT, Yücel- Eyüp Şahin, “Şehir ve Asayiş: İkinci Komiserlikten Müdürlüğe Trabzon Emniyeti”, Trabzon Sempozyumu, Trabzon, 2023.
• YİĞİT, Yücel, “Atatürk Dönemi Polis Teşkilâtı”, Atatürk Ansiklopedisi, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2021, https://ataturkansiklopedisi.gov. tr/bilgi/ataturk-donemi-polis-teskilati/?pdf=3830, Erişim Tarihi; 23.01.2023.
• YİĞİT, Yücel, “Bazı İllerden 27 Mayıs Askeri Darbesine Yapılan Tepkiler ve İhbarlar”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.20, S.41, İzmir, 2020, ss.799- 819.
• YİĞİT, Yücel, “Komitacı ve İstihbaratçı Serkomiser Bulgar Sadık’ın Üsküdar Günleri”, XI. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu, Üsküdar Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul, 2022.
• YİĞİT, Yücel, “Kuvâ-yı Milliyeci ve İstihbaratçı Bir Polis: Balıkesirli Hafız Hilmi Kutlu”, Millî Mücadele’nin 100. Yılında Kuva-yı Milliye Şehri Balıkesir, C.1, Balıkesir, 2020, ss.409-415.
• YİĞİT, Yücel, “Polis İstihbaratçısı ve Komitacısı Bulgar Sadık Sakarya Savaşında”, 100. Yılında Sakarya Meydan Muharebesi, Editörler: Çiğdem Cihangir- Kadri Unat, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2021, ss.147-173.
• YİĞİT, Yücel, “Serkomiserlikten Müdürlüğe: Diyarbakır Emniyet Müdürlüğü’nün Kuruluşu (1885-1938)”, Tanzimat’tan Günümüze Diyarbakır, Editörler: Oktay Bozan-Hakan Asan vd., Manas Yayınları, Ankara, 2019, s.133-134.
• YİĞİT, Yücel, “Türk İstihbaratının Hatay Cumhuriyeti’nin Kuruluşundaki Rolü”, Anavatan’a Katılışının 80.Yılında Hatay Uluslararası Sempozyumu, Yayına Hazırlayanlar: Erdem Ünlen- H. Aytuğ Tokur, Ankara, 2020, ss.2275-2317.
• YİĞİT, Yücel, “II. Meşrutiyet Dönemi Polis Maaşları (Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Polis Maaşları (1865-1937)”, Mehmet Genç Anısına Uluslararası Osmanlı İktisat Tarihi Sempozyumu, İstanbul, 2021.Demokrat Parti’nin Son Döneminde Türkiye’nin İç Güvenliğine ...
• AKKAYA, Bülent, Demokrat Parti Dönemi Türkiye’nin İç Güvenliği (1950–1960), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kayseri, 2010.
• AYDEMİR, Sefa Salih, 1960–1980 Arası Türkiye Üniversitelerindeki Öğrenci Olayları İçin Bir Kaynak OlarakTürk Basını (Cumhuriyet- Milliyet Ve Tercüman Gazetesi Örnekleri), Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mersin, 2014.
• CEYLAN, Süleyman, Demokrat Parti İktidarı Döneminde Üniversite Eğitimi (1950–1960), Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek lisans Tezi, İzmir, 2008.
• TETİK, İdris, Demokrat Parti’nin 1950-1960 Yılları Arasında Uyguladığı Siyasi Politikaların Türk Demokrasisine Yansımaları, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2015.
• TURNA, Yasin, 1937’den Çok Partili Hayata Polis Siyaset İlişkisi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2021.