BEZIEHUNGEN ZWISCHEN DER TÜRKEI UND NORDAFRIKALICHEN LÄNDERN IN DER ZEIT DER Demokratischen Partei (1950-1960)

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 47, 859 - 901, 31.12.2023

Ali Ceylan

Öz

II. Die nach dem Ende des Zweiten Weltkriegs entstandene bilaterale Weltordnung führte zu erheblichen Veränderungen in der Innen- und Außenpolitik der Türkei sowie in anderen Staaten. Die Türkei stellte sich in der Nachkriegsspaltung auf die Seite des Westblocks und bestimmte ihre Außenpolitik im Einklang mit der neuen Weltordnung. Obwohl es in dieser Zeit zu einem Regierungswechsel in der Türkei kam, änderte sich die zuvor festgelegte außenpolitische Linie nicht. Insbesondere nach dem Beitritt zur NATO war die NATO die wichtigste Achse der Außenpolitik. Während die Türkei Schwierigkeiten mit Ägypten, einem der nordafrikanischen Länder, das Gegenstand der Studie ist, hatte, baute sie gute Beziehungen zu Libyen auf. In der Studie werden die Beziehungen der Türkei zu den nordafrikanischen Ländern im Einklang mit ihrer Außenpolitik während der Zeit der Demokratischen Partei in verschiedenen Archiven diskutiert.

Anahtar Kelimeler

Türkei, Demokratische Partei, Adnan Menderes, Celal Bayar, NATO, Nordafrika

DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİNDE TÜRKİYE – KUZEY AFRİKA ÜLKELERİ ARASINDAKİ İLİŞKİLER (1950-1960)

Öz

II. Dünya Savaşı’nın bitmesinden sonra oluşan iki taraflı dünya düzeni diğer devletler de olduğu gibi Türkiye’nin iç ve dış politikasında da önemli değişimlere sebep oldu. Türkiye, savaş sonrası ikiye ayrılan düzende Batı bloğunun yanında yer alıp, dış politikasını dünyanın yeni düzenine göre belirledi. Bu dönemde Türkiye’de yaşanan hükümet değişikliği olmasına rağmen dış politikada daha önce belirlenen çizgi değişmemiştir. Özellikle NATO’ya katılımdan sonra dış politikada ana eksen NATO olmuştur. Türkiye, bu dönemde çalışmanın konusu olan Kuzey Afrika ülkelerinden Mısır ile sıkıntılar yaşar iken Libya ile iyi ilişkiler kurmuştur. Çalışmada Türkiye’nin Demokrat Parti dönemindeki dış politikası doğrultusunda Kuzey Afrika ülkeleri ile olan ilişkileri çeşitli arşiv belgeleri, dönemin basını, dönemin devlet adamların anıları ve araştırma eserleri üzerinden incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: Türkiye, Demokrat Parti, Adnan Menderes, Celal Bayar, NATO, Kuzey Afrika

LES RELATIONS ENTRE LA TURQUIE ET ​​LES PAYS D'AFRIQUE DU NORD A L'EPOQUE DU PARTI DEMOCRAT (1950-1960)

Öz

II. L'ordre mondial bilatéral qui a émergé après la fin de la Seconde Guerre mondiale a provoqué des changements importants dans la politique intérieure et étrangère de la Turquie ainsi que dans d'autres États. La Turquie s'est rangée du côté du bloc occidental dans la scission d'après-guerre et a déterminé sa politique étrangère en fonction du nouvel ordre mondial. Bien qu'il y ait eu un changement de gouvernement en Turquie au cours de cette période, la ligne de politique étrangère précédemment déterminée n'a pas changé. Surtout après avoir rejoint l'OTAN, l'axe principal de la politique étrangère a été l'OTAN. Alors que la Turquie connaissait des difficultés avec l'Égypte, l'un des pays d'Afrique du Nord faisant l'objet de l'étude, elle a noué de bonnes relations avec la Libye. Dans l'étude, les relations de la Turquie avec les pays d'Afrique du Nord conformément à sa politique étrangère pendant la période du Parti démocrate ont été examinées à travers divers documents d'archives, la presse de l'époque, les souvenirs des hommes d'État de l'époque et des travaux de recherche.

Anahtar Kelimeler

Turquie, Parti démocrate, Adnan Menderes, Celal Bayar, OTAN, Afrique du Nord

RELATIONS BETWEEN TURKIYE AND NORTH AFRICA COUNTRIES IN THE PERIOD OF THE DEMOCRAT PARTY (1950-1960)

Öz

The bilateral world order that emerged following the end of World War II caused significant changes in Türkiye’s domestic and foreign policies as it did in other states. Türkiye sided with the Western Bloc in this two sided order which occurred after the war and determined its foreign policies in accordance with the new order of the world. Although there was a change of government in Türkiye during this period, the policies which had been determined before did not change. Especially after becoming a member of NATO, the main axis in foreign policy became NATO. As Turkey was experiencing difficulties with one of the North African countries Egypt, which is the subject of this study, it established good relations with Libya. In this study, Türkiye’s relations with North African countries in line with the foreign policy during Democrat Party period have been examined through various archive documents, the press during era, the memories of the statesmen of the period and research works.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Adnan Menderes, Celal Bayar, NATO, North Africa, Democrat Party

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Arşivi Celal Bayar Kataloğu
• Devlet Arşivleri Genel Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi
• ATAÖV, Türkkaya, Afrika Ulusal Kurtuluş Mücadeleleri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara, 1977. AYDEMİR, Süreyya Şevket, Menderes’in Dramı, Remzi Kitabevi, 7. baskı, İstanbul, 2000.
• BAĞCI, Hüseyin, Türk Dış Politikasında 1950’li Yıllar, ODTÜ Geliştirme Vakfı, Ankara, 2001.
• ERKİN, Cemil, Feridun, Dışişlerinde 34 Yıl, II. Cilt, I. Kısım, TTK, Ankara, 1987.
• ERKİN, Cemil, Feridun, Dışişlerinde 34 Yıl Madrid, Paris, Londra Büyükelçilikleri, TTK, İstanbul, 2008.
• GİRGİN, Kemal, T.C Hükümetleri Programlarında Dış Politikamız 75 Yılın Panoraması (1923-1978), Ankara, 1998.
• GÜRÜN, Kâmuran, Dış İlişkiler ve Türk Politikası (1939’dan günümüze kadar), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1983.
• ISMAY, Lord, NATO The First Five Years 1949-1954, b.yy, b.t.y.
• KARASAPAN, Tevfik, Celal, Libya, Traplusgarp, Bingazi ve Fizan, Resimli Posta Matbaası, Ankara, 1960.
• KUNERALP, Zeki, Sadece Diplomat, Anılar- Belgeler, İsis, İstanbul, 1999.
• KOLOĞLU, Orhan, 500 Years in Turkish – Libyan Relations, Center for Strategic Research (SAM), Ankara, 2007.
• SARAY, Mehmet, Sovyet Tehdidi Karşısında Türkiye’nin NATO’ya Girişi III. Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın Hatıraları ve Belgeleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2000.
• SALEM, Norma, Habib Bourguiba, Islam and the Creation of Tunisia, Croom Helm, Londra 1984.
• YAVUZALP, Ercüment, Menderesle Anılar, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1991.
• ARMAOĞLU, Fahir, “Arap Milliyetçiliğinin Gelişmesi Sırasında Türk – Arap İlişkileri 1945-1970”, İki Tarafın Bakış Açısından Türk- Arap Münasebetleri, ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, IRCICA Yay, İstanbul, s.151-197.
• COŞAR, “Cezayir”, Milliyet, 08.03.1960, s.3.
• DURSUN, Davut, “Cezayir (Sömürge Dönemi), DİA, C.7, TDV Yay, İstanbul, 1993, s.489-494.
• ---------------------, “Fas (Himaye Dönemi-Bağımsızlık)”, DİA, C.12, TDV Yay, İstanbul, sayfa 192-196.
• FENİK, Faik, Mümtaz, “Türkiye ve Mısır”, Zafer, 01.10.1954, s.1.
• ----------------------------, “Mısır’daki Suikast”, Zafer, 30.10.1954, s. 1 ve s.3.
• -----------------------------, “Mısırla Dostluğumuzun Güzel İnkişafları”, Zafer, 03.12.1954, s.1
• FIRAT, Melek, KÜRKÇÜOĞLU, Ömer, “1945-1960 Batı Ekseninde Türkiye” ed. Baskın Oran, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, C. I, 15. baskı, İletişim yay, İstanbul, 2009, s.615-635.
• GÖRGÜN, Hilal, “Mısır (Fransız İşgali ve Sonrası)”, DİA, C.29, TDV Yay, İstanbul,2004, s.569-575.
• KARACAN, Naci, Ali, “Ne Yaptığını Şaşıran Mısır”, Milliyet, 26.10.1951, s.1
• KAVAS, Ahmet, “Tunus (Osmanlı Dönemi)”, DİA, c. 41, TDV Yay, İstanbul, 2012, s.388-393.
• MURAT, Turgay “İngilizlerin Mısır’da Uyguladığı İdari ve Ekonomik Politika (1882-1936)”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Cilt: VIII, s:2, Elâzığ, 2013, ss. 133-150.
• ÖZDAĞ, Abdullah, “Sudan’da İngiliz Kolonyalizmine Geçiş: Condominium Antlaşması (1899)”, Karadeniz Araştırmaları, XVIII/72, 2021, ss. 853-861.
• SAFA, Peyami, “Türkiye- Libya”, Milliyet, 31.01.1957, ss.2.
• SERBEST, Bürkan “Süveyş Kanalı’nın Ulusallaştırılması Sorunu ve Süveyş Bunalımı”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 7, s:4, 2017, ss. 689-711.
• TOPALAK, Mücahit, “Kuzey Afrika”, Zafer, 11.12.1954.
• BAŞ, Arda, Demokrat Parti Dönemi Türkiye Mısır İlişkileri (1950-1960), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2015.
• SÖNMEZ, Şinasi, Cezayir Bağımsızlık Mücadelesi ve Türk Kamuoyu, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2007.
• https://www.timeturk.com/tr/2010/05/27/menderes-bir-gemi-silahi-kime-gonderdi.html Haber Tarihi: 27.05.2010 Erişim Tarihi: 11.04.2023