BOSNA-HERSEK BASININDA II. MEŞRUTİYET VE JÖN TÜRKLERE DAİR BAZI İZLENİMLER (1908-1914)

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 47, 559 - 600, 31.12.2023

Bahar Arslan

Öz

Kurulduğu ilk yıllardan itibaren Balkanlar istikametinde bir varoluş mücadelesi sergileyen Osmanlı İmparatorluğu esasen her şeyden önce kendisini bir Balkan ülkesi olarak inşa etti. Yaklaşık beş asır boyunca da bu topraklara da hükmetti. Ancak Balkanlardaki hakimiyeti son iki yüzyıl içerisinde erimeye başlayan Osmanlılar 19.yüzyılın başından itibaren Fransız ihtilalinin domine ettiği ayaklanmalar, büyük devletlerin bunlara müdahaleleri ve ekonomik krizler gibi pek çok sorunu konselide etmeye çalıştı.
Güneydoğuya Avrupa’da Balkan yarımadasının batıya en dönük bölgelerinden birisi olan Bosna-Hersek’te patlak veren 1875 isyanı bu topraklarda olacak olanların adeta habercisi niteliğindeydi. 93 harbi sonrasında imzalanan Berlin Antlaşması ile bu toprakların yönünü yıllardır güneydoğusunda yer alan Balkanlara dönen ve Bosna-Hersek’i ele geçirmeyi bir geleneksel bir devlet politikası haline getiren Avusturya Macaristan’ın yönetimine geçmesi ve 1908 devriminden hemen sonra da işgal etmesi yarımadanın diğer topluluklarına Osmanlıların ne kadar güçsüz olduğunu bir kez daha göstererek bundan sonra meydana gelecek olayların mebdei olmuştu.
Anılan dönemde bütün bu olanlara şahit olan sivil-asker kökenli bir grup genç ise ellerinin arasından kayıp giden bir imparatorluğu nasıl kurtarılabileceği noktasından hareketle bütün her şeyin sorumlusu olarak gördükleri istibdat rejimine son vererek anayasal meşruti parlamenter sistemi yeniden ikame etmek üzere İttihat Terakki Cemiyeti’nin dahili ve harici şubeleriyle gizli hücre tipi örgüt şemalarını buna vakfettiler. Kuşkusuz “liberte”, “egalite”, “fratermite” mottolarıyla hareket eden bu gençler devrimi gerçekleştirdikten sonra Osmanlı imparatorluğunun bu en uzun yüzyılında Balkanlar başta olmak üzere büyük toprak kayıplarına maruz kalacaklarını öngörememişlerdi. Zihinlerinin arkeolojisinde travmatik bir şekilde kaybedilen topraklar ile bölünme, parçalanma ve hasta adam fobisi olan bu kuşak bildikleri bir mazinin öğrettikleri ve bilmedikleri bir atinin endişesi arasında bocaladılar. Elinizdeki bu makale bir Balkan ülkesi olarak doğan Osmanlı İmparatorluğu’nun yarımadanın en verimli topraklarından birisi olan Bosna-Hersek’in kaybedilişi ve bu sürece eşlik eden II. Meşrutiyet devrimi arasındaki bağlantıları sunduktan sonra İttihat Terakki Cemiyeti ile onun mensupları olarak geç dönem Osmanlı tarihine damgasını vuran Jön Türkler hakkında Bosna-Hersek basınına yansıyan haberleri değerlendirme çabasının bir ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Kuşkusuz elde edilen bulgu ve sonuçlar yeni kaynaklarla yeniden ve yeniden yazılmaya açıktır.

Anahtar Kelimeler

II. Meşrutiyet, Jön Türkler, Osmanlı İmparatorluğu, Balkanlar

IN THE BOSNIA-HERZEGOVINA PRESS II. CONSTİTUTİONAL MONARCHY AND THE YOUNG TURKS SOME IMPRESSIONS ABOUT (1908-1914)

Öz

The Ottoman Empire, which has been struggling for existence in the direction of the Balkans since the first years of its establishment, essentially established itself as a Balkan country and dominated these lands for approximately five centuries. However, the Ottomans, whose dominance in the Balkans began to decline in the last two centuries, tried to consolidate many problems such as the uprisings dominated by the French Revolution, the interventions of the great powers and the economic crises since the beginning of the 19th century. The 1875 rebellion that broke out in Bosnia-Herzegovina, one of the most west-oriented regions of the Balkan peninsula in southeastern Europe, was almost a harbinger of what would happen in these lands. With the Berlin Treaty signed after the 93 war, these lands came under the rule of Austria-Hungary, which turned to the Balkans in the southeast for years and made the capture of Bosnia-Herzegovina a traditional state policy and occupied it immediately after the 1908 revolution, and showed once again to the other communities of the peninsula how weak the Ottomans were and became the basis for the events that would take place from now on. A group of young people of civil-military origin who witnessed all these events in the mentioned period, based on the point of how to save an empire that was slipping out of their hands, dedicated their external branches and secret cell-type organizational schemes of the Committee of Union and Progress to put an end to the despotic regime, which they saw as responsible for everything and to re-establish the constitutional constitutional parliamentary system. Undoubtedly, these young people, who acted with the mottos of liberte, equality and fratermite, could not foresee that after carrying out the revolution, they would suffer great territorial losses, especially in the Balkans, in this longest century of the Ottoman Empire. This generation, which had a traumatic loss of lands in the archeology of their minds, division, disintegration and sick man phobia, vacillated between the lessons of a past they knew and the anxiety of a future they did not know. This article presents the connections between the loss of Bosnia-Herzegovina, one of the most fertile lands of the peninsula by the Ottoman Empire, which was born as a Balkan country and the Second Constitutional Monarchy revolution that accompanied this process. This article emerged as a product of the effort to evaluate the news reflected in the Bosnian-Herzegovinian press about the Committee of Union and Progress and its members, the Young Turks, who left their mark on late Ottoman history. Undoubtedly, the findings and conclusions obtained are open to rewriting with new sources.

Anahtar Kelimeler

II. Constitutıonalism, Yung Turks, Ottoman Empire, Balcans

Kaynakça

• ANDERSON, Matthew Smıth, Doğu Sorunu 1774-1923 Uluslararası İlişkiler Üzerine Bir İnceleme, Çev. İdil Eser, YKY, İstanbul, 2000.
• BABUNA, Aydın, Bir Ulusun Doğuşu Geçmişten Günümüze Boşnaklar, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul, 2000, SS. 22-56.
• BRIDGE, F.R., “Habsburg Monarşisi ve Osmanlı İmparatorluğu”, Osmanlı İmparatorluğu ve Büyük Güçler, Ed. Marıen Kent, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul, 1999. SS. 36-39.
• ERİM, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, C.: I, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1953, SS. 413-141.
• IMAMOVIĆ, Mustafa, Boşnakların Tarihi, Çev. Hüseyin Gül, Cenita Özgüner, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul, 2018, SS. 447-570.
• KOLOĞLU, Orhan, “İttihat ve Terakki Partisi’nin Dış Politikası”, Çağdaş Türk Diplomasisi 200 Yıllık Süreç, TTK Yay., Ankara, 1999.
• KUTLU, Sacit, Milliyetçilik ve Emperyalizm Yüzyılında Balkanlar ve Osmanlı Devleti, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul, 2018.
• MCKAY, Derek-SCOTT, H. M., Büyük Devletlerin Yükselişi 1648-1815, Dergah Yay., 2011.
• MIKIĆŽ, Đorde, Austro-Ugarska i Mladoturci, Institut za Istoriju u Banjaluci, Banjaluka, 1983.
• MUHTAR, Mahmud, Maziye Bir Nazar Berlin Andlaşmasından Harb-i Umûmîye Kadar Avrupa ve Türkiye-Almanya Münasebetleri, (Ed.) Erol Kılınç, Ötüken, İstanbul 1999, S. 106.
• Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ed. Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu, İş Bankası Yay., İstanbul, 2006.
• TODOROVA, Maria, Balkanları Tahayyül Etmek, İş Bankası Yay., İstanbul, 2020.
• ARSLAN, Bahar, “Harb-i Umumiden Mütarekeye İttihatçılığın Dönüşümü Üzerine Bazı Düşünceler”, 100.Yılında Birinci Dünya Savaşı, II. Uluslararası Tarih Sempozyumu, İzmir, 2014, ss. 73-85.
• BABUNA, Aydın, “İç Politikadan Dış Politikaya İmparatorluktan Cumhuriyete Balkanlar (1908-2008)”, Yüzüncü Yılında II. Meşrutiyet’in İlanı ve Makedonya’ya Etkileri, Makedonya Bilimler Akademisi, Üsküp, 2011, ss. 331-333.
• BABUNA, Aydın, “Osmanlı Döneminde Bosna ve Boşnaklar”, Doğu Batı Düşünce Dergisi, Osmanlılar I, Sayı:51, Doğu Batı Yay., Ankara, 2010, ss. 181-190.
• BABUNA, Aydın, “The Emergence Of The Fırst Muslim Party in Bosnia i Hercegovina”, East European Quarterly, Sayı: XXX, No: 2, June 1996, ss. 131-152.
• BURAK, Begüm, “Osmanlıdan Günümüze Ordu-Siyaset İlişkileri”, Hıstory Studıes, Sayı:3/12011, ss. 45-67.
• ÇELEN, Mehmet Kaan, “II. Meşrutiyet Dönemi Ders Kitaplarında Balkan Savaşları ve Rumeli’de Kaybedilen Topraklar”, Uluslararası Balkan Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, Çanakkale, 2016, ss. 229-249.
• DRKENDA, Esmer, “Avusturya Macaristan İmparatorluğu Yönetiminde Bosna-Osmanlı İlişkileri (1878-1909), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2003.
• GÖNENÇ, Senem, “Avusturya Macaristan İmparatorluğu’nun Bosna Ve Hersek’i İlhakı (5 Ekim 1908) ve Müteakip Gelişmeler, Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi / Journal of Balkan Research Institute C. /Volume 10, Sayı/Number 2, Aralık/December 2021, ss. 509-556. GÜRBÜZ, Musa, ÖZKAN, Ayşe, “Bosna-Hersek’ten Anadolu’ya Göçler”, Uluslararası Suçlar ve Tarih, ASAM, Sayı:2, Ankara, 2006.
• İNALCIK, Halil, “Osmanlı Tarihinde Dönemler”, Doğu-Batı Düşünce Dergisi, Yıl:12, Sayı:51, Ankara, 2009, ss. 9-30.
• TODOROVA, Maria, “Balkanlar: Keşiften İcada”, Balkanlar, C: 1, Doğu Batı Yay., Ankara, 2019. SS.11-47.
• TURBIC, Enes, “Avusturya Macaristan Yönetiminde Bosna Hersek’teki Boşnakların Siyasi Hayatı (1878-1914), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Edirne, 2023.
• TURBIC, Enes, “Avusturya-Macaristan’ın Bosna-Hersek’i İşgale Karşı Boşnakların Direnişi(1878), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne, 2018.
• YILMAZATA, Mehmet Yılmazata, “2. Meşrutiyet, Bosna-Hersek İlhak Krizi ve Osmanlı Matbuatı”, Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi, Sayı:1, 2018, ss. 24-41.
• ZEYREK, Suat, “II. Meşrutiyet Sürecinde Osmanlı Devleti’nde Ordu-Siyaset İlişkileri Üzerine Genel Bakış”, Studıes Of The Ottoman Domaın, C: 4, Sayı: 6, Şubat 2014, ss. 39-64.