İklim Değişikliğinin Azaltılması: Devletlerin İnsan Hakları Çerçevesindeki Yükümlülükleri

Yıl 2025, Sayı: Advanced Online Publication, 15 - 52

Büşra Beydüz

https://doi.org/10.59399/cuhad.1724976

Öz

İklim değişikliği, insan faaliyetleri sonucu artan gazı emisyonları ve ozon tabakasının incelmesi neticesinde küresel ölçekte ciddi bir tehdit hâline gelmiştir. Bu durum; yaşam hakkı, barınma hakkı, sağlık hakkı ve gıda hakkı gibi temel insan haklarını doğrudan etkilemekte tarım arazilerinin kaybı, su kaynaklarının tükenmesi, kıtlık, çölleşme ve kitlesel göç gibi riskleri de önemli ölçüde artırmaktadır. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi, Kyoto Protokolü ve Paris Anlaşması gibi uluslararası çevre hukukuna ilişkin andlaşmalar, devletlerin sera gazı emisyonlarını azaltma ve çevreyi koruma yönündeki yükümlülüklerini düzenlemektedir. Ancak bu belgelerin çoğunda bağlayıcı ve etkili denetim mekanizmalarının bulunmaması uygulamada boşluklara yol açabilmektedir. Buna karşılık, uluslararası insan hakları hukuku, devletlere iklim değişikliğinin olumsuz etkilerine karşı bireyleri koruma yönünde pozitif yükümlülükler yüklemektedir. Bu kapsamda, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Verein KlimaSeniorinnen Schweiz ve diğerleri/ İsviçre kararında, İsviçre’nin yetersiz iklim politikalarının başvurucuların özel hayata ve aile hayatına saygı hakkını ihlal ettiği sonucuna varılmıştır. Söz konusu karar, insan hakları sözleşmelerinde doğrudan iklim değişikliğine ilişkin açık bir düzenleme bulunmasa dahi mevcut haklar üzerinden iklim değişikliğinin sebep olduğu ihlallere karşı bir koruma sağlanabileceğini göstermektedir. Bu yönüyle insan hakları hukuku, iklim değişikliğinin azaltılmasında alternatif ve etkili bir araç olarak değerlendirilmelidir.

Anahtar Kelimeler

İklim Değişikliği , İnsan Hakları , Uluslararası Hukuk , Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi , Özel Hayata ve Aİle Hayatına Saygı Hakkı

Climate Change Mitigation: Obligations of States Under Human Rights

Öz

Climate change has become a serious threat on a global scale as a result of increasing greenhouse gas emissions and ozone depletion as a result of human activities. This situation directly affects fundamental human rights such as the right to life, the right to housing, the right to health and right to food, and significantly increases risks such as loss of agricultural land, depletion of water resources, famine, desertification and mass migration. International environmental law treaties such as the United Nations Framework Convention on Climate Change, the Kyoto Protocol and the Paris Agreement regulate the obligations of states to reduce greenhouse gas emissions and protect the environment. However, the absence of binding and effective enforcement mechanisms in most of these instruments may lead to gaps in practice. On the other hand, international human rights law imposes positive obligations on states to protect individuals against the adverse effects of climate change. In this context, the European Court of Human Rights in Verein KlimaSeniorinnen Schweiz and Others v. Switzerland concluded that Switzerland’s inadequate climate policies violated the applicants' right to respect for private and family life. The decision in question shows that even if there is no explicit provision directly related to climate change in human rights treaties, protection against violations caused by climate change can be provided through existing rights. In this respect, human rights law should be considered as an alternative and effective tool in mitigating climate change.

Anahtar Kelimeler

Climate Change , Human Rights , International Law , European Court of Human Rights , Right to Respect for Private and Family Life

Kaynakça

• AÇIMUZ, B. (2022). Devletin Yükümlülüklerine, Sorumluluğuna ve Yargıcın Yetkilerine Yaklaşımda Dönüştürücü Etkileri Bakımından Sistemik İklim Davaları, Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 19 (2), 343- 428.
• ALÇIK ENGÜRÜLÜ, M. (2023). AİHM’in Çevre İçtihadının İklim Değişikliği Davalarına Uygulanabilirliği, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 72 (3), 1007-1054. (Çevre İçtihadı).
• ALÇIK ENGÜRÜLÜ, M. (2025). Çevresel Halk Katılımının Bir Aracı Olarak Yargı. Yetkin Yayınları, Ankara (Halk Katılımı).
• AKILLIOĞLU, T. (2019). İnsan Hakları Kavram Kaynaklar ve Koruma Sistemleri, 3. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara. ÇAKAN, S. (2025). Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde İklim Değişikliği Davaları, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 29(1), 197-244.(İklim Değişikliği Davaları).
• ÇAKAN, S. (2024). Hak Temelli İklim Davaları. Terazi Hukuk Dergisi, 213, 24- 42 (Hak Temelli).
• ÇELİK, E. (2022). Uluslararası İnsan Hakları Yargısında Amicus Curiae/ Üçüncü Taraf Müdahalesi. On İki Levha Yayıncılık, İstanbul.
• DEMİR, E. (2024). Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin Çevre ve İklim Konusunda Kurduğu Yargısal Diyalog, Yetkin Yayınları, Ankara (Yargısal Diyalog).
• DEMİR, E. (2025). Verein KlimaSeniorinnen Schweiz ve Diğerleri V İsviçre Kararında Öne Çıkan Hukuki Meselelerin İncelenmesi. İstanbul Hukuk Mecmuası, 83(1), 1-19 (KlimaSeniorinnen).
• DUIN, M., TAN, F. (2023). Waar bescherming van mensenrechten en milieu samenkomt- Het recht op een schoon, gezond en duurzaam leefmilieu. Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten, 48(1).
• ERGÜL, E. (2024). İklim Değişikliği ve Hukuk. İçinde Selçuk Hukuk Kongresi III (ss. 1-55). Nobel Yayıncılık.
• FAIZA, F. (2024). Interpretation of Victim Status in Climate Crisis Cases Before the European Court of Human Rights, Koç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• HERI, C. (2022). Menschenrechtsschutz in Klimafällen: Das Beispiel der EMRK. İçinde O. Ammann, F. Bottega, & J. Bukovac (Ed.), Verantwortung und Recht (ss. 275-294). Nomos.
• HÖSLI, A., REHMANN, M. (2024). Verein KlimaSeniorinnen Schweiz and Others v. Switzerland: The European Court of Human Rights’ Answer to Climate Change. Climate Law, 1-22.
• KABOĞLU, Ö., ÖZALP, N. (2021). Çevre Hakkı. 4. Baskı, Tekin Yayınevi, İstanbul.
• KAYHAN, M. (2024). İklim Krizi ve Hukukun Hak Temelli Dönüşümü: Uluslararası Hukuktaki Gelişmeler ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Oikos X Haklar ve Araştırmalar Derneğı̇.
• KNOX, J. H. (2014). Human Rights Principles and Climate Change. İçinde K. R. Gray, R. Tarasofsky, & C. P. Carlarne (Ed.), Oxford Handbook of International Climate Change Law (ss. 213-238). Oxford University Press.
• KONUK SOMMER, B. (2020). Çevre ve İnsan Hakları İlişkisine Yeni Bir Yaklaşım: Amerikalılar Arası İnsan Hakları Mahkemesi’nin Oc-23/17 Sayılı Tavsiye Görüşü, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11 (1), 384-393.
• KÖSE, A. (2025). İklim Değişikliğinin Azaltılmasına Dair Devletlerin Taahhütlerinden ve Uluslararası İnsan Haklar Hukukundan Kaynaklanan Yükümlülükleri, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• KÖYBAŞI, S. (2023).İklim Değişikliğine Karşı Yeşil Anayasalcılık. On iki Levha Yayıncılık, İstanbul.
• KRENNERICH, M. (2024). Die Klimakrise aus der Perspektive der Menschenrechte. Zeitschrift für menschenrechte- Klimakrise und Menschenrechte, 18(1), 13-38.
• KURU, G. (2024). Doğanın Hak Öznesi Olarak Kabulü, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Araştırmaları Dergisi, 30(1), 70-85.
• LAFFRANQUE, J. (2024). KlimaSeniorinnen – Climate Justice and Beyond. The European Convention on Human Rights Law Review, 5(4), 433-443.
• LEWIS, B. (2018). Environmental Human Rights and Climate Change. Springer.
• MAY, J. R. (2021). The Case for Environmental Human Rights: Recognition, Implementation, and Outcomes. Cardozo Law Review, 42(3), 983-1036.
• MAYER, B. (2021). Climate Change Mitigation as an Obligation Under Human Rights Treaties? American Journal of International Law, 115(3), 409-451. (Climate Change).
• MAYER, B. (2022). International Law Obligations on Climate Change Mitigation. Oxford University Press (International Law).
• NORDLANDER, L. (2024). What’s in a Right? Concretizing States’ Climate Change Mitigation Obligations under Human Rights Law. Human Rights Law Review, 24, 1-22.
• POSNER, E. A. (2007). Climate Change and International Human Rights Litigation: A Critical Appraisal. University of Pennsylvania Law Review, 155, 1925-1946.
• ROCHA, A., SAMPAIO, R. (2023). Climate change before the European and Inter-American Courts of Human Rights: Comparing possible avenues before human rights bodies, The Review of European, Comparative & International Environmental Law, 32(2), 279–289.
• ROSCHMANN, C. (2013). Climate Change and Human Rights. İçinde O. C. Ruppel, C. Roschmann, & K. Ruppel-Schlichting (Ed.), Climate Change: International Law and Global Governance (ss. 203-242). Nomos Verlagsgesellschaft mbH. (Climate Change).
• ROSCHMANN, C. (2021). İklim Değişikliği ve İnsan Hakları (E. Fırat, Çev.). Ankara Üniversitesi Hukuk Fakütesi Dergisi, 70(4), 1155-1198 (İklim Değişikliği).
• SWAIN, A., SWAIN, R. B., THEMNER, A., KRAMPE, F. (2011). Climate Change and the Risk of Violent Conflicts in Southern Africa. Center for Sustainable Development.
• ÜNAL, E. (2024). Uluslararası ve Ulusal Mahkeme Kararları Işığında İklim İçtihadının Gelişimi. Çevre, Şehir ve İklim Dergisi, 3 (6), 168-209.
• WEWERINKE, M. J., JONG, I. J. M. (2022). Klimaatverplichtingen buiten de grenzen om: Recente ontwikkelingen in de rechtspraak over mensenrechten en klimaatverandering. Milieu & Recht, 3, 172-179.
• YILMAZ TURGUT, N. (2017). Çevre Politikası ve Hukuku (3. Baskı). İmaj Yayınevi.
• YÜKSEL, C. (2022). İklim Değişikliğiyle Mücadelede Bir Araç Olarak Uluslararası İnsan Hakları Hukuku. Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi, 10(2), 339-366.