Eski Orta - Asya Türk Devletlerinde Kağan Seçme Yöntemleri

Yıl 2022, Sayı: 2, 144 - 163, 31.12.2022

Aybars Pamir

Öz

Eski Orta – Asya Türk egemenlik anlayışında Gök-Tanrı’nın topluluk içinden bir aileyi seçerek, bu ailenin erkek üyelerinin hepsine egemenlikten pay verdiği düşüncesi hâkimdir. Bu erkek üyelerden hangisinin kağan yapılacağına dair mevcut dört sistemden hiçbiri, tek başına bir kural olarak Türk devletlerinde uygulanmış değildir. Değişik dönemlerde, değişik Türk devletlerinde değişik biçimde başa geçme yöntemlerine rastlanmış, ancak sonuç olarak da bir kişinin hükümdar yapılması Tanrı’nın takdirine bırakılmıştır. Söz edilen erkek üyelerden biri kağan yapıldıktan sonra, o kişi, ailesinin diğer erkek üyelerini ülkesinin çeşitli yerlerine yönetici olarak atamak zorundaydı. Kağan, atamaları yaptıktan sonra artık onların yönetim tarzına karışamazdı. Çünkü bu kişiler, egemenlikte payları olduğu için, bulundukları ülkeyi istedikleri gibi yönetirler, kanun koyabilirler, vergi toplayabilirler ve ceza uygulayabilirlerdi. Fakat devletin ortak menfaatini ilgilendiren bir konuda tüm beylerin kağanın çağrısı üzerine merkeze gelmesi ve kurultay toplantılarına katılmaları icap ederdi. Aksi halde kağan onlara çok ağır cezalar uygulayabilirdi. Görüldüğü üzere; devlet muntazaman düzenli işleyen bir hiyerarşiye tâbi idi.

Anahtar Kelimeler

Kağan, Orta-Asya, Türk Egemenlik Anlayışı, Başa Geçme Yöntemleri, Gök Tanrı

Kaynakça

• ARSAL, S.M., Türk Tarihi ve Hukuk, İstanbul, 1947.
• ARSLAN, M.; “Eski Türk Devlet Anlayışı ve Çifte Hükümdarlık Meselesi”, F.Ü. Tarih Metodolojisi ve Türk Tarihinin Meseleleri Kollokyumu, Elazığ, 1990, s. 223 – 239.
• CİN, Halil – AKGÜNDÜZ, Ahmet; Türk Hukuk Tarihi, Konya, 1989.
• CLAUSON, S.G.; Some Notes on the Inscription of Tonyuquq, Budapest, 1971.
• EROĞLU, Hamza; Atatürk ve Cumhuriyet, Atatürk ve Atatürkçülük Dizisi, No. 8.
• İNALCIK, Halil; “Osmanlılar’da Saltanat Veraseti Usulü ve Hakimiyet Telâkkisiyle İlgisi”, S.B.F.D., C. XIV, S. I, 1959, s. 69-94.
• İZGİ, Özkan; Uygurların Siyasî ve Kültürel Tarihi, Ankara, 1987.
• KAFESOĞLU, İbrahim; “Eski Türkler’de Devlet Meclisi – Toy”, Birinci Millî Türkoloji Kongresi, İstanbul, 1980, s. 205 – 209.
• KUDRET, C.; Dede Korkut Hikâyeleri, İstanbul, 1986.
• MOĞOLLARIN GİZLİ TARİHİ; Çev. A. TEMİR, Ankara, 1995.
• OTKAN, Pulat; Tarihçinin Kayıtlarına (Shi Ji) Göre Hunlar, İstanbul, 2018.
• ÖGEL, Bahaeddin; Türk Kültürünün Gelişme Çağları, C. II, İstanbul, 1971.
• ÖGEL, Bahaeddin; Türkler’de Devlet Anlayışı, (13. Yüzyıl Sonlarına Kadar), Ankara, 1982.
• PAMİR, Aybars; “Büyük Göktürk Hükümdarı Bilge Kağan ve Eski Türk Orta – Asya Kamu Hukuku’ndaki Yeri”, Ç.Ü.H.F.D., C. III, S. V, Haziran, 2016, s. 13-36.
• PAMİR, Aybars; “Eski Orta-Asya Türk Hukuku’nda Kurultay Müessesesi”, Ç.Ü.H.F.D., C. II, S. III, Haziran, 2015, s. 11 – 50.
• RASONYI, L.; Tarihte Türklük, Ankara, 1993.
• SHIRATORY, K.; On the Territory of the Hsiung-nu Prince Hsiu – tu, S.V, Tokyo, 1930.
• TAŞAĞIL, Ahmet; Göktürkler, Ankara, 1995.
• ÜÇOK, Coşkun – MUMCU, Ahmet – BOZKURT, Gülnihal; Türk Hukuk Tarihi, Ankara, 2015.
• VILH. THOMSEN; Çözülmüş Orhun Yazıtları, Çev. Vedat KÖKEN, Ankara, 1993.
• VLADIMIRTSOV, B. Y.; Moğolların İçtimaî Teşkilâtı, Çev. A. İNAN, Ankara, 1987.
• YUSUF HAS HACİP; Kutadgu Bilig, Çev. Reşit Rahmeti ARAT, Ankara, 1991.