Anayasa Mahkemesi’nin Eşitlik İlkesi Yorumu Işığında Dilsel Çoğulculuk Taleplerinin Değerlendirilmesi Üzerine Bir Analiz

Yıl 2023, Sayı: 3, 80 - 99, 30.06.2023

Hakan Kolçak

https://doi.org/10.59399/cuhad.1275283

Öz

Dilsel çoğulculuk talepleri, 1982 Anayasası tarafından düzenlenen eşitlik ilkesi referans gösterilerek sıklıkla ileri sürülmektedir. Söz konusu ilkenin mevzubahis taleplerin karşılanmasını gerekli kılıp kılmadığı, bu çalışma kapsamında irdelenmektedir. Not edilen araştırma sorusuna cevap verilirken anayasal eşitlik ilkesinin kapsamı ile Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) bahse konu ilkeye dair yerleşik içtihadı incelenmiştir. Bu sebeple çalışmada hukuk dogmatiği yönteminin benimsendiği belirtilmelidir. Çalışmada 1982 Anayasası’nın 10. maddesi uyarınca genel kuralın mutlak eşitliğin sağlanması olduğu; fakat anılan maddede ismen zikredilen kesimler yönünden, nispi eşitlik uygulamalarının istisnai olarak tatbik edilebileceği belirtilmektedir. Sadece bu kesimler bakımından, dilsel çoğulculuk taleplerinin eşitlik ilkesine atıf yapılarak ileri sürülmesi sınırlı da olsa mümkündür. Ancak nispi eşitlik uygulaması ile bertarafı hedeflenen dezavantajlı durumun, bir başına dilsel farklılıktan kaynaklanmaması gerekir; çünkü dil yönünden ayrımcılık, Anayasa’nın 10/1. maddesi mucibince özgül ayrım yasaklarındandır. Dezavantajlı durumun dilsel farklılıklardan kaynaklanmadığı hâllerde ise söz konusu dezavantajın bertarafında dilsel çoğulculuk talebinin pozitif etki sunma potansiyeli varsa, bu taleplerin ileri sürülmesi olasıdır. AYM’nin yerleşik içtihadına göre, ileri sürülebilecek taleplerin nesnel temele dayanması ve ölçülü olması da ayrıca gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Eşitlik ilkesi, Mutlak eşitlik, Nispi eşitlik, Dilsel çoğulculuk, Anayasa Mahkemesi

An Analysis on the Demands for Linguistic Pluralism in Light of the Interpretation of the Constitutional Court on the Principle of Equality

Öz

Demands for linguistic pluralism have been voiced in a frequent manner by taking into account the principle of equality, which is set out in the Turkish Constitution of 1982. In this article, it is examined whether the aforementioned principle requires such demands to be satisfied or not. The scope of the constitutional principle and the well-established case-law of the Turkish Constitutional Court are scrutinised in answering the research question. It is therefore underlined that the article draws on the formal dogmatic approach. The article argues that the general rule in Article 10 of the Turkish Constitution is to ensure legal equality, but it is also possible for those groups identified by the aforementioned constitutional article to ensure substantive equality in an exceptional way. It is likely for the demands for linguistic pluralism to be claimed by referring the principle of equality only for the aforementioned groups. The disadvantage that the practice of substantive equality seeks to eliminate should not, however, be in place due to linguistic differences as Article 10/1 of the Constitution puts a ban on linguistic discrimination. For other elimination processes in which disadvantages are in place because of the reasons, not those arising from linguistic differences, it is possible to voice the pluralist demands when they would contribute to the elimination of the disadvantage. These demands should be based upon objective cornerstones and be proportional, according to the well-established case-law of the Constitutional Court.

Anahtar Kelimeler

Principle of equality, legal equality, substantive equality, linguistic pluralism, the Constitutional Court of Türkiye

Kaynakça

• AKBULUT, O. (2016). Anayasal Dinsel Çoğulculuk. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
• ALIJEVA, L. (2017). Left Behind? A Critical Study of the Russian-speaking Minority Rights to Citizenship and Language in the Post-Soviet Baltic States: Lessons from Nationalising Language Policies. International Journal on Minority and Group Rights, 24(4), 484-536.
• ARJOCA, V-M. (2020). The Relationship between Linguistic Pluralism and Legal Pluralism. Revista de Științe Politice, 11(67), 45-55.
• ATAR, Y. (2021). Türk Anayasa Hukuku (14. b). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• BHUIYAN, J. H., ZOETHOUT, C. M. (2023). Freedom of Religion and Religious Pluralism: An Introduction (pp. 3-15). Freedom of Religion and Religious Pluralism (eds. J. H. BHUIYAN, C. M. ZOETHOUT). Leiden: Brill Nijhoff.
• BOYAR, O. (2016). Anayasa Hukuku ve Şiddet. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 22(1), 53-80.
• BRUBAKER, R. (2015). Linguistic and Religious Pluralism: Between Difference and Inequality. Journal of Ethnic and Migration Studies, 41(1), 3-32.
• BUSEKIST, A. V. (2018). Territorial Pluralism and Language Communities (pp. 338-356). Forms of Pluralism and Democratic Constitutionalism (eds. J. COHEN, A. ARATO, A. V. BUSEKIST). New York: Columbia University Press.
• ÇAĞLAR, S. (2012). Anayasa Mahkemesi Kararlarında Eşitliğin Dar Yorumu. Ankara Barosu Dergisi, 3, 43-86.
• DİNÇKOL, B. (2005). Kadın-Erkek Eşitliği İçin Pozitif Ayrımcılık. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(8), 101-117.
• DÖNER, A. (2023). Türk Anayasa Hukuku (3. b). Ankara: Yetkin Yayınları.
• DUYMAZ, E. (2014). Anayasa Mahkemesi’nin Soyadına İlişkin Kararları Üzerine Düşünceler. Anayasa Hukuku Dergisi, 3(5), 37-52.
• ERDOĞAN, M. (2017). Anayasal Demokrasi (13. b). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• EREN, A. (2021). Anayasa Hukuku Dersleri: Genel Esaslar – Türk Anayasa Hukuku (3. b). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• GÖREN, Z. (2016). Genel Eşitlik İlkesi. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 22(3), 3279-3301.
• GÖZLER, K. (2023). Türk Anayasa Hukuku Dersleri (27. b). Bursa: Ekin Yayınevi.
• GÖZTEPE, E. (1999). Anayasal Eşitlik İlkesi Açısından Evlilikte Kadınların Soyadı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 54(2), 101-131.
• HARDING, A. (2012). Malaysia: Religious Pluralism and the Constitution in a Contested Polity. Middle East Law and Governance, 4(2-3), 356-385.
• İBA, Ş. (2006). Eşitlik ve Pozitif Ayırımcılık Kavramları Yönünden Dokuzuncu Anayasa Değişikliği. Amme İdaresi Dergisi, 39(1), 1-15.
• İNCEOĞLU, S. (2001). Türk Anayasa Mahkemesi ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Eşitlik ve Ayrımcılık Yasağı Çerçevesinde Af, Şartla Salıverme, Dava ve Cezaların Ertelenmesi. Anayasa Yargısı, 17(1), 41-70.
• KALABALIK, H. (2017). İnsan Hakları Hukuku (5. b). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• KARAN, U. (2015). Bireysel Başvuru Kararlarında Ayrımcılık Yasağı ve Eşitlik İlkesi. Anayasa Yargısı, 31(1), 235-306.
• KAYAALP, D. (2019). Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu ile Getirilen Ayrımcılık Yasağı İstisnalarının İş Hukukundaki Görünümü Üzerine Genel Bir Değerlendirme. Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1(1), 67-107.
• KESKİN, Z. (2023). İdari Davalarda Eşitlik Denetiminin Yoğunluğu. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 14(1), 58-72.
• KOLÇAK, H. (2022). Anayasal Tanıma Biçimleri: Anadilini Resmî Statüde Kullanma Hakkı Özelinde Normatif Bir Çalışma. Ankara: Adalet Yayınevi.
• KUDRET, H. A. (2020). Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Türk Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Yasaklanan Ayrımcılık Temeli Olarak Cinsel Yönelim. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 26(2), 1079-1110.
• MACK, J. B. (1994). Cultural Pluralism and Multiculturalism: E Pluribus Unum Or Ex Uno Plura?. Hitotsubashi Journal of Social Studies, 26(2), 63-72.
• MACKLEM, P. (2008). Minority Rights in International Law. International Journal of Constitutional Law, 6(3-4), 531-552.
• ÖDEN, M. (2003). Türk Anayasa Hukukunda Eşitlik İlkesi. Ankara: Yetkin Yayınları.
• ÖZBUDUN, E. (2014). Türk Anayasa Hukuku (15. b). Ankara: Yetkin Yayınları.
• REX, J., SINGH, G. (2003). Pluralism and Multiculturalism in Colonial and Post-colonial Society: Thematic Introduction. International Journal on Multicultural Societies, 5(2), 106-118.
• RINGELHEIM, J. (2010). Minority Rights in a Time of Multiculturalism – The Evolving Scope of the Framework Convention on the Protection of National Minorities. Human Rights Law Review, 10(1), 99-128.
• SAFRAN, W. (2003). Pluralism and Multiculturalism in France: Post-Jacobin Transformations. Political Science Quarterly, 118(3), 437-465.
• STONE, S. L. (2000). Comment: Cultural Pluralism, Nationalism, and Universal Rights. Cardozo Law Review, 21, 1211-1224.
• TANÖR, B., YÜZBAŞIOĞLU, N. (2018). 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku (17. b). İstanbul: Beta Yayıncılık.
• TARAMUNDI, D. M. (2017). Legal Pluralism and Reasonable Accommodation of Religious Diversity. International Journal on Minority and Group Rights, 24(4), 467-483.
• TOMBALOĞLU, N. (2014). Anayasa Mahkemesi Kararlarında Kamu Yararı Kavramı. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5(1), 353-388.
• TSOSIE, R. A. (2003). Tribalism, Constitutionalism, and Cultural Pluralism: Where Do Indigenous Peoples Fit within Civil Society?. University of Pennsylvania Journal of Constitutional Law, 5(2), 357-404.
• TURHAN, M. (2007). Anayasanın Hak Temelli Yorumu ve Anayasa Yargısı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 62(3), 379-404.
• ULUCAN, D. (2013). Eşitlik İlkesi ve Pozitif Ayrımcılık. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15, 369-383.
• YILDIRIM, T., GÖÇGÜN, M. (2016). İdarenin Düzenleyici İşlemlerinde Eşitlik İlkesi. İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 3(2), 39-60.