Son Dönem Osmanlı Hukuk Eserlerinde Suçluların İadesi Meselesi

Yıl 2025, Sayı: 7, 274 - 300, 30.06.2025

Cihat Tanış

https://doi.org/10.59399/cuhad.1640122

Öz

Uluslararası hukukun ne zaman ortaya çıktığı tam olarak bilinememesine rağmen toplumların tarihlerinden devraldıkları kültürel unsurlar, oluşturacakları hukuku ve kurumları etkilemiştir. Bu bağlamda uluslararası hukuk sistemi incelenirken her toplumun kendi tarihsel-kültürel birikimi göz önüne alınmalıdır. Bu düşünceden hareketle çalışmada konunun tarihi ve hukuki olmak üzere iki gelişim ekseni ele alınmıştır. Nitekim suçluların iadesi hususu eski tarihlere dayanan bir müessesedir. Esasında ilk devirlerde siyasi suçlar için uygulanan iade kurumu 19. yüzyıl ile birlikte çoğunlukla adi suçlar için uygulanır olmuştur. Osmanlı hukuk literatüründe iade-i mücrimin olarak adlandırılan suçluların iadesi çoğu kez devletlerin aralarında yaptıkları ikili antlaşmalar sonucunda görülmekteydi. Bu bağlamda Osmanlı Devleti usul olarak imzaladığı antlaşmalara suçluların iadesine dair hükümler ekletmiş ve böylelikle müessesenin uygulanması yolu tercih edilmiştir. Neticede suçluların iadesi hususu Osmanlı hukukçuları tarafından üzerinde ehemmiyetle durulan konulardan biri olması sebebiyle Osmanlı hukuk mekteplerinde okutulan devletlerarası hukuk kitaplarının içerisinde kendisine genişçe yer bulmuştur. İncelenen eserlerde iade kurumunun tanımı, tarihçesi, işleyiş süreci gibi birçok hususun ayrıntılı şekilde anlatıldığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Suçluların İadesi , Osmanlı Devleti , Uluslararası Hukuk

The Issue of the Extradition of Criminals in Late Ottoman Legal Works

Öz

Although the exact origins of international law remain uncertain, the cultural elements inherited from the historical experiences of societies have significantly influenced the legal systems and institutions they developed. In this context, examining the international legal system requires taking into account each society’s unique historical and cultural background. From this perspective, the present study explores the topic along two developmental dimensions: historical and legal. The institution of extradition, in fact, has ancient roots. While it was initially applied primarily to political crimes, it began to be implemented predominantly for ordinary crimes from the 19th century onward. In Ottoman legal literature, the extradition of criminals (iade-i mücrimin) was typically carried out through bilateral agreements between states. Accordingly, the Ottoman Empire adopted the practice of incorporating extradition provisions into its treaties, thus formalizing the institution. As a result, extradition became a prominent subject of interest for Ottoman jurists and received extensive coverage in international law textbooks taught in Ottoman law schools. A review of these works reveals that various aspects of the institution were discussed in detail.

Anahtar Kelimeler

Extradition of Criminals , Ottoman Empire , International Law

Kaynakça

• ALİ (1909). Hukuk-ı Düvel (C. 2). İstanbul: Ahmet Saki Bey Matbaası.
• ALİ EDİP (1892). Hukuk-ı Düvel. İstanbul.
• ALTUN, H. M. (2001). Suçluların Geri Verilmesi Hukuku. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul.
• ARMAOĞLU, F. (2017). Türk-Amerikan İlişkileri 1919-1997. Kronik Yay. İstanbul.
• ARMAOĞLU, F. H. (1951). Belçika Kaidesi ve Siyasi Suçluların İadesi Meselesi. Adalet Dergisi, (10), 1590-1607.
• BAGHERI, S. (2013). Uluslararası Hukukta Suçluların İadesi ve Suçluları Kovuşturma Yükümlülüğü. AÜHFD, 62 (1), 1-40.
• BİLSEL, C. (1940). Devletler Hukuku Giriş. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.
• BOA, DH.MKT., 2346/64.
• BOA, HR.HMS.İSO., 155/10.
• BOA, HR.HMS.İSO., 4/20.
• BOA, HR.HMS.İSO., 96/20.
• BOA, HR.İD., 1896/9.
• BOA, HR.TH.,7/43.
• BOA, HR.TO., 606/47.
• BONFILS, H., FAUCHILLE, P. (1909). Hukuk-ı Umumiye-i Düvel. Introduction, translated by Ahmet Salahaddin. Jirair Kiteon Matbaası. İstanbul.
• BOZ, B. (2022). From The Past to The Future of Extradition: The Rise of a New Obligation As Reverse Extradition. ASBÜ Hukuk Fakültesi Dergisi, 4 (2), 494-539.
• CİN, M. (1996). Suçluların Geri Verilmesi ve Türk Hukuku. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• ÇOBAN DÖŞKAYA, F. (2021). Osmanlı Devleti’nde Amerikalı Misyonerlerin Antlaşma Hakları. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 8 (3), 769-798.
• DEL HIERRO, P., LIXINSKI, L. (2023). Writing a Transnational (Global?) History of Extradition Law in the Short Twentieth Century: Beyond Western-Centric Approaches. Journal of the History of International Law, 25(3), 429–466.
• DONAY, S. (1981). Türkiye ile ABD Arasında Suçluların Geri Verilmesi ve Ceza İşlerinde Karşılıklı Yardım ve Ceza Yargılarının Yerine Getirilmesine İlişkin Anlaşmalar. MHB, 1 (1), s. 9-12. ERGÜL, E. (2003). Teoride ve Uygulamada Suçluların İadesi ve Hükümlülerin Nakli. Ankara: Yetkin Yay. EROZAN, B. (2014). Türkiye’de Uluslararası İlişkiler Disiplininin Uzak Tarihi: Hukuk-ı Düvel (1859-1945). Uluslararası İlişkiler, 11 (43), 53-80.
• GÜNAY, E. (2022). Türk Ceza Hukukunda Suçluların İadesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi). İzmir.
• HÜSREVYAN, H. (1910). Hukuk-ı Umumiye-i Düvel. İstanbul. İÇEL, K. (1964). Suçluların Geri Verilmesi Üzerinde Bir İnceleme. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 30 (3-4), 692-721.
• KARAKOÇ, İ. (2004). Türk Hukuk Tarihi’nde Uluslararası Antlaşmaların Uluslararası Hukukun Gelişim Sürecindeki Yeri. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6 (2), 199-254.
• KEMALPAŞAZADE, S., GREGOR, C. (1881). Hukuk-ı Düvel. İstanbul: Ebuzziya Matbaası.
• KÖPRÜLÜ, T. (2001). Suçluların Geri Verilmesi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi). Ankara.
• MOORE, J. B. (1896). Extradition. The American Law Register and Review, (44), 749-762.
• Müdde-i Umumi. İade-i Mücrimin Meselesi. May 24 1909. (1), 1.
• METYA, N. (1912). Hukuk-ı Hususiye-i Umumiye. İstanbul: Müşterekü'l-Menfaa Osmanlı Şirketi Matbaası.
• OKANDAN, R. G. (1945). Devletin Menşei. İstanbul: Kenan Matbaası.
• ORHAN, Z. C. (2019). Suçluların İadesi. Çankaya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi). Ankara.
• OSMAN SERMED (1908). Hukuk-ı Hususiye-i Düvel (C. 2). İstanbul: Asır Matbaası.
• ÖRİKAĞASIZÂDE, H. S. (1897). Hukuk-ı Hususiye-i Düvel (C. 1). İstanbul: Alem Matbaası.
• ÖZMEN, N. (2020). Suçluların İadesi. Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep.
• RUHİ, A. C. (2003). Türk Hukukunda Suçluların İadesi. Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7 (1-2), 497-521.
• SELVİ, H., DEMİRKOL, K. (2012). Osmanlı Devleti’nde Amerika Birleşik Devletleri Vatandaşlarının Hukuku ve Karşılaşılan Bazı Problemler. History Studies. (4), 327-349.
• SHEARER, I. A. (1971). Extradition in International Law. Manchester University Press / Oceana Publications Inc.
• STOKTON (1912). Bahriye Zabıtanına Mahsus Hukuk-ı Umumiye-i Düvel, (Yüzbaşı Ahmed Vahid, Çev.). İstanbul: Bahriye Matbaası.
• ŞUAYB, A. (1912). Hukuk-ı Umumiye-i Düvel. İstanbul: İkbal Matbaası.
• ULUTAŞ, A. (2012). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Işığında Suçluların Geri Verilmesi. Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yay.
• ÜLKER, İ. (2023). Osmanlı Ceza Yargılamasında Müstantik (Sorgu Hâkimi). Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi, 11 (1), 41-57.
• YAŞAR, Y., İÇER, Z. (2019). Tutuklu ve Hükümlülerin Takası ve İadesi. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi. 25 (2), 1486-1519.
• YERLİKAYA, M. (2010). Türk Ceza Hukuku’nda Geri Verme Kurumu ve Avrupa Tutuklama-Yakalama Müzekkeresi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul.