The Reflection of Aesthetics and Art Philosophy Thought in Ibn Miskawayh

Yıl 2017, Cilt: 21 Sayı: 2, 1013 - 1034, 15.12.2017

Ramazan Turan

https://doi.org/10.18505/cuid.309665

Öz

Abstract: It cannot be said that
Ibn Miskawayh (d. 421/1030) who lived in the 11th century, systematically
addressed the fundamental issues of aesthetics and philosophy of art. But he
dealt with aesthetic experience and beauty as a problem. He regards the basic
characters of the aesthetic experience as unity. The unity is the nature of the
divine and purpose of seeking harmony, proportion and rhythm in the physical
world is to approach this unity. According to him, the beauty is an objective
concept and the thing that is beautiful is determined in the triangle of
soul-nature-matter. What makes something beautiful is the harmony between the
soul that reflects the divine and the sufficiency of the substance which has an
ability to take it. When the artist processes the appropriate thing for the
soul on the matter then the completeness arises. The completeness is the
product of the relationship between theory and practice, each of them completes
the other. Ibn Miskawayh also analyzes music and poetry in his work, and he
thinks that music is the closest experience to reach the divine. The experience
which is obtained through music is more influential than any other arts. In his
view, music is related to the unity and the cosmic order. He has a prudent
approach to poetry because he draws attention to the fact that the poetry uses
tricks which irritate direct the soul.

Summary: The aim of this study is
to examine the aesthetics experience and beauty expressions in the Ibn
Miskawayh’s (d. 421/1030) thought. He dealt with aesthetic experience and
beauty as a problem. He mentions two kinds of beauty perception: the first one
is temporary and partial beauty, the other one is general beauty perception.
The temporary and partial beauty sense is individual, there is no objective
criterion. But the general beauty sense is mentioned as an objective and the
real beauty. According to him, the forms are seen beautifully by people is a
result of the completeness and harmony between elements. Ibn Miskawayh's view
of aesthetic experience arises in four aspects. The first is triangle of
soul-nature-matter where the nature is the front namely the dimension in which
nature is effective when we have to determine the aesthetic harmony between
matter and soul. The intervention of the artist at this dimension has no
effect. Beauty, unity and harmony are determined by the ability of material
to take shape and the model taken from the soul. The more the resulting product
represents the soul, the more its impact on the perceiving. This is the effect
on objects that appear as beauty, flaw, ugliness, and that perceive visually.

In the second dimension, which is
the triangle of soul-nature-matter, the artist takes place between nature and
material, where the artist is more active. Artist composes a matter while
performing art. The aesthetic formation of the artist's product, in the first
place, is the representation of the nature and even the soul forms. If the
artist reflects the forms of the soul in his work and he imitates its forms,
the product which is obtained becomes better. At that moment the artist enjoys
his art, takes pleasure and feels special feelings.

The other dimension is the
aesthetic experience that is obtained by avoiding the effects of nature,
which is only about music. According to him, the pleasure of music is more
effective than the others and it is like pleasures of the divine world. A person
who is competent to receive the divine goes beyond physical pleasures by the
influence of music. But on the contrary, there are also some voices that affect
the person in the negative and that disturb the soul.

Forth, the material dimension.
Although the source of the principles that enable the aesthetic experience base
on in the divine world, the material has an effect on this experience. In other
words, in the formation of this experience, the ability of the material to take
the form of soul must be perfect. He explains this by giving examples of the
wax and seal. According to this, if the wax is not competent enough to receive,
for example dry, wet, solid or melted, the seal cannot take that form even if
it is competent to give a copy, the wax cannot take it. Therefore, it must be
free from imperfections.

According to him, the reasons why
we perceive something beautiful are the balance, harmony, rhythm, and
conformity in colors and measure. These criteria are different for every
artistic experience. Moderation and balance are related to visual experience;
harmony and rhythm are related to music; hardness, softness, loudness is
related to sound and meter is related to literature. All of these arise when
the forms are that appropriate to what they received from. That is, there
should be a proportion among soul, nature, artist and matter. There is no need
for proportions if there is a unity but if there is no unity then we need for
proportions that catch it. In addition, his emphasis on unity seems to reflect
New Platonist influences as well as being a reflection of the principle of
the Tawḥid of Islam.

He draws attention to the fact
that the unity must exist in literary arts, in poetry and literature should
have a single measure and it must obey it until it is finished. In his opinion,
if the order is established in literary arts, that is, if the place is not
filled unnecessarily thing and put the words appropriate to the meaning, it
is not pleasant to audience.

According to him, if there is
practice and experience in performing art then it becomes the art. If only the
theoretical knowledge is taken into account and is not constantly supported by
work and practice, it is not possible to talk about the artistic skill.
According to him, the artist is also an expert in art. Hence, the harmony of
the theoretical and the practical field provides the best excellence, while the
route that leads to excellence determines the purpose of that thing in its
nature.

He explains the influence of
music on souls in terms of the unity and the harmonic ratio. According to him,
there is important relation between music and the order of the universe.
According to him the divine order and harmony are the gifts of the Supreme
Creator. There is only the man, who is intelligent, strives to reach divine
order, which is the ultimate goal. This view is close to the tradition that
represented by Ikhwān aṣ-Ṣafā.

While Ibn Miskawayh has given
place to poems in his works, he draws attention not only to its positive
aspects but also to its negative effect. He does not reject poetry, but draws
attention to the need for children to be taught poems about good habits
supported by historical information. Also, they should be kept away from
worthless poems which their subject is love and lovers and from the thought
that the poets are fine-hearted persons. From this point, his opinions refer to
the Platonic view, but Ibn Miskawayh’s concern about poetry is pure ethical
concern.

Anahtar Kelimeler

Aesthetic Experience, Beauty, Art, Ibn Miskawayh

İbn Miskeveyh’de Estetiğin Tezâhürleri

Öz

Öz: XI. yüzyılda yaşamış olan İbn
Miskeveyh’in (ö. 421/1030) sistemli olarak estetik ve sanat felsefesinin temel
konularını ele aldığı söylenemez. Ancak o, estetik deneyim ve güzellik konusunu
bir problem olarak ele alır, estetik deneyimin temel karakterlerini ise
birlikle ilişkili görür. Birlik ilâhî olanın özelliğidir, cismanî âlemdeki
uyum, oran ve ritimden maksat bu birliğe yaklaşmaktır. Ona göre güzellik nesnel
bir kavramdır ve güzel olan, nefs-tabiat-madde üçgeninde belirlenir. Bir şeyi
güzel yapan, ilâhî olanı yansıtan nefs ile onu alma yeteneği olan maddenin
yeterliliği arasındaki uyumdur. Sanatçı nefse uygun olanı madde üzerine
işlediği zaman tamlık ortaya çıkar. Tamlık ise teorik ile pratik arasındaki
ilişkinin ürünüdür, iki alan bir birini tamamlar. İbn Miskeveyh eserlerinde,
müzik ve şiiri de ele alır, o, müziği ilâhî olanı almaya en yakın deneyim
olarak görür. Müzik vasıtasıyla elde edilen deneyim diğer sanatlara oranla nefsi
daha fazla etkiler. Ona göre müzik, birlik ve kozmik düzenle irtibatlıdır.
Şiire karşı ise mesafelidir, zira onda nefsi tahrik etmek için tertiplenmiş
hilelerin kullanıldığına dikkat çeker. 

Özet: Bu çalışmanın amacı İbn Miskeveyh
(ö. 421/1030) düşüncesinde estetik deneyim ve güzellik kavramını incelemektir.
O estetik deneyim ve güzellik konusunu bir problem olarak ele alır. İki tür
güzellik algısından bahseder birincisi ârızî ve cüzi güzellik, diğeri küllî
güzellik algısıdır. Ârızî ve cüz’î olan bireyseldir, objektif bir ölçütü
yoktur. İkincisi ki asıl güzellik olarak işlenen küllî güzellik algısıdır. Ona
göre, insanlara sûretlerin güzel görülmesinin sebebi azalardaki tamlık ve
parçalar arasındaki münâsebettir. Onun estetik deneyimle ilgili bakışı, dört
faklı yönüyle ortaya çıkmaktadır. Birincisi, nefs-tabiat-madde üçgeninde
tabiatın ön planda olduğu, tabiatın madde ile nefs arasında estetik oranın
belirlenmesinde etkili olduğu boyut. Bu boyutta sanatçının müdahalesi, etkisi
yoktur. Güzellik, birlik, uyum, neftsen alınan modele ve maddenin yeteneğine
göre belirlenir. Ortaya çıkan ürün, nefsi ne kadar çok temsil ediyorsa,
algılayan üzerindeki etkisi o kadar fazla olur. Bu etki güzellik, kusur,
çirkinlik şeklinde ortaya çıkan ve görsel olarak algılanan nesneler üzerindeki
etkidir. 

İkinci boyut, nefs-tabiat-madde
üçgeninde tabiat ile maddenin arasında sanatçı yer alır ve burada sanatçı daha
çok etkindir. Sanatçı sanatını icra ederken madde üzerinde tasarrufta bulunur.
Sanatçının ürününün estetik formu, ilk etapta tabiatın ve dolayısıyla nefsin
sûretlerinin temsîlidir. Sanatçı yapıtında nefsin sûretlerini ne kadar çok
temsil ve taklit ederse elde edilen ürün o kadar estetik olur. Sanatçı
sanatından zevk duyar, hoşnut olur, nadir hissedilen duyguları tadar.

Diğer boyut, tabiatın etkilerinden uzak
kalınarak elde edilen estetik deneyim ki bu sadece müziğe hastır. Ona göre
müzikten duyulan haz diğerlerine oranla daha etkilidir ve ilâhî âlemde elde
edilen hazlara benzer. Ruhen ilâhî olanı almaya yetkin insan, müziğin etkisiyle
dünyalık zevklerin ötesine geçer. Ancak tam tersi bazı tınılarda vardır ki
insanı olumsuz yönde etkiler, insan nefsi rahatsız olur.

Dördüncüsü, madde boyutudur. Estetik
deneyim yaşanmasına imkân veren ilkelerin kaynağı her ne kadar ilâhî âlemde
olsa maddenin de bu deneyim üzerinde etkisi vardır. Yani bu deneyimin
oluşmasında maddenin, nesften alınan sûreti alma yeteneğinin tam olması
gerekir. O bu konuyu mum ile mühür örneği vererek izah eder. Buna göre eğer mum
sûreti tam olarak alacak yetkinlikte değilse, örneğin kuru, yaş, katı ya da
erimişse, mühür, sûret vermeye yetkin olsa da madde, almaya yetkin değilse,
madde o sûreti alamaz. Dolayısıyla kusurdan uzak olması gerekir.

O, bir şeyi güzel görmemizin sebebini,
o şeyde mevcut olan, uyum, renkler ve ölçülerdeki dengeye, ahenk, i‘tidâl,
harmoni, ritim ve düzene bağlamaktadır. Her sanatsal deneyim için bu ölçütler
farklıdır. Denge, i‘tidâl görsel deneyimle, harmoni ve ritim müzikle, sertlik,
yumuşaklık, gürlük sesle ilgiliyken ölçü ve vezin ise edebiyatla ilgilidir. Bu
sayılan niteliklerin hepsi sûretlerin kendisinden alındığı modele uygun
olduğunda ortaya çıkar. Yani nefs, tabiat, sanatçı ve madde arasında oran
sağlanmalıdır. Birlik varsa orana ihtiyaç duyulmaz, birliğin olmadığı yerde ise
bu birliği yakalayan oranlara gerek vardır. Bunlara ilaveten onun birlik
vurgusu, İslâm’ın Tevhîd öğretisininin tezâhürü olmakla birlikte Yeni Eflatuncu
etkileri de yansıtır gözükmektedir. 

O edebî sanatlarda da birliğin
bulunması gerektiğine dikkat çeker, şiir ve edebiyatta yazı, tek bir ölçüye
sahip olmalı, bitene kadar buna riayet etmeli. Ona göre edebî sanatlarda düzen
oluşturulursa, yani mekânı boş yere doldurmayan ve manaya uygun kelimeler yan
yana konursa dinleyenlere sevimsiz gelmez.

Ona göre, sanatın icrasında alıştırma,
deneyim varsa o zaman sanat olur, sadece ilim ve mârifete bakılıp sürekli
olarak çalışma ve alıştırmalarla desteklenmezse, sanattaki maharetten
bahsedilemez. Ona göre sanatçı demek aynı zamanda sanatında mâhir olan
demektir. Dolayısıyla teorik ve pratik alanın uyumu en mükemmelin ortaya
çıkmasını sağlarken, mükemmelliğe götürecek rotayı ise o şeyin tabiatındaki
gaye belirler. 

O, müziğin nefsleri etkilemesini,
birlik ve harmonik oranla açıklar. Ona göre mûsikî ile âlemin düzeni arasında
önemli ilişkiler vardır. İlahi düzen ve uyum Yüce Yaratıcı’nın feyzidir. Nihai
amaç olan bu ilahi düzene ulaşmak için çabalayan yalnızca akıl sahibi olan
insandır. Bu görüşüyle İhvân-ı Safâ’nın temsil ettiği geleneğe yakın durur.

O, eserlerinde şiirlere yer vermesine
rağmen, şiirin sadece olumlu yönlerine değil ve olumsuz etkisine de dikkat
çeker. O şiiri reddetmez, tarihi bilgilerle desteklenmiş iyi alışkanlıklar
kazanmayı konu alan şiirlerin çocuklara öğretilmesi gerektiğine dikkat çeker.
Bayağı şiirlerden, konusu aşk ve âşıklar olan şiirlerden onların uzak
durmalarını ve bu şiiri yazanların ince ruhlu kimseler olduğu düşüncesinden
uzak tutulması gerektiğine işaret eder. Bu yönüyle Plâtoncu bakışı yansıtır
fakat İbn Miskeveyh’in şiire yönelik kaygıları salt ahlakidir.

Anahtar Kelimeler

İbn Miskeveyh, Estetik Deneyim, Güzellik, Sanat, Sanat

Kaynakça

• Aquinas, Thomas. Summa Theologica. Translated by Fathers of the English Domini-can Province. New York: Benziger Bros, 1947.
• Badiou, Alain. Başka Bir Estetik, trc. Aziz Ufuk Kılıç. İstanbul: Metis Yayınları, 2010.
• Burckhardt, Titus. Art of Islam, Language and Meaning: Commemorative Edition. Indi-ana: World Wisdom, 2009.
• Burckhardt, Titus. Doğu’da ve Batı’da Kutsal Sanat. trc. Tahir Uluç. İstanbul: İnsan Yayınları, 2017.
• Aristoteles. Poetika. trc. Samih Rifat. İstanbul: Can Yayınları, 2008.
• Augustinus. İtiraflar. trc. Dominik Pamir. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1999.
• De Bolla, Peter. Sanat ve Estetik. trc. Kubilay Koş. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.
• İbn Miskeveyh. er-Risâle fî mâhiyyeti'l-adl. An Unpublished Treatise of Miskawaih on Justice or Risala fi Mahiyat Al-adl li Miskawaih. ed. M. S. Khan. Leiden: E. J. Brill, 1964.
• İbn Miskeveyh. et-Tertībü’s-saʽādāt ve menāzīlü’l-ʽulūm. ed. Ebû’l Kasım İmâmî. Ganjiinahi Baharistan: Majmuʻah-ʼi 18 risalah dar mantiq, falsafah, kalam va irfan. Tahran: Sazman-i Chap va Intisharat-i Vizarat-i Farhang va Irshad-i Islami, 2000.
• İbn Miskeveyh. el-Fevzü’l-asġar. thk. Salih Azime. Tunus: el-Müessesetü’l-Vaṭaniyye li’t-Terceme ve’t-Taḥḳīḳ ve’d-Dirāsāt, 1987.
• İbn Miskeveyh. el-Havāmī’l ve’ş-şevāmīl. ed. Ahmet Emin, Seyyid Ahmed Şaqr. Franfurt: Institute for The History of Arabic Islamic Science At The Johann Wolfgang Goethe Universty, 2000.
• İbn Miskeveyh. er-Risāle fi’l-leẕẕāt ve’l-ālām (Dirāsāt ve Nusūs fi'l-Felsefe ve'l-Ulūm İnde'l-ʽArab içinde). nşr. Abdurrahman Bedevî. Beyrut: el-Müessesetü'l-ʽArabiyye, 1981.
• İbn Miskeveyh. Tehẕību’l-aḫlāḳ. thk. Nevvaf Cerrah. Beyrut: Dâru Sâdır, 2006.
• İbn Sînâ. Mûsikî. trc. Ahmet Hakkı Turabi. İstanbul: Litera Yayınları, 2013.
• İhvân-ı Safâ. Risâleler. trc. Komisyon. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013.
• Leaman, Oliver. İslâm Estetiğine Giriş. trc. Nuh Yılmaz. İstanbul: Küre Yayınları, 2004.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. İslâm Sanatı ve Mâneviyatı. trc. Ahmet Demirhan. İstanbul: İnsan Yayınları, 1992.
• Platon. Devlet. trc. Sebahattin Eyuboğlu, Mehmet Ali Cimcoz. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 1999.
• Platon. Şölen. trc. Sabahattin Eyüpoğlu, Azra Erhat. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
• Platon. Timaios. trc. Erol Güney, Lütfi Ay. İstanbul: Sosyal Yayınları 2001.
• Plotinus. Dokuzluklar I. trc. Zeki Özcan. İstanbul: Alfa Aktüel Yayınları, 2006.
• Ross, David. Aristoteles. trc. Ahmet Arslan, İhsan Oktay Anar, Özcan Yalçın Kavasoğlu, Zerrin Kurtoğlu. İstanbul: Kabalcı Kitabevi, 2002.
• Saruhan, Müfit Selim. İbn Miskeveyh Düşüncesinde Tanrı Âlem ve İnsan. Ankara: Yayınevi Yayınları, 2010.
• Tunalı, İsmail. Estetik. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2002.