Ḥāfiẓ as a Social Source for the Visually Impaired People

Yıl 2021, Cilt: 25 Sayı: 2, 619 - 639, 15.12.2021

Yunus Bucuka

https://doi.org/10.18505/cuid.888024

Öz

Sacred texts are important sources for all religions. These resources have a variety of social functions, either implicit or explicit. Therefore, it is important to protect and transfer sacred texts in many cultures. For this reason, in many societies, it has become necessary to memorize these texts after they have been written down and to transfer them orally to the next generations. Thus, over time, various structures related to the memorization of these sacred texts have emerged. Being Ḥāfiẓ is an important activity that emerged for the purpose of memorizing the Qur'an and transferring it in this way when necessary and gained historical and social qualities. People who are Ḥāfiẓ are respected Islamic societies. For this reason, many people make an effort to become a Ḥāfiẓ. In this process, reasons contributed to the spread of becoming Ḥāfiẓ, such as the Prophet Muhammed’s encouragement, and the accepting the memorization of the Qur’an as a virtuous activity for Muslims. The research is based on the lives and experiences of visually impaired Ḥāfiẓes. First of all, it aims to contribute to the relevant scientific literature. In addition to its academic contribution, it also aims to be a source for various social policies in order to reveal new options in line with the inclusion of visually impaired individuals in social life. The research is a qualitative descriptive study. It was conducted on the basis of the phenomenology design, which is one of the qualitative research designs. In this direction, it has been tried to understand how visually impaired hafizes ascribe meaning to their lives and how they evaluate the world, society and relationships. The study group of the research consists of twelve visually impaired Ḥāfiẓ residing in the provinces of Bingöl, Elazig, Diyarbakir and Mardin. During the interviews, it was concluded that the sample reached the saturation point due to the repetition of the data, and so the number of participants was limited to twelve. Snowball sampling technique was used in the research. The interviews were conducted with a semi-structured interview form created within the scope of the research. The interviews were conducted in places such as houses, parks, association offices and mosques. The study was carried out with the permission of Bingöl University Scientific Research and Publication Ethics Committee. Various results were obtained by analyzing the data obtained during the research process. Becoming Ḥāfiẓ is accepted as an important element that directly affects the lives of visually impaired participants. For the participants, it has features that make them at peace with themselves, the world and society, illuminate their dark world, and take them out of living within four walls and include them into life. Being an Ḥāfiẓ, playing role in condolences, reciting hymns in mawlids and similar religious ceremonies, giving voluntary Qur'an trainings in mosques or courses are important examples of social activities provided by the Ḥāfiẓes. The participants stated that being a Ḥāfiẓ provided them an important status in the social context and thus they gained respectability. It has been determined that some visually impaired Ḥāfiẓes are employed informally. Many of the participants earn income by reciting mawlids, hymns and eulogies in various religious ceremonies. They also recite the Qur'an in condolences and on some special days. Being Ḥāfiẓ is an important resource for visually impaired individuals to be included in social life. For this reason, the achievements of the visually impaired due to being a Ḥāfiẓ are an example of a model life for both the disabled and the parents with disabled children. In this direction, the visually impaired individuals should be supported in religious music-supported organizations, religious music associations should be established, and courses like mawlidhan, etc. should be organized.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Visually Impaired Person, Ḥāfiẓ, Social Life, Reputation, Employment

Görme Engelliler İçin Toplumsal Bir Kaynak Olarak Hâfızlık

Öz

Kutsal metinler, tüm dinler için önemli kaynaklardır. Bu kaynaklar açık ya da örtük çeşitli toplumsal işlevlere sahiptirler. Dolayısıyla birçok kültürde kutsal metinlerin korunması ve aktarılması önem arz etmektedir. Bu nedenle birçok toplumda, yazıya geçirildikten sonra da bu metinlerin ezberlenmesi, sonraki nesillere şifahi olarak aktarılması gereği doğmuştur. Böylece zaman içinde bu kutsal metinlerin ezberlenmesiyle alakalı çeşitli yapılar ortaya çıkmıştır. Hâfızlık da Kur'an'ın ezberlenmesi ve gerektiğinde bu yolla aktarılması amacıyla ortaya çıkmış, tarihi ve toplumsal nitelikler kazanmış önemli bir kurumdur. Hâfızlık İslam toplumlarında saygınlık nedeni olarak telakki edilmektedir. Bu nedenle birçok kişi hâfız olma konusunda çaba göstermektedir. Bu süreçte Hz. Peygamber’in hâfızlığı teşvik etmesi, hâfızlığın Müslümanlar için faziletli bir faaliyet olarak kabul edilmesi gibi birçok neden hâfızlığın yaygınlaşmasına katkıda bulunmuştur. Araştırma görme engelli hâfızların yaşantı ve deneyimlerini temele almaktadır. Öncelikle ilgili bilimsel literatüre katkı sağlanmayı amaçlamaktadır. Akademik katkının yanı sıra görme engelli bireylerin toplumsal hayata dâhil edilmesi doğrultusunda yeni seçeneklerin ortaya çıkarılması için çeşitli sosyal politikalara kaynaklık etmesini de hedeflemektedir. Araştırma, bir nitel betimsel çalışmadır. Nitel araştırma desenlerinden olgubilim (phenomenology) deseni temelinde sürdürülmüştür. Bu doğrultuda, görme engelli hâfızların yaşantılarına nasıl anlam yüklediklerini, dünyayı, toplumu ve ilişkilerini nasıl değerlendirdikleri anlaşılmaya çalışılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu Bingöl, Elazığ, Diyarbakır ve Mardin illerinde ikamet eden görme duyumuna sahip olmayan on iki görme engelli hâfız oluşmaktadır. Görüşmeler sürecinde verilerin birbirini tekrarlaması dolayısıyla örneklemin doyum noktasına ulaştığı kanaatine varılmış ve bu nedenle katılımcı sayısı on iki ile sınırlandırılmıştır. Araştırmada kartopu örneklem tekniği kullanılmıştır. Görüşmeler araştırmanın amacı kapsamında oluşturulmuş yarı yapılandırılmış görüşme formu ile gerçekleştirilmiştir. Görüşmeler ev, park, dernek ofisi ve cami gibi mekânlarda yürütülmüştür. Çalışma, Bingöl Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Yayın Etik Kurulu'ndan izin alınarak yapılmıştır. Araştırma sürecinde elde edilen verilerin analiz edilmesiyle çeşitli sonuçlara ulaşılmıştır. Hâfızlık, görme engelli katılımcıların hayatlarına doğrudan etki eden önemli unsur olarak kabul görmektedir. Katılımcılar için, onları kendileriyle, dünyayla ve toplumla barışık hale getiren, karanlık dünyalarını aydınlatan ve onları dört duvar arasında yaşamaktan çıkarıp hayata dâhil eden özellikler taşımaktadır. Katılımcıların, cemaate imamlık yapmaları, taziyelerde görev almaları, mevlit ve benzer dini merasimlerde ilahiler okumaları, cami ya da kurslarda gönüllü Kur'an eğitimleri vermeleri hâfızlığın kendilerine sağladığı önemli toplumsal faaliyet örnekleridir. Katılımcılar, hâfızlığın kendilerine toplumsal bağlamda önemli bir statü sağladığı ve bu sayede saygınlık kazandıklarını belirtmişlerdir. Bazı görme engelli hâfızların enformel bir biçimde istihdam edildiği saptanmıştır. Katılımcıların birçoğu çeşitli dini merasimlerde mevlit, ilahi ve kaside okuyarak gelir elde etmektedirler. Ayrıca taziye ve bazı özel günlerde Kur'an okumaktadırlar. Hâfızlık, görme engelli bireylerin toplumsal hayata dâhil olmalarında önemli bir kaynak işlevi görmektedir. Bu nedenle hâfız olma dolayısıyla, görme engellilerin elde ettikleri kazanımlar, hem engelliler hem de engelli çocuk sahibi ebeveynler için model bir yaşantı örneği taşımaktadır. Bu doğrultuda görme engelli bireyler dîni mûsiki destekli organizasyonlar konusunda desteklenmeli, dini musiki cemiyetleri kurulmalı, mevlithanlık vb. kurslar düzenlenmelidir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Görme Engelli, Hâfızlık, Toplumsal Hayat, İtibar, İstihdam

Kaynakça

• Akkır, Ramazan. "Görme Yetersizliği Olan Bireylerin Sorunları, Beklentileri ve Din Anlayışları: İstanbul Örneği". Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (2019), 403-425.
• Aksakal, Zeynep Nermin. Kitab-ı Mukaddes Yasası: Tarihsel Açıdan ve Kur'an-ı Kerim İle Mukayeseli Olarak. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. 2017.
• Algur, Hüseyin. Hâfızlık Eğitimi Alan Bireylerin Motivasyon ve Psikososyal Durumlarının Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi. Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler, Doktora Tezi, 2018.
• Altı Nokta Körler Derneği, "altinokta.org.tr". Erişim 15 Aralık 2020. http://www.altinokta.org.tr/yazardetay.asp? idnourun=71
• Arslan, Yusuf vd. "Görme Engellilerin Toplumsal Hayatta Yasadıkları Zorluklar (Batman Merkez Örneği)". Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi 4/2 (2014), 1-14.
• Bal, Hüseyin. Nitel Araştırma Yöntemi. Isparta: Fakülte Kitapevi, 2013.
• Bozkurt, Nebi. "Hâfız". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 20 Kasım 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/hâfız--kuran
• Cebeci, Suat - Ünsal, Bilal. "Hâfızlık Eğitimi ve Sorunları". Değerler Eğitimi Dergisi 4/11 (2006), 27-52.
• Cebeci, Suat. "Kur'an Öğretim Geleneği Olarak Hâfızlık Eğitimi". Diyanet İlmi Dergi 46/4, (2010), 7-22.
• Ceylan, Tuncay. "Toplumsal Sistem Analizinde Toplumsal Statü ve Rol". Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15/1 (2011), 89-104.
• Creswell, John W. Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches. (Thousand Oaks, CA: Sage, 2003.
• Çağdaş, Kemal. "Upanishadlar". Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi 19/3-4 (1961), 143-162.
• Çakır, Mesut - Horoz, Yavuz. "Hâfızlığı Teşvik Eden Hadisler Üzerine Genel Bir Değerlendirme". Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (2018), 118-140.
• Çelik, Ömer. "Hâfızlık,". Araşan Sosyal Bilimler Enstitüsü İlmî Dergisi 7 (2012), 69-83.
• Dalyan, Murat Gökhan - Ali Ünişen. "Engelli Eğitimine Alternatif Bir Bakış: Hâfızlık Eğitimiyle Görme Engellilere Toplumsal Saygınlık Kazandırılması (Osmanlıdan Cumhuriyete Adıyaman'da Kör Hâfızlar)". Route Educational and Social Science Journal 3/5 (2016), 1-14.
• Dartma, Bahattin. "Günümüzdeki Hâfızlık İle Asr-ı Saadetteki Hâfızlığın Karşılaştırılması". İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (2013), 179-192.
• Demir, Kevser. Hafızlık Eğitimi Almış Bireylerin Benlik Saygısı Üzerine Nitel Bir Çalışma. İstanbul: Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek LisansTezi, 2019.
• Grusec, Joan E.- Hastings, Paul David. "Introduction". Handbook Of Socialization: Theory And Research. ed. Joan E. Grusec, Paul David, Hastings, New York, NY: Guilford Press, 2007.
• Güngör, Öznur. Klasik ve Modern Sistemde Hafızlık Yapan Bireylerde Öznel İyi Oluş ve Sosyal Kaygı İlişkisi Üzerine Bir Çalışma. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Karataş, Kasım - Oran Bayram. "Engelliler: Siyasetin Periferinde Kalanlar". Ufkun Ötesi Bilim Dergisi 2 (2007), 4-19.
• Kılavuz, Ahmet Saim. "A'mâ". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 20 Kasım 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/ama#1
• Kıncal, Remzi Y. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2014.
• Korkmaz, Mehmet. (2019). "Hâfızlık Eğitiminde Bireyi (Talebeyi) Tanıma". Hâfızlık Eğitimi Üzerine. ed. C. Osmanoğlu, Ö. Özbek, Kayseri: Kimlik Yayınevi.
• Kula, M. Naci. "İstenmedik ve Beklenmedik Olaylarla Karşılaşan Bireylere Yönelik Moral ve Manevi Desteğin Önemi Deprem ve Bedensel Engellilik Örneği". Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 6/2 (2006), 73-95.
• Kula, M. Naci. Bedensel Engellilik ve Dini Başa Çıkma. İstanbul: Değerler Eğitim Merkezi, 2005.
• Kurt, Yaşar. "Kur'ân'ın Korunmasında Hâfızlık Müessesesi". Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/22 (2012), 229-251.
• Kutlutürk, Cemil. Upanishadlar'ın Hint Kutsal Metinleri Arasındaki Yeri ve Önemi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Oğuz, S. Sedef - İlhan, Mustafa. "Çalışma Yaşamı ve Özürlüler". Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi (MSG) 5/19 (2015). 39-41.
• Okumuş, Ejder. "Dini Sosyalleşme". Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 9 11 (2014), 429-454. Erişim 30 Kasım 2020 http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1248316853_27Okumu%C5%9FEjder-sos-429-454.pdf.
• Özel, Ahmet. "A'mâ". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 20 Kasım 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/ama#1
• Özen, Murat Eren. Travma Sonrası Stres Bozukluğu. Erişim 10 Şubat 2021. https://www.researchgate.net/publication/338833587.
• Özer M. Halis. "Günümüz İtibariyle Sivil Toplum Kuruluşlarının İktisadi ve Sosyal Fonksiyonları". Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 7/26 (2008), 86-97.
• Patton, Michael Quinn. Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. çev. Mesut Bütün, Selçuk Beşir Demir. Ankara: Pegem Akademi, 2014.
• Çağlar, Selda. "Engellilerin Erişebilirlik Hakkı ve Türkiye’de Erişebilirlikleri". Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 61/2 (2012), 541-598.
• Sezik, Murat. "Türkiye'de Sivil Toplum Kuruluşlarının İşlevleri ve Sorun Alanları". Research Studies Anatolia Journal 2/4 (2019), 118-125.
• Şahin, Fatma. Amaç-Araç Dengesi Açısından Hafız Adayları, Velileri ve Öğreticilerin Hafızlık Algıları. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Şen, Mustafa. "Türkiye'de Engellilere Yönelik İstihdam Politikaları: Sorunlar ve Öneriler". Sosyal Güvenlik Dergisi 8/2 (2018), 129-152.
• Şirin, Sümeyye. Hafızlık Eğitimi'nin Bilişsel İşlevlere Etkisi. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Temiz, Kenan. Görme Engellilerde Ruhsal Belirtilerin, Yaşam Doyumunun ve Stresle Baş Etme Tarzlarının Araştırılması. Malatya: İnönü Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Uzmanlık Tezi, 2010.
• Toprak, Mehmet Sait. "Hadislerin Sözlü Rivayeti İle Sözlü Tora'nın Rivayet Tekniği Meselesine Bir Giriş". Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/1 (2008), 139-65.
• Tunç, Yasemin. Kur'an Hafızlığı ve Müslümanın Dinî Hayatındaki Önemi. İstanbul Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Turan, Emine Zehra. Budizm'de Manastır Hayatı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Ünsal, Bilal. Günümüz Kur`an Kurslarında Hafızlık Eğitimi ve Problemleri (İstanbul Örneği). Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Yazıcı, Fatih vd. "Ailelerin Görme Yetersizliği Olan Çocuklarına Yönelik Gelecek Kaygıları". Ege Eğitim Dergisi 16/1 (2015), 142-164.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2008.
• Yıldırım, Seyhan. Sosyolojik Açıdan Hafızlık Eğitimi Alan Öğrenciler (Elazığ Örneği). Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Yıldız, Sıtkı - Gürler, Seda. "Görme Engelli Bireylerin Engelli Haklarına Dair Bilgi Düzeylerinin Ölçülmesi". Ankara Örneği Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8/1 (2018), 241-268.