iSLAM FELSEFESiNDE "iLLET" {NEDEN) KAVRAMI

Yıl 2002, Cilt: 6 Sayı: 2, 157 - 178, 15.12.2002

Nuri Adıgüzel

Öz

Bu makalede "illet" kavramının kavramsal içeriği islam filozoflarının-özellikle de
meşşai Islam filozoflarının yorumlarıyla ortaya konulmuştur. Kavramın felsefi problemlerle
ilişkisi, ya da felsefe dışındaki başka disiplinlerde kazandığı çeşitli anlamlar, bu makale
içerisinde işlenmemiş, dışarda bırakılmıştır.
"Illet" kavramı, eş anlamiısı olan "sebeb" kavramı ile karşılaştırılmış ve felsefede ve
özellikle tek Tanrı inancının egemen olduğu metafizik felsefede işaret ettiği anlamlar üzerinde
durulmuştur. Söz konusu anlamlara ilişkin Islam filozoflarının sınıflandırmaianna yer verilmiş ve
ilietin illiyelini gerçekleştirme şartları üzerinde durulmuştur. Ayrıca illetin, tam ve eksik oluşuna
değinilmiş ve illet çeşitleriyle ilgili görüşler ayrıntılarıyla verilmeye çalışılmıştır. Bu arada yeri
geldikçe, ansiklopedi yazarlarının bazı yorumlarından da yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Maddi, suver~ fail, gai, sebeb, meşşai

iSLAM FELSEFESiNDE "iLLET" {NEDEN) KAVRAMI

Öz

In this article conceptional content of the concept of "cause" (illah) has been put
forward along wilh the interpretations of the philosophers of Islam, particularly that of
petipatetics. Vet, the relation of this concept to the philosophical issues or the various
meanings canceming disciplines apart from philosopy haven't been worked in this article, but
excepted.
Compared with its synonym "reason" (sebeb), the concept of cause has been
examined as regards of meanings whieh it indicates in philosophy, especially in the
metaphysical philosophy on which monotheism passesses sovereignity.
Connecting with meanings in question, cla~sifications of the philosophers of Islam
have been taken in to consideration and realization conditions of "cause" its causality alsa have
been mentioned. At the same time completeness and deficiency of the "cause" have been
torched, and same opinions as to the kinds of cause have beerı tried to be given in details.
Meanwhile same interpretations of certain encyclopedia writers have been made use of if it was
necessary.

Anahtar Kelimeler

iSLAM FELSEFESiNDE "iLLET" {NEDEN) KAVRAMI

Kaynakça

• Bkz. lbn Rüşd, Ebulvelid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed, Tefsiru Mabadettabia, tah:Maurice Bouyges,
• S.J., Beyrut, 1983, 1/935 (C.39 x, 15). 3
• lbn Rüşd, Kitabu's-Sima'u't-Tabii, Tahkik: Josep Puig, Madrid, 1983, s.9; lbn Rüşd, Telhisu Kitabi'I-Bürhan,
• . Tah: Mahmud Kasım, Kahire, 1982,38 (71b9-22). 4
• "111et" sözcüğü sözlüklerde, "'aile" fiilinin meçhul sigası olan '"ulle" ile birlikte geçmektedir. "'Aile" fiilinin masıarı
• olarak yer almamaktadır. Bkz. "'aile" maddesi: lbn Manzur, lisanü'I-Arab, Beyrut 1994, 3. Baskı, Xl/467;
• Komisyon, ei-Mu'cemü'I-Vasit, Çağrı Yay., Istanbul, 1990 (Mecma'u'l-lügati'I-Arabiyye'nin Mısır baskısından
• ofset). Diğer bazı sözlüklerde ise, fiillerden ayrı bir isim olarak yer almaktadır. Mesela bkz. "'aile" maddesi:
• Asım Efendi, Kamus Tercemesi, Istanbul, trh.siz (ofset), 111/1454-7.