SON DÖNEM OSMANLI AHLAK EĞITIMCISI ALI SEYDI BEY’IN “TERBIYE-I AHLAKIYYE VE MEDENIYYE” İSIMLI ESERININ BIRINCI KISMININ GÜNÜMÜZ TÜRKÇESINE AKTARIM VE TETKIKI

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 2, 562 - 586, 27.12.2019

Salih Aybey

https://doi.org/10.30627/cuilah.615580

Öz

İslam
inanç, ibadet ve ahlaka dair esaslardan oluşan bir dini değerler manzumesidir. Tarih
boyunca insanların bütün fikri faaliyetleri ya bir şeyin var oluşunu tespit
etmek ya bir gerçeği araştırmak ya da bir şey hakkında değerlendirme yapmak
şeklinde meydana gelmiştir. Buna bağlı olarak varlık, bilgi ve değer, düşünce
tarihinin en temel üç konusu olagelmiştir. Özellikle bir değer alanı olan
ahlak, varlıklar içinde sadece insana ait olan bir fenomendir ve insanlık
tarihiyle yaşıttır. Bu nedenle her milletin ve her ferdin bir ahlakının olduğu
gerçeğinden hareketle, yaklaşık altı asır dünyaya hükmetmiş Osmanlı’nın baştan
aşağı faziletler ve ahlaki mükemmelliklerle dolu olan İslam ahlakına sahip
olduğu bir gerçektir. Osmanlı’nın ilk dönemlerinde bu ahlakı yaşadığı ve devletin
de aynı şekilde şan ve şerefle yükseldiği görülmektedir. Ancak sonraları ahlak
bozulmaya başlayınca, buna bağlı olarak devlet de sarsılmış, küçülmüş ve
yıkılmaya yüz tutmuştur. Devletin zayıflamasında ahlaki yozlaşmanın büyük rolü
olduğu düşüncesi toplumda genel kabul görmüş ve bu olumsuzluğu ortadan
kaldırmak amacıyla ahlak kitabı yazma ve yazdırma faaliyeti başlamıştır.

  Bu sebeple 19. Yüzyılda çok
sayıda ahlak kitabı yazıldığı ve bu kitapların bir kısmının mekteplerde
okutulduğu görülmektedir. Toplumsal kalkınmanın mekteplerde ahlak eğitim ve
öğretiminin ihmal edilmemesi ile gerçekleşeceği inancı okullarda okutulacak ahlak
ders kitaplarının sayısını giderek artırmıştır. Bu eserlerden biri de son dönem
Osmanlı ahlak eğitimcilerinden olan Ali Seydi Bey’in “Terbiye-i Ahlâkiyye ve
Medeniyye” adlı eseridir. Bu çalışmanın amacı, Ali Seydi Bey’in üç kısım olarak
kaleme aldığı bu eserinin birinci kısmının günümüz Türkçesine aktarılarak
tetkik edilmesidir. Yazıldığı dönemin eğitim politikasıyla uyumlu olan eser,
uzunca bir süre okullarda ahlak derslerinde okutulmuştur. Çalışmanın tetkikinde
müellifin görüşlerinin dini ve tarihi kökenlerinin belirlenmesi, günümüz eğitim
düşüncesi ile karşılaştırılması ve yine ahlak eğitimi çalışmalarında
yararlanılabilecek fikirlerin tespit edilmesi yoluna gidilmiştir. Önsöz ve
giriş kısmı hariç temizlik, anne-babaya hürmet, vatan ve ahlak olmak üzere 4 bölümden
oluşan eserin birinci kısmı, öncelikle Allah’a iyi bir kul olmanın yanında iyi
bir vatandaş, mutlu aile fertleri ve mutlu toplum ve ahlaklı bireyler
yetiştirmeyi amaçlayarak yazılmıştır. Osmanlı Türkçesiyle yazılan eserde
konular yer yer şiir ve beyitlerle desteklenmektedir. Müellifin çalışmasında
din eğitiminin en önemli alanlarından biri olan çocuklara ahlak eğitimini
öğretmeyi öngördüğü belirlenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Ali Seydi Bey, Ahlak Eğitimi, Terbiye-i Ahlakiyye ve Medeniyye, Son Dönem Osmanlı Eğitimcileri

TRANSLATION AND REWIEV THE WORK OF THE LATE OTTOMAN ETHICAL MORAL EDUCATION OF ALI SEYDI BEY’S BOOK NAMED TO THE FIRST OF PART “TERBIYE-I AHLAKIYYE VE MEDENIYYE”

Öz

Islam is a form of religious values
consisting of the principles of faith, worship and morality. All the
intellectual activities of people throughout history have occurred in the form
of either detecting the existence of something or investigating a fact or
making an assessment of something. As a result, existence, knowledge and value
have become the three most fundamental issues in the history of thought.
Morality, which is a field of value in particular, is a phenomenon that belongs
only to man within beings and is of age with human history. Therefore, it is a
fact that the Ottoman Empire, which ruled the world for nearly six centuries,
has an Islamic morality that is full of virtues and moral perfection. It is
seen that the Ottoman Empire experienced this morality in its early periods and
the state rose with glory and honor in the same way. However, when morality
began to deteriorate later, the state was also shaken and shrunk, and the end
was about to collapse. The idea that moral corruption had a major role in the
weakening of the state was generally accepted in society, and in order to
eliminate this negativity, the activity of writing and printing morality books
began.

Therefore, in the 19. century it is seen
that many moral books were written and some of these books were taught in
schools. The belief that social development will take place by not neglecting
moral education and training in schools has gradually increased the number of
moral textbooks to be taught in schools. One of these works is the work of Ali
Seydi Bey, one of the Ottoman moral educators of the last period, called “Terbiye-i
Ahlakiyye ve Medeniyye”. The purpose of this study is to analyze the first part
of Ali Seydi Bey's work, which he wrote as three parts, by transferring it to
modern Turkish. The work, which is in line with the educational policy of the
period in which it was written, was taught in ethics classes in schools for a
long time. The study examined the religious and historical origins of the
opinions of the author, comparing them with today's educational thinking, and
also determined the ideas that can be used in moral education studies. The
first part of the work, which consists of 4 parts including cleanliness, respect
for parents, homeland and morality, except for the preface and the
introduction, was written primarily with the aim of raising a good citizen,
happy family members and happy society and moral individuals besides being a
good servant to Allah. The work, written in Ottoman Turkish, is supported by
poems and couplets. In his study, it was determined that he envisioned teaching
moral education to children, which is one of the most important areas of
religious education. 

Anahtar Kelimeler

Ali Seydi Bey, Moral Education, Terbiye-i Ahlakiyye ve Medeniyye, Educators of Ottamans’ Last Period

Kaynakça

• Akseki, Ahmed Hamdi. Ahlak Dersleri. Ankara: Üçdal Neşriyat, 1966.
• Aksoy, Volkan. “Trabzon’da “On Temmuz” Bayramı Kutlamaları”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi 13 (Güz 2012): 49-58.
• Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000-M.S. 2013. İstanbul: Pegem Akademi Yayınları, 2013.
• Alabaş, Ramazan. “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında İlk Mekteplerde İnsani ve Toplumsal Değerler Eğitimi: Resimli, Yeni Musâhabât-ı Ahlâkıye ve Medeniye Ders Kitabı Örneği”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 18/36 (2018-Bahar): 55-87.
• Ali Nazıma. Ta’lim-i Vildan. İstanbul: Şirket-i Mürettibiyye Matbaası, 1325.
• Ali Seydi. Ahlak-ı Dini. İstanbul: Dersaadet, 1329.
• Ali Seydi. Defter-i Galatât. İstanbul: Dersaadet, 1324.
• Ali Seydi. Hükûmât-ı İslâmiyye Târihi. İstanbul: Dersaadet, 1927.
• Ali Seydi. Latin Hurufu Lisânımıza Kâbil-i Tatbik midir?. İstanbul: İkdam Matbaası, 1924.
• Ali Seydi. Musâhabât-ı Ahlâkıyye, Devre-i ûlâ. İstanbul: Necm-i İstanbul Matbaası, 1334/1916.
• Ali Seydi. Seci ve Kafiye Lugatı. İstanbul, Cihan Kitabhanesi,1924.
• Ali Seydi. Terbiye-i Ahlakiyye ve Medeniyye. İstanbul: Artin Asaduryan Matbaası, 1328/1910.
• Ali Seydi. Usul-u Terbiye-i Ahlâkiyye ve Medeniyye (Bilumum Mekatib-i Rüşdiye ve İdadiyeye mahsus). İstanbul: Artin Asadoryan ve Mahdumları Matbaası, 1328.
• Ali Seydi. Vezaif Nazariyesi Üzerine Müretteb Ahlâk-ı Dini. İstanbul: Kanaat Matbaası, 1329.
• Ay, Mehmet Emin. Çocuklarımıza Allah’ı Nasıl Anlatalım?. İstanbul: Timaş Yayınları, 2005.
• Ay, Mehmet Emin. Ailede ve Okulda İdeal Din Eğitimi. İstanbul: Bilge Yayınları, 2001.
• Aydın, Mehmet Zeki. “Ailede Din Eğitimi”. Din Eğitimi. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Bayraktar, M. Faruk. “Son Dönem Ahlak Terbiyecilerinden Ali Seydi Bey”. Son Dönem Ahlak Terbiyecileri ve Ahlak Terbiyesi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Bayrı, Mehmet Halit. “Meşrutiyet Devrinin İlk İlmî Müessesesi: Türk Tarih Encümeni”. Tarih Dünyası Dergisi 3/30-31 (1952): 1211-1226.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 1978.
• Binbaşıoğlu, Cavit. Başlangıçtan Günümüze Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Anı Yayınları, 2009.
• Cevizci, Ahmet. Etiğe Giriş. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2002.
• Dilaçar, A. “Alfabemizin 30. Yıldönümü”. Türk Dili 83 (Ağustos 1958): 534-541.
• Dilaçar, A. “Cumhuriyet Devrinde Harf Devrimi Hakkında Yazılan Eserlerden Görebildiklerimiz”. Türk Dili 23 (Ağustos 1953): 732-739.
• Dodurgalı, Abdurrahman. Ailede Din Eğitimi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2011.
• Doğan, Nuri. Ders Kitapları ve Sosyalleşme (1876-1918). İstanbul: Bağlam Yayınları, 1994.
• Doğan, Recai. “II. Meşrutiyet Dönemi Eğitim Hareketlerinde Din Eğitim-Öğretimi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (1998): 361-390.
• Doğan, Recai. İslamcıların Eğitim Öğretim Görüşleri. Ankara: Bizim Büro Basımevi, 1999.
• Erdem, Hüsameddin. “Osmanlıda Ahlak ve Bazı Ahlak Risaleleri”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (1994): 35-69.
• Erdem, Hüsameddin. Felsefeye Giriş-Bazı Felsefe Meseleleri. Konya: Hü-Er Yayınları, 2012.
• Erişirgil, M. Emin. “Ahlak Terbiyesi Etrafında Münakaşalar”. Ülkü 36 (1943): 1-13.
• Fortna, Benjamin C. Mekteb-i Hümayûn Osmanlı İmparatorluğu'nun Son Döneminde İslâm, Devlet ve Eğitim. Ankara: İletişim yayınları, 2005.
• Gazali. İhyâu Ulûmi’d Din III. Çev. M. A. Müftüoğlu-A. Fikri Yavuz. İstanbul: Tuğra Neşriyat, 2000.
• Gurbetoğlu, Ali. “II. Meşrutiyet Dönemi Çocuk Dergilerinde Ahlak Eğitimi ve Ahlaki Değerler”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 4/1 (Haziran 2007): 81-101.
• Işık, İhsan. Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi I. Ankara: Elvan Yayınları, 2006.
• İbn Miskeveyh. Ahlakı Olgunlaştırmak. Çev. A. Şener-İ. Kayaoğlu-C. Tunç. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1983.
• Kesgin, Safiye. “Cumhuriyet Dönemi Örgün Eğitim Kurumlarında Ahlak Eğitimi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/1 (2011): 209-238.
• Kılıç, Recep. “İslam Ahlâkı”. İslam’a Giriş Evrensel Mesajlar. Ankara: DİB Yayınları, Ankara 2008.
• Kınalızade Ali Efendi. Ahlak-ı Alâî (Tıpkıbasım). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2011.
• Kinânî, Bedruddin İbn Cemâa. İslami Gelenekte Eğitim Ahlakı. Çev. Muhammet Şevki Aydın. Ankara: TDV Yayınları, 2015.
• Köylü, Mustafa. “Ailede Din Eğitimi”. Din Eğitimi. Ed. M. Köylü-N. Altaş. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Levend, Agah Sırrı. Ümmet Çağında Ahlak Kitaplarımız. Ankara: TTK Basımevi, 1964.
• Mehmedoğlu, Yurdagül. Tanzimat Sonrasında Okullarda Din Eğitimi (1838-1920). İstanbul, MÜİFAV Yayınları, 2001.
• Mehmet Fazıl. İlm-i Ahlak. İstanbul, Mekteb-i Harbiye Matbaası, 1329.
• Meydan, Hasan. “Zeynizade Mehmet Hazık’ın Terbiye İsimli Eserinin “Ahlak Terbiyesi” Bölümünün Günümüz Türkçesine Aktarım ve Tetkiki”. Sakaya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/30 (2014/2): 203-228.
• Öcal, Mustafa. Din eğitimi ve Öğretiminde Metodlar. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Öcal, Mustafa. Osmanlıdan Günümüze Türkiye’de Din Eğitimi. İstanbul: Dergah yayınları, 2017.
• Öztürk, Faruk. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Ahlak Kitapları”. Kebikeç 3/6 (1998): 31-39.
• Öztürk, Hüseyin. Kınalı-zâde Ali Çelebi’de Aile Ahlakı. Ankara: BAAK Yayınları, 1990.
• Pazarlı, Osman. İslam’da Ahlak. İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları, 1980.
• Peker, Hüseyin. Din ve Ahlâk Eğitiminin Psikolojik ve Metodik Esasları. Samsun: Eser Matbaası, 1991.
• Sarı, İbrahim. Türklerde Ahlak Antalya: Nokta E-book Yayıncılık, 2017.
• Uçar, Recep-Yaman, Ahmet. “II. Abdulhamit Dönemi Ahlak Risalelerinden Terbiye-i İslamiyye Üzerine Bir İnceleme”. Kilis 7 Aralık Üni. İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/8 (2018): 108- 137.
• Uzun, Mustafa. “Ali Seydi Bey”, TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1989, 2: 442.
• Yalçın, Mikdad. “İslam’da Ahlak Anlayışı”. Çev. Süleyman Hayri Bolay. Diyanet Dergisi 15 (1976): 1-12.
• Yamak, Sanem. “Meşrutiyetin Bayramı: “10 Temmuz Îd-i Millisi”. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 38 (Mart 2008): 323-34
• Zengin, Zeki Salih. II. Abdülhamit Dönemi Örgün Eğitim Kurumlarında Din Eğitimi ve Öğretimi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2009.