İŞLEVSEL HALKBİLİMİ KURAMI BAĞLAMINDA RİZE SOFRA KÜLTÜRÜ

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 51 - 77, 29.10.2021

Damlanur Küçükyıldız Gözelce

Öz

Yemek, yalnızca bir karın doyurma eylemi değildir. Beslenme, temel ihtiyaç olmakla birlikte, bu ihtiyaç etrafında oluşan pek çok sosyo-kültürel işlev vardır. Dolayısıyla yemek, ihtiyacın dışına çıkarak kendini kültüre dönüştürmeyi başarmıştır. Ritüellerinin bir sofra etrafında belirginleştiği yemek kültürü, toplumların değer yargıları, inançları, düşünce yapıları, tutum ve davranışları, eğlence biçimleri, iletişim yöntemleri gibi pek çok konu hakkında bilgi verir. Bu açıdan sofra kültürünün besin maddelerinin üretiminden toplanmasına, hasat zamanından mutfağa girişine, saklama yöntemlerinden pişirme araç ve yöntemlerine, pişirilen yiyeceğin sofrada yerini alışından yeme sırası ve şekline, sofra düzeni ve öğün sayısına kadar çok yönlü bir bütün olarak değerlendirilmesi gerekir. Araştırmada bu düşünceden hareketle sofra kültürü, işlevsel halkbilimi kuramı bağlamında değerlendirilmiştir. Çalışmada Rize yöresinde görüşme ve gözlem teknikleri kullanılarak saha araştırmasından elde ettiğimiz verilerden hareketle yemeğin, karın doyurma; hoş vakit geçirme, eğlenme-eğlendirme; kişisel ve toplumsal baskılardan kaçıp kurtulma; eğitim ve kültürü genç kuşaklara aktarma; iletişim; turizme katkı sağlama; statü ve rol model kazanma; kültürel kimlik; imtihan; değerlere, toplum kurallarına ve törelere destek verme, sosyalleşme, toplumsal bağları güçlü kılma ve birlik-beraberlik duygusunu geliştirme; hediyeleşerek paylaşma ve protesto işlevleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Yemek, sofra kültürü, işlevsel halkbilimi kuramı, Rize.

Kaynakça

• Abdurrezzak, A. O. (2014). İşlevsel Teori Bağlamında Yemek Kültürünün İletişimsel Yönü. Turkish Studies. 9(11), 1-16. http://turkishstudies.net/files/1128383474_1AbdurrezzakAliOsman-sos-1-16.pdf (Erişim Tarihi: 07.11.2019).
• Abrahamson, M. (1990). İşlevselcilik (Çev. N. Çelebi). Konya: Sebat Ofset.
• Bascom, W. R. (2014). Folklorun Dört İşlevi (Çev. F. Çalış), (s. 71-86). Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2 içinde (Haz. M. Ö. Oğuz ve S. Gürçayır Teke), (3. Baskı). Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Başgöz, İ. (1986). Türk Halk Edebiyatında Protesto Geleneği. Folklor Yazıları (s. 181-191). İstanbul: Adam Yayınları.
• Başgöz, İ. (1996). Protesto: Folklorun Beşinci İşlevi (Fonksiyonu) (Haz. Ö. Çobanoğlu-M. Özarslan), (s.1-4). Folkloristik: Prof. Dr. Umay Günay Armağanı. Ankara: Feryal Matbaası.
• Baudrillard, J. (2008). Tüketim Toplumu (Çev. H. Deliceçaylı ve F. Keskin). (3. Baskı). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Beşirli, H. (2010). Yemek, Kültür, Kimlik. Milli Folklor. (87), 159-169.
• Beşirli, H. (2017). Yemek Sosyolojisi Yiyeceklere ve Mutfağa Sosyolojik Bakış. Ankara: Phoenix Yayınları.
• Cıvıtello, L. (2019). Mutfak & Kültür İnsanın Beslenme Tarihi (Çev. Z. N. Nahya ve S. Örnek). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Conwell, L. (2013). Food as Fear, Food as Social Change: A Split-Personality or a Dynamic System?. Chrestomathy: Annual Review of Undergraduate Research. Volume: 12, 1-36.
• Çaya Güfte Yarışması Eserleri (2019). (Ed. Ü. Hunutlu). Rize: Rize Belediyesi Kültür Yayını.
• Çobanoğlu, Ö. (2012). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş (6. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çokişler, N. ve Türker, A. (2015). Mutfak Kültürünün Turizm Ürünü Olarak Kullanım Etkinliğinin İncelenmesi: Ayder Turizm Merkezi Örneği (s. 585-598). Doğu Karadeniz Bölgesi Sürdürülebilir Turizm Kongresi Bildiriler Kitabı (14-16 Mayıs 2015). (Ed. Akdu, U. ve Çalık, İ.). Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Turizm Fakültesi.
• Dorson, R. M. (2020). Günümüz Folklor Kuramları (Çev. S. Gürçayır Teke ve Y. Diniz). (3. Baskı), Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Ekici, M. (2007). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri (2. Baskı). Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Fieldhouse, P. (1995). Food and Nutrition, Customs and Culture. London: Chapman@Hall.
• Fischler, C. (1988). Food, Self and İdentity. Social Science Information, 27 (2), 275-292.
• Freud, S. (2013). Totem ve Tabu (Çev. A. Kanat), (16. Baskı). İzmir: İlya İzmir Yayınevi Matbaası.
• Huberman, L. & Sweezy, P. (2019). Sosyalizmin Alfabesi (2. Basım). (Çev. M. Selik ve Ş. Alpagut). İstanbul: Yordam Kitap.
• İbn Miskeveyh. (Kış 2006). Benlik Üzerine (s.19-30). Cogito Freud ve Kültür. (49). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kittler, P. G. & Sucher, K. P. (2007). Food and Culture (5th Ed.). USA: Wadsworth Publishing.
• Malinowski, B. (2016). Bilimsel Kültür Teorisi (Çev. D. Uludağ). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Malinowski, B. (2019). Yabanıl Toplumda Suç ve Gelenek (Çev. Ş. Yeğin). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Maslow, A. (2001). İnsan Olmanın Psikolojisi (Çev. O. Gündüz). İstanbul: Kuraldışı Yayıncılık.
• Scholliers, P. (2001). Food, Drink and İdentity; Cooking, Eating and Drinking in Europe since the Middle Ages. New York: Berg.
• Şahin, H. İ. (2009). Dalyan ve Köyceğiz Çevresinde Gelenek, Turizm ve Folklorizm. Milli Folklor. Yıl: 21, (82), 50-58.
• Tezcan, M. (2000). Türk Yemek Antropolojisi Yazıları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Web Siteleri:
• URL 1, https://www.evrensel.net/haber/331693/uzum-ureticisi-eylem-istiyor (Erişim Tarihi: 13.05.2020).
• URL 2, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-44511790 (Erişim Tarihi: 13.05.2020).
• URL 3, https://www.evrensel.net/haber/352078/cay-ureticisi-kadinlar-urettikleri-cayi-firtina-deresine-doktu (Erişim Tarihi: 13.05.2020).
• URL 4, https://www.birgun.net/haber/sosyal-medyada-caykur-u-boykot-kampanyasi-hopa-cay-alin-203436