FIKRALARIN OLUŞUMUNDA İCRA BAĞLAMININ ETKİSİ: RİZE FIKRALARI ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 5, 22 - 32, 30.10.2023

Sefacan Doğru

https://doi.org/10.5152/CULT.2023.1268776

Öz

Fıkra; geçmişten günümüze daha çok sözlü geleneğin aktarımıyla gelen ve konusunu yaşanmış ya da yaşanması muhtemel olaylardan alan kısa ve yoğun bir anlatıma sahip bir halk edebiyatı türüdür. Fıkraların en önemli özelliği insana ait toplumsal kusurlara, günlük hayatta ortaya çıkan gülünç olaylara, çarpıklıklara ve karşıtlıklara dikkat çekmesidir. Toplumun sosyal, kültürel, maddi ve manevi değerlerini yansıtan en önemli halk anlatılarından olan fıkraların, Türk halkının olaylar karşısındaki tutum, düşünce ve davranışlarını ortaya koymada önemli bir işlevi vardır. Stith Thompson’un “metin önemlidir, fakat bağlamsız metin ölüdür” fikrinden hareketle yola çıkılan bu çalışmada fıkra anlatılarında bağlamın önemi Rize fıkralarından örneklerle ifade edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkra, bağlam, anlatıcı, Rize fıkraları

Kaynakça

• Albayrak, Nurettin (2004) Ansiklopedik Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. İstanbul: L&M Yayıncılık.
• Ben Amos, Dan (2007) "Halk Bilgisinin (Folklorun) Bağlamı: İmalar ve Beklentiler", (Çev.: Metin Ekici), Milli Folklor 19 (76): 232-243.
• Boratav, Pertev Naili (2022) 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: Bilge Su Yayıncılık.
• Çobanoğlu, Özkul (2012) Halk Bilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Dikbaş, Aybala (2018) Elazığ Fıkraları ve Fıkra Tipleri - Bağlam Merkezli Bir İnceleme. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Doğru, Sefacan (2023) Rize Fıkraları (İnceleme-Tasnif-Metin). Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Dundes, Alan (1999) "Halk Kimdir?", (Çev.: Metin Ekici), Milli Folklor 10 (37): 139-153.
• — (1998) "Doku Metin ve Konteks", (Çev.: Metin Ekici), Milli Folklor 10 (38): 106-119.
• Ekici, Metin (2018) Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Ercilasun, Ahmet Bican ve Akkoyunlu, Ziyad (2014) Divanu Lügati't Türk (Kaşgarlı Mahmut). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gökşen, Cengiz (2002) Temel Fıkraları Üzerine Bir Araştırma. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Karadağ, Metin (2004) Türk Halk Edebiyatı Anlatı Türleri. Ankara: Ürün Yayınları.
• Kurgan, Şükrü (1996) Nasrettin Hoca. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Küçükyıldız, Damlanur (2016) Rize'de Atma Türkü Geleneği. Erzurum: Erzurum Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Öğüt Eker, Gülin (2009) İnsan Kültür Mizah. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Öztürk, Özhan (2006) "Bizum Temel" Temel Kimdir? içinde, (Ed.: Ömer Asan), 132-137. İstanbul: Heyamola Yayınları.
• Sakaoğlu, Saim (2005) Nasreddin Hoca Fıkralarından Seçmeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• — (1992) Türk Fıkraları ve Nasreddin Hoca. Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi.
• Sakaoğlu, Saim ve Alptekin, Ali Berat (2014) Nasreddin Hoca. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Tanrıbuyurdu, Erol (2007) "Temel Fıkralarında Toplumsal Eleştiri", Milli Folklor 19 (75): 104-107.
• Yavuzarslan, Paşa (2019) Kamus-ı Türki (Şemseddin Sami). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Yıldırım, Dursun (1998) Türk Bitiği Araştırma ve İnceleme Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• — (2016) Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları. Ankara: Akçağ Yayınları.