KASIMALI CANTÖŞEV’İN “ÇOBANLAR” VE “KARAÇAÇ” ADLI PİYESLERİ ÜZERİNE

Yıl 2024, Sayı: 6, 39 - 46, 24.04.2024

Akmaral Sheishenbekova

https://doi.org/10.62425/culture.1460745

Öz

20. Yüzyılın 1920’li yıllarından itibaren şekillenmeye başlayan çağdaş Kırgız edebiyatında başarılı tiyatro eserleri de kaleme alınmıştır. Türkiye’de yapılan çalışmalara bakılınca Kırgız tiyatro türü ile ilgili detaylı çalışmaların olmaması dikkatimizi çekmiştir. Bu makalede çağdaş Kırgız tiyatroculuğunun oluşum ve gelişim sürecinden, Kırgız edebiyatının önemli temsilcilerinden biri Kasımalı Cantöşev’in hayatı ve sanatından ve söz konusu yazarın “Çobanlar” ve “Karaçaç” piyeslerinde kullanılan halk kültürü unsurlarından bilgiler verilmiştir.
Çağdaş Kırgız tiyatroculuğunun kurucularundan biri Kasımalı Cantöşev, 1904 yılında Isık Göl bölgesinde dünyaya gelmiştir. Üniversitede okuduğu sırada piyes yazmaya ve tiyatroda yönetmenlik yapmaya başlar. Yazarın edebiyata piyes türüyle adım atması tesadüf değildir. Lvov’un “Kırgız Tiyatrosu” adlı kitabında 1920 yılında Çolpon köyünün mektebinde çalışan öğretmen tarafından, şiir türünde yazılmış “Bükülbay” adlı bir perdelik piyesin oynandığından bahsedilir. Piyesin sahnelenmesinde Kasımalı Cantöşev de görev alır. Kırgız tiyatro tarihinin ilk yıllarında yerli piyeslerin olmamasından dolayı çoğunlukla akraba dillerde yazılan piyesler, Kırgızcaya çevrilerek sahnelenmiştir. Kasımalı Cantöşev, Özbek, Uygur, Tatar ve Kalmuk dillerini ileri seviyede bilen nadir yazarlardan olduğu için çeviri işlerini yapmıştır.
Piyeslerde Çarlık Rusya’sının son yılları, çifte sömürge altında ezilen Kırgızların hayatı, kadınların toplumdaki yeri, eşitsizlik, yoksulluk, zengin ve fakirler arasında geçen sınıf çatışmaları, Sovyetler Birliği’nin Türkistan topraklarında uyguladığı sömürge politikaları anlatılmıştır. “Çobanlar” piyesi ilk kez 1924 yılında, “Karaçaç” piyesi ise 1928 yılında yayımlanmıştır. “Koyçular” piyesi çağdaş Kırgız edebiyatında ilk metni korunan ve ilk sahnelenen piyes olmasına rağmen, Moldogazı Tokobayev’in “Kaygıluu Kakey” (Kaygılı Kakey) piyesi ilk piyes olarak kabul edilmiştir. Bunun sebebi ise piyes, sosyalist realizmin ilkelerine uygun olmamsıdır. Çalışmada, “Karaçaç” piyesinin 2014’te ve “Çobanlar” piyesinin 1964’de yayımlanan baskıları esas alınmış olup eserler tarafımızdan Türkiye Türkçesine aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırgız Tiyatroculuğu, Kırgızlar, Kasımalı Cantöşev, Çobanlar ve Karaçaç Piyesleri

Kaynakça

• Abduldayev, E. & İsayev, D. (1969). Kırgız tilinin tüşündürmö sözdügü. Mektep
• Aksan, D. (1982). Her yönüyle dil 3. TDK Yayınları.
• Aksoy, Ö. A. (1993). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 1, 2. İnkilâp Yayınevi.
• Alımov, B. (1997). Kırgız adabiyatı 9-klass üçün okuu kitebi. Bişkek.
• Artıkbayev, K. (2013). 20. yüzyıl Kırgız edebiyatı tarihi (M. Dıykanbayeva, Çev.). Bengü Yayınları
• Aşlar, H. (2018). Modern Kırgız edebiyatında ilk yazarlar ve ilk hikayeler. Türkoloji, (89), 16-40.
• Cantöşev, K. (1964). Piyesı. Goskomitet Soveta Ministrov Kirg. SSR.
• Cantöşev, K. (2014). Kasımalı Cantöşev 5. cilt. Uluu toolor.
• Cantöşeva, C. (2013). Bedel. Bişkek
• Cigitov, S. (1984). 20. Cıldardagı Kırgız adabiyatı. İlim Yayınevi
• Dıykanbay, M. (2021). Kırgız romanı başlangıçtan bağımsızlığa 1917-1990. Fenomen Yayıncılık.
• Dıykanbayeva, M. (2009). Kırgız atalar kültü ve Kırgız atalar kültünün yaşayan kültürel etkileri [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Dıykanbayeva, M. (2013). Kırgız Türklerinde evlilik ve buna bağlı inanışlar. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (49), 131-144.
• Dıykanbayeva, M. (2017). Kırgızlarda "tört tülük" hayvanla ilgili inanış ve uygulamalar. Milli Folklor, (115) 133-140.
• Dıykanbayeva, M. (2017). Uzun yol ilk Kırgız romanı üzerine oluşumsal yapısalcı bir inceleme. Kömen Yayınları. Karasayev, K. (1986). Özdöştürülgön sözdör. Kırgızistan.
• Kulmambetov, C. (2017). Kırgız teatırı. Turar.
• Kümüşaliyev, K. (2017). Kırgız Sovet adabiyatı Cana Dramatırgiyanın Törölüşü. A. V. Akmataliyev (Edt.) Klassikalık izildöölör adabiyat taanuu 3. cilt (ss. 10- 24). Print Ekspress.
• Lvov, N. (1953). Kirgizskiy teatr oçerk istorii. Frunze.
• Orozbayev, M. (2011). Kırgızcadaki pir inancıyla ilgili bazı kelimeler üzerine. Bilig, (59), 191-202.
• Poyraz Tacaoğlu, T. (2011). Türkiye’de gerçekleştirilen geleneksel evlilik çeşitlerinin nedenleri ve evlilikler üzerinde törenin etkisi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2 (4), 114-143.