ÂŞIK-SAZ İLİŞKİSİNDE GELENEĞİ OKUMAK: ÂŞIK VEYSEL ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Cilt: 43 Sayı: 2, 175 - 192, 26.12.2019

Cafer Özdemir

Öz

Âşıklık
geleneği, Türk kültürünün ve sanatının temel dinamiklerinden biri olarak
yüzyıllardır yaşamını sürdürmektedir. Zamanla değişen ve gelişen bu gelenek,
bünyesine kattığı şekilsel ve içeriğe ait ögelerle zenginleşmiştir. Gelenekte
saz ile sözü birbirinden ayırmak olanaksızdır. Bu açıdan bakıldığında edebiyat
sanatının müzikle desteklendiği görülür. Zamanla saz, geleneğin olmazsa
olmazlarından biri haline gelmiştir. Sanatın etkileyiciliğini ve sanatçı
yetiştirmekteki zorluğunu da burada aramak gerekir. Çünkü irticalen söyleme,
bâde içme, hikâye anlatma, muamma çözme gibi belirli özelliklere sahip olması
beklenen âşığın, saz çalma yeteneğine sahip olması sanatçı olmanın zorunlu
unsurlardan biri olarak algılanmaktadır. Hatta saz çalma, sanatçı kişiliğin ve
kimliğin ilk şartı olarak görülmektedir.

Geleneğin
20. yüzyıldaki en büyük temsilcilerinden biri olarak kabul edilen Âşık Veysel
sazıyla, sözüyle ve irticaliyle büyük âşıklardan biridir. O, çeşitli
şiirlerinde sazıyla ilgili bilgilendirmeler ve değerlendirmelerde bulunur. Bu
durum onun hayatında sazın bir nesnenin ötesinde derin anlamlar ifade ettiğini
gösterir. Bu çalışmada Âşık Veysel’in şiirlerinden hareketle onun saz ile
ilgili düşünceleri ve algıları ortaya konularak Âşıklık geleneğinde usta-saz
arasındaki bağ irdelenecektir. Elde edilen sonuçlara bakarak gelenek içerisinde
sazın bir araç olmaktan çıktığını, âşık gibi aktif bir konumu olduğunu
söyleyebiliriz. Dolayısıyla geleneğin sazsız düşünülemeyeceği algısına
âşıkların şiirlerinde de rastlamak mümkündür. Sazına hitapla söylediği şiirleri
ve mısraları bile Âşık Veysel’in ne derece büyük bir sanatçı olduğunu ortaya
koymaktadır

Anahtar Kelimeler

Âşıklık geleneği, saz, Âşık Veysel

Kaynakça

• ARTUN, Erman (2011). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı, Adana: Karahan Kitabevi.BÂKİLER, Yavuz Bülent; Âşık Veysel, Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, İstanbul, 2010.ÇETİNDAĞ SÜME, Gülda; “Âşık Veysel’in Şiirlerine Varoluşçu Yaklaşım”, Dünya Ozanı Âşık Veysel Sempozyumu Bildirileri II, Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Sivas 2017, s. 95-103. DURBİLMEZ, Bayram; “Âşıklık Geleneklerinde Saz”, Millî folklor, S. 85, Ankara 2010, s. 148-158.DURBİLMEZ, Bayram; Âşık Edebiyatı ve Taşpınarlı Halk Şairleri, Akçağ Yayınları, Ankara, 2016.FEYZİOĞLU, Nesrin; “Türk Dünyası’nda ve Anadolu’da Kopuz”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 31, Erzurum 2006, s. 233-245.GÖKYAY, Orhan Şaik; Dedem Korkudun Kitabı. Kabalcı Yayınevi. İstanbul, 2007.GÜNAY, Umay; “Âşık Veysel ve Âşık Tarzı Şiir Geleneği”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 10, S.1, Ankara 1993, s. 21-42.IRMAK, Yılmaz; “Osmaniyeli İspir Onbaşı ve Karacaoğlan Hikâyesi”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S.7/1, Erzurum 2018, s. 292-312.KAPLAN, Ayten; Âşıklık Geleneğinde Âşık Veysel; 42. Uluslararası Halk Türküsü Konferansı “Türkülerde ve Baladlarda Semboller”, Hacettepe Üniversitesi Geleneksel Müzik Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi, Muğla 2012, s. 1-10 (erişim: https://www.academia.edu/38468523/A%C5%9EIKLIK_GELENE%C4%9E%C4%B0NDE_A%C5%9EIK_VEYSEL_VE_SAZI.doc)KÖPRÜLÜ, M. Fuad; Saz Şairleri I-V. Akçağ Yayınları, Ankara, 2004.KÖPRÜLÜ, M. Fuad; Edebiyat Araştırmaları I., Akçağ Yayınları, Ankara, 2012.ÖZARSLAN, Metin; Erzurum Âşıklık Geleneği, Akçağ Yayınları, Ankara, 2001.ŞİMŞEK, Esma; “Âşık Veysel’in Âşıklık Geleneği İçerisindeki Yeri Üzerine Bir Değerlendirme”, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, S.9, İstanbul 2016, s. 117-126.ŞİŞMAN, Bekir; “Günümüz Âşıklarında Rüya ve Bâde Motifi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.8, S.41, Ordu 2015, s. 316-323.YARDIMCI, Mehmet; Başlangıcından Günümüze Halk Şiiri, Âşık Şiiri, Tekke Şiiri, Ürün Yayınları. Ankara, 1998.