DÖNEMİN KAYNAKLARI VE ARŞİV BELGİLERİNE GÖRE KOCA RÂGIB MEHMED PAŞA’YA DÂİR BİR PORTRE DENEMESİ1

Yıl 2016, Cilt: 25 Sayı: 4, 1 - 36, 30.10.2016

Mesut Aydıner

Öz

Bu çalışma, XVIII. yüzyılın özellikle ikinci yarısına damgasını vurmuş önemli bir devlet ve edebiyat adamını, Koca Râgıb Mehmed Paşa ve dönemini tanıma ve tanımlama girişimidir. Şüphesiz o, Osmanlı Devleti ve ilişki içerisinde bulunduğu devletlerin kaderlerinde etkili olmuş büyük şahsiyetlerden biri olarak, tarihte hak ettiği yeri almıştır. 3 kıtaya yayılmış bir devletin en doğusundan en batısına, zorlu savaş meydanlarından entrikalarla dolu barış masalarına koşmuş ve nihayet, dünya güçler dengesinde söz sahibi olmaya kadar uzanan bir yolda, kılıcından çok aklının ve kaleminin kudretiyle yürüyen biri olarak dikkati çekmiştir. Bazen bir asker, bazen bir diplomat, bazen siyâsî veya ekonomik konularla ilgilenen bir idareci olarak görev yapmış, ama günümüze kadar daha çok ilmiyle, fikriyle, sanatıyla yani sözdeki ve yazıdaki maharetiyle anılmış ve takdir toplamıştır. Ancak, küçük bir memurun çocuğu olarak dünyaya gelen Râgıb, devlet hizmetinde basit bir görevde iken, nasıl olmuş da zirveye kadar tırmanmış ve 600 yıl yaşayan bir devletin sayılı ilim, edebiyat ve siyâset adamlarından biri haline gelmiştir? Bu sorunun cevabı pek merak edilmemiş, tarihçiyi daha çok ilgilendiren siyâsî ve idareci kişiliği, genelde nüktedan ve edebî kişiliğinin gölgesinde kalmıştır. İşte bu biyografi denemesi, Râgıb’ın, büyük mücadelelerle dolu olduğu kadar ilginç anekdotlarla da bezeli hayat hikayesini, bir tarihçi gözüyle okumaya çalışacak ve madalyonun diğer yüzünün ortaya çıkarılmasına hizmet edecektir.

Anahtar Kelimeler

Koca Râgıb Paşa, XVIII. yüzyıl, biyografi

Kaynakça

• Abdurrahman Şeref, (1333), "Berlin Hazîne-i Evrâkında Vesâik-i Kadîme-i Osmâniyye", TOEM, Sene 8, Cüz 44, s. 69. Afyoncu, E., (2005), “Osmanlı Müverrihlerine Dair Tevcihat Kayıtları II”, Belgeler, sy. 30, s. 148-158, Ankara. Ahmed Nüzhet, Râgıb Paşa’nın Tercüme-i Hâli ve Yazıları, TSMK, Yeniler, nr. 610. Ahmed Resmî, Sefînetü’r-rüesâ, Süleymaniye Ktp., Reîsülküttâb, nr. 639. Âkif Mehmed Efendi, Târih-i Cülûs-ı Sultan Mustafa, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, nr. 2108. Aktepe, M., Şem‘dânîzâde Fındıklılı Süleyman Efendi Târihi Müri’t-tevârîh, c. I, İstanbul. Aydıner, M., (2005), Koca Râgıb Mehmed Paşa-Hayatı Ve Dönemi (1699-1763), MSGSÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul. __________, (2007), Vak‘anüvis Subhî Mehmed Efendi- Subhî Târihi, Sâmî ve Şâkir Tarihleri İle Birlikte (İnceleme ve Karşılaştırmalı Metin), Kitabevi Yayınları, İstanbul. Ayvansarâyî, Hüseyin, Mecmuâ-i Tevârih, (F. Çetin Derin-Vahid Çabuk) İstanbul 1985 __________, Hadîkatü’l-Cevâmi‘, İstanbul 1281 Babinger, F., (1994), “Raghip Pasha”, EI (New Edition), Vol. VIII, Leiden, s. 390-391. Banarlı, Nihad Sami, (1948) Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, II, İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Ali Emîrî, I. Mahmud, nr. 926, 2682, 2683, 2686, 3517, 4500, 8267. _______________________, Ali Emîrî, III. Osman, nr. 332, 706, 1048, 1775, 2019, 2902, 3284, 3577, 3617, 7201, 7295. _______________________, Ali Emîrî, III. Mustafa, nr. 8356, 12870. _______________________, Cezâir ve Rakka Ahkâm Defterleri, nr. 24. _______________________, A. AMD, nr. 5, 6, 7. _______________________, A. NŞT, nr. 1378. _______________________, A. RSK, nr. 1571, 1572, 1578, 1588, 1594, 1603, 1605. ________________________, Cevdet, Dahiliye, nr. 4512, 4527, 6983, 7442, 7622, 9968. ________________________, Cevdet, Askeri, nr. 18338. ________________________, Cevdet, Timar, nr. 6088. ________________________, Cevdet, Maliye, nr. 4941. ________________________, D. BŞM, nr. 10537/42308. ________________________, D. BŞM. MHF, nr. 38/5, 40/25, 41/46, 45/20, 60/17. ________________________, MAD, nr. 3393, 10198. ________________________, MD, nr. 133, 139-163. ________________________, Mühimme-i Mısır, nr. 6, 7. ________________________, NHD, nr. 7, 7/3, 8, 8/1. Baykal, B. S., - Abdülkadir Karahan, (1979), “Râgıb Paşa”, İA, c. IX, 594-598, İstanbul. Beydilli, K., (1985), Büyük Friedrich ve Osmanlılar, XVIII. Yüzyıl’da Osmanlı-Prusya Münasebetleri, s. 33-78, İstanbul. _________, (1984), 1790 Osmanlı-Prusya İttifakı, s. 8, 139, İstanbul. _________, (1997), “Korsika ve Osmanlı Devleti”, İlmi Araştırmalar, c. IV, s. 17-46. _________, “Mustafa III”, TDVİA, c. 31, s. 280-283. Demirbağ, Ö., (1999), Koca Râgıb Paşa Ve Dîvân-ı Râgıb, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Van. El-Bedirî, (1995), Osmanlı Taşra Hayatına İlişkin Olaylar (Berber Bedirî’nin Günlüğü, 1741-1762), çev. Hasan Yüksel, Akçağ Yayınları, Ankara. Erdem, S., (1994), Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı, Ankara. Hammer, Osmanlı Tarihi, c. VII-VIII, Üçdal Neşriyat, İstanbul. Irmak, Y., (1991), III. Mustafa Ruznamesi [TSMK nr. E. 12358] (H. 1171-1177/M. 1757-1763), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Itzkowitz, N., (1959), Mehmed Raghib Pasha: The Making of an Ottoman Grand Vezir, Yayımlanmamış Doktora tezi, Princeton University. İcâzetnâme an Râgıb Mehmed Paşa, Süleymaniye Kütüphanesi, Râgıb Paşa, nr. 1471/2. İnalcık, Halil, (2003), Şair ve Patron, Ankara. İzgöer, A. Z., (2003), Koca Râgıb Mehmed Paşa, Tahkik Ve Tevfik, Kitabevi Yayınları, İstanbul. İzzî, (h. 1198), Târih, İstanbul. Külliyât-ı Râgıb, Süleymaniye Kütüphanesi, Hüsrev Paşa, nr. 533. Muhammad Ar-Râgıb, (2000), Mevzû‘ât Mustalahât El-Mevzû‘ât fî Sefînetü’r-Râgıb ve Defînetü’l-Metâlib, ed. Refik El-‘Ağam-‘Ali Dahrûğ, Beyrut. Münşeât-ı Râgıb, Süleymaniye Kütüphanesi, Râgıb Paşa, nr. 1191/1; Lala İsmail, nr. 598; Ali Nihad Tarlan, nr. 85/1. Müstakimzâde, Süleyman Sadeddin, Tuhfe-i Hattâtîn, İstanbul 1928 Özel, H. A., (2014), Koca Râgıb Mehmed Paşa’nın Münşe’ât ve Telhîsâtı (Değerlendirme-Metin), Mimar Sinan G. S. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Pala, İskender, (1997), Şairlerin Dilinden, İstanbul Pamukciyan, Kevork, İstanbul Yazıları, İstanbul Sefînetü’r-Râgıb ve Defînetü’l-Metâlib, Râgıb Paşa, nr. 1489. Sievert, H., (2006), Ragib Mehmed Pasa (St. 1763)-Beziehungen, Bildung und Politik zwischen Arabischer Provinz und Hoher Pforte, Doktora tezi, Ruhr Universität Bochum. Soysal, F., (2006), Koca Ragıp Paşa’nın Farsça Manzumeleri, (Metin-Çeviri-Yorum), Yüzüncü yıl Ünv. Sosyal bilimler Ens. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van. Telhisât-ı Râgıb Paşa, Bayezid, nr. 5848; Süleymaniye Kütüphanesi, Atıf Efendi, nr. 2028; Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, nr. 3442/2; Süleymaniye Kütüphanesi, Reşid Efendi, nr. 725. Topkapı Saray Müzesi Arşivi, TSMA, MD, nr. 7172. _______________________, E 2266/2, E 10252. Tott, B., Türkler ve Tatarlara Ait Hatıralar (XVIII. Yüzyılda), çev. Mehmet R. Uzmen, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul. Türek, A. İ., (1970), “Râgıp Paşa Kütüphanesi Vakfiyesi”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, sy. 1, s. 65-78, Erzurum. Uraz, M., (1940), Râgıb Paşa, İstanbul. Uzun, F. Ç., (2000), Belgrad Hakkında Râgıb Paşa’ya Ait Bir Risale: Fethiyye-i Belgrad, S.Ü.S.B.E., Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya. Uzunçarşılı, İ. H., (1988), Osmanlı Tarihi, IV/1, IV/II, Türk Tarih Kurumu, Ankara. Vâsıf, (h. 1219), Târih, c. I, İstanbul. Yakıt, İsmail, ( ) Ebced, İstanbul Yorulmaz, H., (1998), Koca Râgıb Paşa, Ankara. __________, (1999), Dîvân Edebiyatında Nâbî Ekolü, Eski Şiirde Hikemiyat, İstanbul. Yüksel, S., (1974), “Koca Ragıb Paşa’nın Bilinmeyen Gazelleri”, Türkoloji Dergisi, VI/1, s. 77-80, Ankara. _________, (1977), “Koca Ragıp Paşa’nın Sanatında ve Yaşantısında Haşmet’in ve Fıtnat’ın Yerleri”, Türkoloji Dergisi, VII, s. 23-33, Ankara.