16 Yüzyılda Osmanlı Külliyeleri

Yıl 2008, Cilt: 17 Sayı: 3, 333 - 344, 01.09.2008

Yrd.doç. Dr. M. Gözde Ramazanoğlu

Öz

This study is intended to consider the Külliye as a group of public structures built with a social objective within a context of various meaningful aspects Ways of building such self sufficient units as a building complex differ from each other depending on the building site and location It is obvious that these buildings had wide impact on science as well the theocratic world of that period in terms of social cultural and public health protection issues Since it was a tradition in Turkish states throughout history to erect such kind of building complexes it is said that the Külliyes had been given different meanings at different periods throughout history in different regions and by different states Particularly in the Ottoman Classical Period beyond their apparent benefits the building complexes represented the political and economic power of the State and its ideology Keywords: Otoman period architecture of kulliyes complex of buildings public architecture history of architecture

Anahtar Kelimeler

-

16 Yüzyılda Osmanlı Külliyeleri

Öz

Külliye sosyal amaçla inşa edilen kamusal nitelikli yapılar topluluğudur Bu çalışmada Osmanlı dünyasında inşa edilen külliyeler anlamlı görünen çeşitli boyutlarıyla ele alınmaktadır Mimari açıdan bağımsız birimler niteliği taşıyan binaların bir araya gelerek oluşturdukları bütünün kapsamı banisine ve bulunduğu coğrafyaya göre farklılıklar gösterir Külliyelerin inşa edildikleri dönemde bilimden sosyal ve kültürel hayattan dünya görüşüne toplum sağlığının korunmasına kadar çok yaygın etkileri olduğu görülmektedir Türk devletlerindeki imar geleneği nedeniyle geniş coğrafyaya yayılan külliyelere çeşitli dönemlerde farklı anlamlar yüklenmiştir Özellikle Osmanlı Klasik döneminde görünen işlevsel yararlarının ötesinde anlamlar yüklenmiş; Devletin ideolojisini taşıyan siyasi ve ekonomik gücünü temsil ettiği kadar manevi varlığını da halkın gözünde maddeleştiren oluşumlar halinde ortaya koyulmuştur Anahtar Sözcükler: Osmanlı dönemi külliye mimarisi yapılar topluluğu kamusal kuruluş mimarlık tarihi

Anahtar Kelimeler

Osmanlı dönemi, külliye mimarisi, yapılar topluluğu, kamusal kuruluş, mimarlık tarihi

Kaynakça

• Ahunbay, Z. 1988: “Mimar Sinan'ın Eğitim Yapıları, Medreseler, Darülkurralar, Mektepler”, Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri 1, Vakıflar Genel Müdürlüğü, İstanbul, 239-309.
• Ahunbay, Z. 1989: “Mimar Sinan’ın Şehirci Yönü”, VI Vakıf Haftası, Vakıf Medeniyeti Çerçevesinde Mimar Sinan ve Dönemi Sempozyumu (5-8 Aralık 1988), Ankara, :131-139.
• Akozan, F. 1969: “Türk Külliyeleri”, Vakıflar Dergisi 8: 303-308.
• Aslanapa, O. 1990: Türk Sanatı Başlangıcından Beylikler Devrinin Sonuna Kadar I-II, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Aygan, H. 1998: “Osmanlı Toplumunda Sosyal Hayat”, Türk Dünyası Araştırmaları 117: 99-109.
• Barthold, W. 1997: Uluğ Bey ve Zamanı, Çev: İ. Aka, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara.
• Cantay, G. 1992: Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara.
• Cezar, M. 1985: Tipik Yapılariyle Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, Mimar Sinan Üniversitesi Yayını, İstanbul.
• Çataltepe, S. 1986: “16. Yüzyılda Osmnalı İmparatorluğu’nda Teknik Öğretim”, II. Uluslararası Türk -İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi (28 Nisan-2 Mayıs 1986) 1:1-12.
• Çobanoğlu, A.V. 2003: “Külliye”, İslam Ansiklopedisi 26, 542-544.
• Demir, R. 2002: Osmanlılarda Bilimsel Düşüncenin Yapısı, Epos Yay., Ankara
• Ersoy, B. 2001: “Osmanlı Şehir İçi Hanlarının İşlevi”, EJOS IV:1-3, www2.let.uu.nl/ Solis/anpt/ejos/pdf4/16Ersoy.pdf
• Esin, E. 1993: “Muyanlık Uygur “Buyan yapısından (Vihara) Hakanlı Muyanlığına (Ribat) ve Selçuklu Han ve Medreselerine Gelişme”, Malazgirt Armağanı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 75-102.
• Eyice, S. 1989: “Mimar Sinan’ın Külliyeleri”, VI Vakıf Haftası, Vakıf Medeniyeti Çerçevesinde Mimar Sinan ve Dönemi Sempozyumu (5-8 Aralık 1988), Ankara: 169-200.
• İhsanoğlu, E. 1996: Büyük Cihad'dan Frenk Fodulluğu'na, İletişim Yayınları, İstanbul. 13 Örneğin, Fatih Sultan Mehmet, Vakfiyesinde, fetihler için yaptığı savaşları cihad-ı asgar (küçük savaş) olarak, buna karşılık ülkenin yeniden inşası, halkın rızası ve refahı için iyi bir idari ve adli teşkilatlandırma yolunda giriştiği faaliyetleri cihad-ı ekber (büyük savaş) olarak değerlendirir (Yediyıldız, 1982:42)
• İhsanoğlu, E. 1998: Osmanlı Eğitim ve Bilim Kurumları, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi II, ed. E. İhsanoğlu, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, İstanbul.
• Kuban, D. 1993: Batıya Göçün Sanatsal Evreleri, Cem Yayınevi, İstanbul.
• Küçükkaya, G. 1990: “Mimar Sinan Dönemi İstanbul-Belgrad Arası Menzil Yapıları Hakkında Bir Deneme”, Vakıflar Dergisi XXI, 183-254.
• Ödekan, A. 1997: “Külliye”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi 2, 1075-1077.
• Ramazanoğlu, G. 1998: Orta Asya’da Türk Mimarlığı, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
• Tekeli İ., İlkin, S. 1999: Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Terzioğlu, İ. 1989: “Yeni Kaynaklar Işığında Karahanlı Hastahane Ve Tıp Tarihine Bir Bakış”, Uluslararası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri Ankara., 165
• Unan, F. 1999: “Osmanlı Medreselerinde Din Eğitimi Ve Öğretimi”, Cumhuriyetin 75. Yılında Türkiye'de Din Eğitimi Sempozyumu (4-6 Aralık 1998- İzmir), Ankara :181-193. http://yunus.hacettepe.edu.tr /~unan/ medreselerdedinegitimi.html
• Unan, F. 1994: “Osmanlı Medreselerinin İlmî Performansı Üzerine Bâzı Düşünceler”, Türk ve İslam Dünyasında Bilim Sempozyumu Türkiye Günlüğü 30:49-57.
• Unan, F. 2004: “Medreseler ve Osmanlı Merkezi Yönetimi”, Kırgızistan- Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9:1-7. (http://yordam.manas.kg/ ekitap/pdf/Manasdergi/sbd/sbd9/sbd-9-01.pdf)
• Uzunçarşılı, İ.H. 1988: Osmanlı Tarihi 2 (5. Baskı), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Yediyıldız, B. 1982: “Müessese-Toplum Münasebetleri Çerçevesinde XVII. Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi”, Vakıflar Dergisi XV: 23-53.
• Yediyıldız, B. 1989: “Sinan'ın Yaptığı Eserlerin Sosyal ve Kültürel Açıdan Tahlili”, VI Vakıf Haftası, Vakıf Medeniyeti Çerçevesinde Mimar Sinan ve Dönemi Sempozyumu (5-8 Aralık 1988), Vakıflar Genel Müdürlüğü, Ankara, 106.
• Yediyıldız, B. 1996, “Türk Kültür Sistemi İçinde Vakfın Yeri”, Türk Vakıfları (Ed. Z. Babloğlu), Istanbul 40-47 http://yunus.hacettepe.edu.tr/~yyildiz/turkkultur sistemiicindevakfin yeri.htm
• Yediyıldız, B. 1988: “Sinan’ın Yaptığı Eserlerin Sosyal ve Kültürel Açıdan Tahlili”, VI Vakıf Haftası, Vakıf Medeniyeti Çerçevesinde Mimar Sinan ve Dönemi Sempozyumu, 5-8 Aralık 1988, Ankara, 103-128.
• Yinanç, R. 1989: “Toplumun Siyasi Yapısı”, VI Vakıf Haftası, Vakıf Medeniyeti Çerçevesinde Mimar Sinan ve Dönemi Sempozyumu, 5-8 Aralık 1988, Ankara, 25-30.