SEYYİD MEHMED EFENDİ (HÂKİM)’NİN ŞEVKET-İ BUHÂRÎ DÎVÂNI ŞERHİ

Yıl 2019, Cilt: 28 Sayı: 1, 44 - 58, 22.04.2019

Bilge Karga Göllü

Öz

XVIII.
yüzyıl dîvân şairi ve vak’ânüvisi Seyyid Mehmed Efendi (Hâkim), Sebk-i Hindî
şiirinin önemli temsilcilerinden Şevket-i Buhârî’nin Dîvân’ını şerh etmiştir. Şârih’in divan şairi olması Sebk-i Hindî
gibi anlaşılması zor bir şiire, şair gözünden bakabilmeyi sağlamıştır. Hâkim’in
vak’ânüvîs yönü de, verdiği bilgilerin güvenilirliğini artırmıştır. Edinilen
bilgilere göre, Şevket-i Buhârî Dîvânı’nı Hâkim’in dışında Edîb, Nüzhet, Vâsıf
el-Ledûnî ve Mehmed Murâd Nakşibendî de şerh etmiştir. Bu zamana kadar ise yalnızca
Mehmed Murâd Nakşibendî’nin şerhi incelenmiştir.

Hâkim’in Şerh-i
Dîvân-ı Şevket’i (İnceleme-Karşılaştırmalı Metin) başlığını
taşıyan çalışmamızda, eser ulaşılabilen altı nüsha ile karşılaştırılarak çeviri
yazıya aktarılmış ve çeşitli yönlerden eserin incelenmesine gayret edilmiştir. Şerhin
karşılaştırmalı metninin oluşturulması, Şevket-i Buhârî Dîvânı’nın da Latin
harflerine çevrilmesini sağlamıştır.

Bu
yazıda ise, Hâkim’in Şerh-i Dîvân-ı
Şevket adlı eseri hakkında bilgi verilmesi ve şerhin incelenmesi sonucunda
ortaya çıkan neticelerin, ilgili araştırmacıların istifadesine sunulması
amaçlanmaktadır.  

Anahtar Kelimeler

Seyyid Mehmed Efendi (Hâkim), Şevket-i Buhârî, Şerh-i Dîvân-ı Şevket, Sebk-i Hindî, XVII-XVIII. Yüzyıllar

Kaynakça

• Afifî, Rahîm (1376/1998), Ferhengnâme-i Şi‘rî, (III Cilt), Tahran: İntişârât-ı Surûş. Arslan, M. (2003). Mehmed Cemâleddin, Osmanlı Tarih ve Müverrihleri-Âyîne-i Zurefâ-. İstanbul: Kitabevi. Başçetin, M. Y. (2014). Şerh-i Kasâ'id-i Mevlânâ Şevket ve Sistematik Şerh Sözlüğü. Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi, Ankara. Bursalı Mehemmed Tâhir. (h. 1333). Osmanlı Mü'ellifleri II, İstanbul: Matbaa-i Âmire. Canpolat Taşçı, H. (2014). Türkçe edebî şerhlerde amaç ve yöntemler. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX Metnin hâlleri: Osmanlı'da te'lif, tercüme ve şerh, 73-97, İstanbul: Klasik. Ceylan, Ö. (2000). Tasavvufî Şiir Şerhleri. İstanbul:Kitabevi. Çakırcı, M. (2006). Hakim Mehmet Efendi Divanı (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin). Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi, Sivas. Erdem, S. (1994). Râmiz ve Adâb-ı Zurafâ'sı İnceleme-Tenkidli Metin-İndeks-Sözlük. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi. Erdoğan, İ. (2003). Seyyid Hakîm Muhammed'in kâmil tabiat (Et-tıbâu't-tâmm) ile ilgili bir risalesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 251-265. Erdoğan, M. (2007). Hâkim Mehmed Efendi'nin manzum hilyesi, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XI/1, 317-358. Erdoğan, M. (2009). Türünün farklı bir örneği: Hâkim Mehmed Efendi'nin müstezâd Nazım şekliyle yazdığı mi'râciyesi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 40, 75-117. Güngör, T. (2014). Vak'anüvîs Hâkim Efendi Tarihi (Metin-Tahlîl). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul. İlgürel, M. (1997). Hâkim Mehmed Efendi. İslâm Ansiklopedisi, 15, 189-190. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Karga Göllü, B. (2018). Hâkim’in Şerh-i Dîvân-ı Şevket’i (İnceleme-Karşılaştırmalı Metin), Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Doktora Tezi, Adana. Kızılabdullah, Ş. (2004). Hâkim Seyyid Mehmed Efendi Hayatı, Eserleri ve Manzum Şerh-i Esmâ-i Hüsnâ'sı. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları (Türk İslam Edebiyatı) Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi, Ankara. Köksal, M. F. (2012). Eski Türk Edebiyatında Tenkit ve Teori. İstanbul: Kesit. Levend, A. S. (1984). Türk Edebiyatı Tarihi I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Mehmet Nâil Tuman. (2001). Tuhfe-i Nâilî, Divân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro. Mehmed Süreyya. (1971). Sicill-i Osmânî II, İstanbul: Greg International Publishers. Milani, A. (1960-61). Şevket-i Buhari ve Onun Üslubunun Türk Edebiyatına Tesiri. İstanbul Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul. Milâni, A. (1961). Şevket-i Buharî Hayatı ve Divan'ından Seçmeler. İstanbul: Küçükaydın Matbaası. Mirzâ Muhammed Tâhir Nasr Âbâdî-i İsfahânî. (1317). Tezkire-i Nasr Âbâdî. Tahran. Ograş, R. (Ed.). (2001). Esad Mehmed Efendi ve Bağçe-i Safâ-endûz'u İnceleme Tenkitli Metin-Dizin. Burdur: Emirdağ Ofset. Özaydın, A. (2009). Seyfü'ddevle el-Hamdânî, İslam Ansiklopedisi, C.37, 35-36. Poyraz, Y. (2008). Seyyid Mehmed Efendi (Hâkim) Yaşamı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı Üzerine Bir Araştırma (İnceleme-Metin). Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Samsun. Şafak, T. (1386). Tashîh-i İntikâdî-i Dîvân-ı Şevket-i Buhârî, Dânişgâh-ı Tahran, Dânişgede-i Edebiyyât u 'Ulûm-ı İnsânî, Pâyân-nâme-i Doktora, Tahran. Şemîsâ, S. (1382). Dîvân-ı Şevket-i Buhârî. Tahran. Şemsettin Sâmi. (1996). Kâmûsu'l-A'lâm III, Ankara: Kaşgar Neşriyat. Şemsettin Sâmi. (1996). Kâmûsu'l-A'lâm IV. Ankara: Kaşgar Neşriyat. Şeyh Muhammed 'Alî Hazîn. (1334). Tezkire-i Hazîn. İsfahân: Ez-intişârât-ı kitâb-fürûşî. Tulum, M. (2009). Osmanlı Türkçesine Giriş. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi IV. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Yazar, S. (2014). Osmanlı dönemi şiir tercümesinde karşılaşılan biçimsel (nazım biçimi, aruz ve kafiye) zorluklar. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX Metnin hâlleri: Osmanlı'da te'lif, tercüme ve şerh, 248-293. İstanbul: Klasik. http://www.yazmalar.gov.Tr/basit–arama/sayfa/19?q=%C5%9Eevket. Erişim Tarihi ve Saati: 04.04.2018/12:47.