ALEVÎ-BEKTÂŞÎ EDEBİYATINA DAİR BİR KAYNAK: DİVRİĞİ ANZAHAR CÖNGÜ

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 2, 621 - 638, 20.10.2024

Serhat Sabri Yılmaz

https://doi.org/10.35379/cusosbil.1476688

Öz

Alevî-Bektâşî şiir geleneği tarihine ışık tutan cönkler, tespit edildikleri coğrafyanın geçmişteki edebî zevki hakkında fikir vermektedir. Geçmişin estetik algısının bugünün edebiyat ve sanat anlayışına uyarlanarak devam ettirilmesi için bu türden yazmaların günümüz Türkçesine aktarılarak bilim dünyasının istifadesine sunulması, sosyokültürel işlevleri ve teşekkül süreci hakkında fikir yürütülmesi zaruridir. Bu bağlamda, alan araştırmalarından, kütüphane ve şahıs arşivlerinden tespit edilen cönkleri incelemek ve tanıtmak gerekmektedir. Çalışmanın konusunu oluşturan Sivas Divriği kaynaklı cönk, bahsedilen amaçlar doğrultusunda incelenebilecek nitelikte bir yazmadır. Divriği’nin Anzahar köyünden tespit edilen ve Anzahar Cöngü adını verdiğimiz cönk Alevî-Bektâşî edebiyatına kaynaklık edecek bir eser olması yönüyle dikkate değerdir. 170 varaklık hacimli bir yazma olan cönkte 58 tane zümre mensubu âşığın ve Ruhsatî, Minhacî, gibi diğer zümre âşıklarının toplam 297 şiiri yer almaktadır. Bu çalışmada, Anzahar Cöngü’nün şekil ve muhteva özellikleri hakkında bilgi verilecek, âşık ve şiir sayıları verilerek hangi âşığın hangi şiirinin yer aldığı ayrıntılı bir tabloda gösterilecektir. Çalışmada ayrıca cönk çalışmalarının farklı yönlerden ele alınmasına yönelik atılabilecek adımlar üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Alevî-Bektâşî Şiir Geleneği, Cönk, Divriği Anzahar Cöngü

A SOURCE FOR ALAWI-BEKTASHI LITERATURE: DİVRİĞİ ANZAHAR CONK

Öz

The conks, which have shed light on the history of the Alawi-Bektashi poetry tradition, provides insight into the past literary style of the geography in which they were discovered. So that the aesthetic perception of the past can be adapted to today's understanding of literature and art, it is imperative that such manuscripts be translated into contemporary Turkish and made available to the world of science, and that they be studied for their sociocultural functions and the process of their formation. In this regard, it is necessary to analyze and introduce the conks identified from field researches, libraries and personal archives. The conk from Divriği-Sivas, which is the subject of study, is a manuscript that can be analyzed in line with the mentioned purposes. The conk, which was discovered in Anzahar village of Divriği and called Anzahar Conk, is remarkable for being a work that will be a source for Alawi-Bektashi literature. Conk, a voluminous manuscript with 170 leafs, contains a total of 297 poems by 58 minstrels belonging to the community and other minstrels such as Ruhsatî, Minhacî. In this study, information about the form and content features of Anzahar Conk will be presented, the number of minstrels and poems in the conk will be given, and a detailed table will be shown in which poem of which minstrel is included. This study, also ‎emphasizes the steps that can be taken to address the conk studies from different aspects

Anahtar Kelimeler

Alawi-Bektashi poetry tradition, Conk, Divriği Anzahar Conk

Kaynakça

• Altınışık, ME (2023). Türk halk bilimi araştırmalarında cönkler. Fenomen Yayınları.
• Aslanoğlu, İ. (1992). Şah İsmail Hatayî ve Anadolu Hatayîleri. Der Yayınları.
• Aslanoğlu, İ. (2006a). Sivas meşhurları. C. 1. Sivas 1000 Temel Eser.
• Aslanoğlu, İ. (2006b). Sivas meşhurları. C. 2. Sivas 1000 Temel Eser.
• Çıblak Coşkun, N. (2016). Alevi-Bektaşi geleneğinde âşık-zakir ilişkisi: Sivaslı Âşık Ummanî örneği. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi. S. 14, s. 19-59. http://dx.doi.org/10.22520/abked.2016.14.0002 Duran, H. (2016). Dana dili terimi ve cönk araştırmacılarının karşılaştığı bazı problemler. Millî Folklor. 28 (111), 41-51.
• Gökyay, OŞ (2019). Cönkler üzerine. Eski yeni ve ötesi. Yeditepe Yayınevi, 69-146.
• Karadeniz, B. ve Akbulut, AC (2016). Alevi-Bektaşi şairleri. 8 Cilt. Karamavi Yayınları.
• Kaya, D. (2012). Cönklerden gün ışığına: Divriğili Budala İsmail. Alevilik Araştırmaları Dergisi. 4, 223-238.
• Kaya, D. (2013). Âşık Ruhsatî. Sivas Belediyesi Kültür Yayınları.
• Koz, MS (1977). Cönk. Türk dili ve edebiyatı ansiklopedisi. C. 2. Dergâh Yayınları, 83-85.
• Özmen, İ. (1998). Alevi Bektaşi şiirleri antolojisi. 5 Cilt. Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998.
• Son Teşkilât-ı Mülkiye’de köylerimizin adları (1928). Dâhiliye Vekâleti Yayını. TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu. (E. T. 27.04.2024, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/items/5a078713-d506-4ddb-a623-8cc91c0afd09/full).
• Şahin, ŞH (2011). Şah İsmail Hatâyî divanı ve diğer Hatâyî şiirleri. Pir Sultan Abdal Kültür Yayınları.
• Vaktidolu, AA (2019). Hatâyî-Şah Hatâyî-Anadolu Hatâyîleri divanı. Can Yayınları.
• Yıldırım, D. (2013). Elyazması bir kitap türü: cönk/cöng-kayıp Saraybosna cöngü bağlamında. TKAE Yayınları.
• Yılmaz, O. ve Akın, B. (2016). Kutsal sözün belleği olarak cönkler: Alevi erkanına ait bir cönk üzerinde ritüelik ve edebi bir inceleme. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi. S. 13, s. 60-110. http://dx.doi.org/10.12973/abked.81.004
• Yılmaz, SS (2023). Divriği kaynaklı bir cönkte yer alan Veli mahlaslı şiirler üzerine inceleme. Folklor Akademi Dergisi. 6 (2), 868-902. https://doi.org/10.55666/folklor.1319633