Dünya’da ve Türkiye’de Badem Islahı Çalışmalarına Genel Bir Bakış

Yıl 2020, Cilt: 35 Sayı: 1, 67 - 76, 30.06.2020

Sevim Gök , Yıldız Aka Kaçar , Ayzin Küden

Öz

Badem ekonomik öneme sahip bir meyve türü olup, bazı faktörlerden dolayı yetiştiriciliği sınırlanmaktadır. Ancak artan badem fiyatlarından dolayı son yıllarda ülkemizde ve Dünya’ da badem üretim alanları artış göstermektedir. Bundan dolayı geç çiçeklenen, kendine verimli ve kaliteli badem çeşit ıslahı önem kazanmaktadır. Bu makalede Dünya’da ve Türkiye’de badem ıslahı çalışmaları araştırılmış ve elde edilen bilgiler doğrultusunda yapılan ıslah çalışmaları değerlendirilmiştir. Ülkemizde bademde daha çok seleksiyon ıslahının yapıldığı görülmektedir. Melezleme ıslahı çalışmaları ise çok sınırlı kalmıştır. İstenilen özelliklere sahip genotipler elde etmek için bu ıslah çalışmaları devam etmelidir. Bu çalışmanın gelecekte bademde yapılacak olan ıslah çalışmalarına yön vereceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Badem (Prunus amygdalus L.), ıslah, seleksiyon

Kaynakça

• Acar, S., Kazankaya, A., Doğan, A. 2018. Eğil ve Ergani (Diyarbakır) İlçelerinde Doğal Olarak Yetiştirilen Bademlerin (P. amygdalus L.) Seleksiyonu. YYÜ TAR BİL DERG (YYU J AGR SCI), 28(4): 448-457.
• Açar, I., Arpacı, S., Yılmaz, A., Atlı, H.S., Kafkas, S., Eti, S., Çağlar, S. 2013. A NewAlmond Breeding Program In Turkey. ISHS Acta Horticulturae 976:XIII Eucarpia Symposium on Fruit Breeding and Genetics.
• Anonim, 2019a. Web Sitesi: http://www.fao.org/faostat/en/#home. Erişim Tarihi: 8 Ağustos 2019).
• Anonim, 2019b. Web Sitesi: http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC. (Erişim Tarihi: 15 Ağustos 2019).
• Anonim, 2015c. Türkiye istatistik kurumu. Bitkisel üretim istatistikleri veri tabanı. http://www.tuik.gov.tr/Start.do;jsessionid=gYTnWN3hph48G0knv9WJGdXVTN01YjB5BnzdPYqgDF5zdGK5W32G!-2078275910. (Erişim Tarihi: 8 Ağustos 2019).
• Anonim, 2019ç. Web Sitesi: https://docplayer.biz.tr/19752732-1-seleksiyon-islahi.html. (Erişim Tarihi: 16 Ağustos 2019).
• Anonim, 2019d. Web Sitesi: https://www.biyolojidersi.org/bitki-islahi.html. (Erişim Tarihi: 7 Kasım 2019).
• Bayazit, S.; Kuden, A. B. 2007. Morphological characteristics of the wild almond genotypes collected from different ecotypes of Turkey. In: 5 th International Horticultural Congress, Erzurum, Turkey. 2007. p. 4-7.
• Bayazit S., Küden A. B. 2011. Fruit Characteristics of Some Selected Amygdalusorientalis Mill. and A. turcomenica Lincz. Types. . Proc. Vth IS on Pistachios and Almonds. Acta Hort. 912: 415-422.
• Bernad, D., and Company, R.S. 1995. Characterization of Some Selfcompatible Almonds. II. Flower Phenology and Morphology. Hort. Sci., 30(2):321–324. 1995.
• Beyhan, Ö. ve Şimşek, M. 2007. Kahramanmaraş Merkez ilçe bademlerinin (Prunusamygdalus L.) seleksiyon yoluyla ıslahı üzerinde bir araştırma. Bahçe Dergisi,36(1); 11-18.
• Cangi, R. ve Şen, S.M. 1991. Vezirköprü ve çevresinde yetiştirilen bademlerin seleksiyon yoluyla ıslahı üzerine araştırmalar. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 1(3); 131-152.
• Dicenta, F., Ortega, E., Martínez-Gómez, P., Sánchez-Pérez, R., Gambin, M., Egea, J. 2009. Penta And Tardona: Two New Extra-Late Flowerıng Self-Compatıble Almond Cultıvars. ISHS Acta Horticulturae 814:XII EUCARPIA Symposium on Fruit Breeding and Genetics.
• Dicenta, F., Cremades, T., Martínez-García, P. J., Martínez-Gomez, P., Ortega, E., Rubio, M., Sanchez-Perez, R., Lopez-Alcolea, J., Egea, J. 2018. Penta and Makako: Two Extra-late Flowering Self-compatible Almond Cultivars from CEBAS-CSIC. Hortscıence 53(11):1700–1702. 2018. https://doi.org/10.21273/HORTSCI13310-18. Dokuzoğuz, M., Gülcan, R., Atila, A., 1968. Ege Bölgesi Bademlerinin Seleksiyon Yoluyla Islahı Üzerinde Araştırmalar. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No:148, 39s, İzmir. 48.
• Dokuzoğuz, M., Gülcan, R., 1973. Ege Bölgesi Bademlerinin Seleksiyon Yoluyla Islahı ve Seçilmiş Tiplerin Adaptasyonu Üzerinde Araştırmalar. Tübitak, Toag yayınları No:22, 28s, Ankara.
• Eti, S., Paydaş, S., Baykam Küden, A., Kaşka, N., Kurnaz, Ş., Ilgın, M. 1994. Studies on fruit set and quality characteristics of some self and cross pollinated selected almond types. Acta Horticulturae. Syf: 57-64.
• Eti, S., Paydaş, S., Baykam Küden, A., Kaşka, N. 1995. Adana ekolojik koşullarında denenen bazı seçilmiş badem tipleri ve Texas çeşidinde çiçek tozu canlılık, çimlenme yeteneği ve üretim miktarı ile çiçek tozu çim borusu büyümesi üzerinde araştırmalar. Türk tarım ve ormancılık dergisi. Syf: 1-23.
• Gülsoy, E. ve Balta, F. 2014a. Aydın ili Yenipazar, Bozdoğan ve Karacasu ilçeleri badem (Prunus amygdalus Batch) seleksiyonu: Pomolojik özellikler. Akademik Ziraat Dergisi 3 (2): 61-68 (2014).
• Gülsoy, E. ve Balta, F. 2014b. Aydın ili Yenipazar, Bozdoğan ve Karacasu ilçelerinden selekte edilen badem (Prunus amygdalus Batch.) genotiplerinin protein, yağ ve yağ asidi bileşimlerinin belirlenmesi. Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi (Iğdır Univ. J. Inst. Sci. & Tech.), 4(1); 9-14.
• Gülsoy, E., Ertürk, Y.E., Şimşek, M. 2016. Türkiye lokal badem (Prunus amygdalus L.) seleksiyon çalışmaları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Bilim (YYU J AGR SCI), 26(1); 126-134.
• Kaşka, N., Küden, A., Küden, A.B. 1994. Almond Production in Southerast Anatolia. Acta Hort: 373: 253-258.
• Kaşka, N., Küden, A.B., Küden, A., 1998. Performances of some local and foreign almond cultivars in South East Anatolia. Advanced Course. Production and Economics of Nut Corps. 18-29 May 1998, 1-5s, Adana.
• Khadivi, A., Safdari, L., Hajian, M. H., Safari, F. 2019. Selection of the promising almond (Prunus amygdalus L.) genotypes among seedling origin trees. Scientia Horticulturae 256 (2019) 108587.
• Küden, A.B., 1998. Almond Germplasm and Production in Turkey and the Future of Almond in the GAP Area. Proceeding of the Second International Symposium on Pistachios and Almonds. August 24-29, 1997. Davis, California, Acta Hort., 470: 29-33.
• Küden, A.B., Kaşka, N. 1993. Bazı Badem Çeşitlerinin Soğuklama Gereksinimlerinin ve Büyüme Derece Saatleri Toplamının Saptanması I. Doğa Bilim Dergisi, 17(1): 197-203.
• Küden, A.B., Küden, A., Kaşka, N. 1994. Adaptations of some selected almonds to mediterranean region of Turkey. Acta Horticulturae. Syf: 83-89.
• Özbek, S. 1978. Özel Meyvecilik. Çukurova Üniversitesi Ziraat FakültesiYayınları:128, Ders Kitabı:11, 367 s., Adana.
• Segura, J. M. A., R. Socias i Company, Kodad, O., Espada Carbó, J.L., Andreu Lahoz, J., Escartín Santolaria, J. 2016. Performance of the CITA almond releases and some elite breeding selections. Options Méditerranéennes : Série A. Séminaires Méditerranéens; n. 119 pages 33- 36.
• Sümbül, A. ve Bayazit, S. 2019. Pomological And Chemical Attributes Of Almond Genotypes From Hatay Province. Uluslararası Tarım ve Yaban Hayatı Bilimleri Dergisi (UTYHBD), 2019, 5(1): 1 – 10.
• Şimsek, M.,Kuden A. B., Çömlekçioğlu S. 2009. Mazıdağı İlçesinde Seçilen Badem (Prunus amygdalus L.) Genotiplerinin Performanslarının Belirlenmesi. Ç. Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi 24(1);9-20.
• Şimşek, M. ve Osmanoğlu, A. 2010. Derik (Mardin) ilçesinde doğal olarak yetişen bademlerin (Prunus amygdalus L.) seleksiyonu. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 20(3); 171-182.
• Şimşek, M., Çömlekçioğlu, S., Osmanoğlu, A. 2010a. Çüngüş ilçesinde doğal olarak yetişen bademlerin seleksiyonu üzerinde bir araştırma. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 14(1); 37-44.
• Şimşek, M., Osmanoğlu, A., Taş, Z. 2010b. Çermik’ten seçilen badem (Prunus amygdalus L.) tiplerinin meyve performansları. Harran Ü.Z.F. Dergisi, 14(2);29-37.
• Şimşek, M. ve Yılmaz, K.U. 2010. Diyarbakır’ın Silvan ilçesinde doğal olarak yetişen badem (Prunus amygdalus L.) tiplerinin seleksiyonu. Alatarım Dergisi, 9(1); 22-30.
• Şimşek, M. 2011. Çınar İlçesinde Badem Seleksiyonu. Bingöl Ünv. Fen. Bil. Dergisi. 1(1),32-36,2011 1(1),32-36.
• Şimşek, M. 2015. Türkiye’de badem yetiştiriciliğinin durumu ve yapılan seleksiyon çalışmaları konusunda bir araştırma. Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 4(2); 95-100.
• Uzun, A. ve Akcalı, E. 2016. Assessment of Fruit and Some Biochemical Characteristics of Almond Genotypes Selected from Natural Populations of Kayseri Province. Int. J. Sec. Metabolite, Vol. 3, İssue 2 pp.82-87.
• Vargas García, F. J. Ve Romero, M. A. 1994. ‘Masbovera’, ‘Glorıeta’ And ‘Francolı’, Three New Almond Varıetıes From Irta. ISHS Acta Horticulturae 373:I International Congress on Almond.
• Yıldırım, A.N. 2007. Isparta yöresi bademlerinin (P. amygdalus L.) seleksiyonu. Doktora Tezi. Adnan Menderes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, 170 s., Aydın.
• Yılmaz, A. 2017. Gaziantep ili Araban ve Yavuzeli ilçelerinde doğal olarak yetişen bademlerin (Prunus amygdalus batsch) seleksiyonu. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, 229 s., Ankara.
• Wirthensohn, M. G. ve Sedgley, M. 2002. Almond Breedıng In Australıa. ISHSActa Horticulturae 591:III International Symposium on Pistachios and Almonds.