Türkiye’de Kentsel Dönüşümü Yeniden Düşünmek: 2023 Tarihli 7471 Sayılı Yasal Düzenleme ve Öngörüler

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 3, 39 - 68, 30.07.2024

Seda Efe , Ayşen Peker Yıldızan , Hakan Mehmet Kiriş

Öz

Kentsel dönüşüm sanayileşmenin ve nüfus artışı ile yığılmanın zamanla beraberinde getirdiği bir olgu olarak dünya gündeminde yer etmektedir. Türkiye’de son birkaç on yılda kentsel dönüşüm;1999 Marmara, 2011 Van, 2020 İzmir, 2023 Kahramanmaraş gibi doğal afetlerle birlikte, ülke gündeminin en önemli, öncelikli ve sürekli konu başlıklarından biri haline gelmiştir. 2000 yılı öncesinde yapılan konutların ülkedeki yapı stokunun %43,5’ini oluşturuyor olması, ülke yüz ölçümünün %42’sinin 1. Derecede deprem kuşağında bulunması ile birlikte ele alındığında kentsel dönüşümün stratejik bir konu başlığı olarak öne çıkması doğaldır. Yapı stokunun teknolojik ve denetimli bir biçimde üretilebilmesi ve sürecin toplumsal dönüşüm ve güncel ihtiyaçlara da duyarlı bir bakış açısı ile yürütülmesi gerekliliği önemli bir tartışma konusudur. Bu bakımdan kentsel dönüşüm kavramı ve kapsamı, biraz da zorunlu olarak, ağırlıklı olarak afet riski çerçevesinde düşünülmekte ve düzenlenmektedir. Afet dirençli kentleşme modeline öncelik verilmesiyle birlikte, genel olarak kentsel dönüşüm kanunu olarak anlaşılan 2012 tarihli 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun yapılmıştır. 2023 yılı başında genel hayata etkili afet bölgesi ilanını gerekli kılan büyüklükte bir kriz ile sonuçlanan Kahramanmaraş merkezli büyük depremler, Türkiye için afet yönetimi ve kentsel dönüşüm ilişkisini son yılların en somut gerçekliği olarak ortaya çıkarmıştır. Bir kentsel dönüşüm kanunu olarak anlaşılan 6306 sayılı kanunda düzenleme yapan 7471 sayılı kanun ile kentleşmenin İmar Kanunu dışında ve ötesinde bir etkili ve öncelikli durum oluşturan kentsel dönüşüm zorunluluğu ve aciliyeti ile gündemdeki yerini pekiştirmiştir. Bu çalışmada kentsel dönüşüm; Türkiye’de kentleşmenin zorunlu ve birikmiş olarak geldiği bir aşama olarak görülmektedir. Bu çalışma kentsel dönüşümün, Türkiye kentleşmesi ve kentsel gelişiminin daha sağlıklı şekilde seyredebilmesi için belirleyici bir değişken olduğunu belirtmektedir. Bu kapsamda sıklıkla yasal düzenlemelerde vurgulanan afet dirençli kentlerin oluşturulması temasına dikkat çekilerek bunun yanında sürdürülebilirlik, yaşanabilirlik ve bütünsellik gibi kavramlar da eklenmektedir. Dolayısıyla teknik, mimarlık, mühendislik ve inşaat boyutları ile yasal – yönetsel ve sosyal boyutların birlikte ele alınmasının ve uyum gerekliliğinin önemine dikkat çekilmektedir. Tarihsel çerçevenin günümüze uzanan şekilde kısaca arka plan olarak sunulmasının ardından 2023 tarihli ve 7471 sayılı kanunun kentsel dönüşümün yeni yasal çerçevesi olup olmadığı tartışması makalede yapılmaktadır. Bu perspektifle yapılan inceleme ve saptamaların bir bütün oluşturarak değerlendirmelere açılması ve alan yazına katkı sağlanması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kent, Kentleşme, Kentsel Dönüşüm, Afet Dirençli Kent, 7471 Sayılı Kanun

Kaynakça

• Abdulhakimoğulları, E. ve F. Kale (2013). “Türk Anayasalarında ve Karşılaştırmalı Hukukta Konut Hakkı”. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 4(15), 15-38.
• Acara, E. ve M. Penbecioğlu (2022). Giriş. Tamamlanmamış Kentsel Devrim Günümüz Türkiyesinde Kent, Kriz ve Gündelik Hayat (Der. Eda Acara ve Mehmet Penbecioğlu), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 1-18.
• Acara, E. ve M. Penbecioğlu (2022). Sonuç. Tamamlanmamış Kentsel Devrim Günümüz Türkiyesinde Kent, Kriz ve Gündelik Hayat (Der. Eda Acara ve Mehmet Penbecioğlu), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 291-298.
• Ağan, H. ve C. Arkon (2003). “Investigating the Changing Prospects to Manage Urban Regeneration of Inner Urban Lands”. Uluslararası 14. Kentsel Tasarım ve Uygulamalar Sempozyumu Bildirisi, Kentsel Yenileşme ve Kentsel Tasarım Sempozyum Kitabı. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları, 251-258.
• Akkar M. (2006). “Kentsel Dönüşüm Üzerine Batıdaki Kavramlar Tanımlar Süreçler ve Türkiye”. Planlama Dergisi, 2(36), 29-38.
• Aktüre, S. (2020). Büyük İmparatorluklar Döneminde Anadolu Kentleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2. Baskı.
• Arkun, A. K. (2020). Türkiye’de Sürdürülebilir Kentsel Tasarım Model ve Değerlendirme Sistemi Geliştirmek. Şehir ve Medeniyet Dergisi, 6(12), 109-134.
• Bayırbağ, M. K., S. Schindler ve M. Penpecioğlu (2022). “The Limits to Urban Revolution: The Transformation of Ankara, Turkey, Under The Justice And Development Party”. Urban Geography, 1-24.
• Brenner, N. ve C. Schmid (2015). “Towards A Newepistemology of The Urban?”. City, 19(2-3), 151-182. Çavuşoğlu, E. (2004). Türkiye Kentleşmesinin Toplumsal Arkeolojisi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çoban, A. N. (2012). “Cumhuriyetin İlanından Günümüze Konut Politikası”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 67(03), 75-108.
• Dixon, P. (2020). Hemen Her Şeyin Geleceği. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Donnison, D. (1993) Agendaforthefuture. Campell McConnell (der.) Trickle Down on Bubble Up? London: Community Development Foundation.
• Ergenekon, T. (2003). Urban Regeneration and Urban Design. Uluslararası 14. Kentsel Tasarım ve Uygulamalar Sempozyumu Bildirisi, Kentsel Yenileşme ve Kentsel Tasarım Sempozyum Kitabı, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları, 192-204.
• Genç, F. N. (2008). “Türkiye’de Kentsel Dönüşüm: Mevzuat ve Uygulamaların Genel Görünümü”. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 15(1), 115-130.
• Genç, F. N. (2014). “Gecekonduyla Mücadeleden Kentsel Dönüşüme Türkiye’de Kentleşme Politikaları”. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), 15-30.
• Giddens, A. (2010). Modernite ve Bireysel Kimlik – Geç Modern Çağda Benlik ve Toplum, (Çev. Ü. Tatlıcan), İstanbul: Say Yayınları.
• Görgülü, Z. (2009). Kentsel Dönüşüm ve Ülkemiz. TMMOB İzmir Kent Sempozyumu, 767-780.
• Görgülü, Z. ve Görgülü, T. (2010). “Türkiye’de Planlama ve Mimarlık Alanının Son 10 Yılı”, Mimarlık Dergisi, 352, http://mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=366&RecID=2328
• Görgülü, Z., İ. Dinçer, Z. Enlil, E. Örnek, E. Kurtarır ve E. Altınok (2006). Mahalle Ölçeğinde Kentsel Dönüşüm Modeli Küçükbakkalköy Örneği, İçinde İstanbul’un Eylem Planlamasına Yönelik Mekânsal Gelişme Stratejileri Araştırma ve Model Geliştirme İşi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, ŞBP.
• Gürler, E. (2003). Kentsel Yeniden Üretim Süreci Üzerine Karşılaştırmalı Çalışma: İstanbul Örneği. Kentsel Dönüşüm Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Yıldız Teknik Üniversitesi Basım-Yayın Merkezi, İstanbul, 113-158.
• Harvey, D. (2012). Postmodernliğin Durumu. (6. Baskı). (Çev. S. Savran), İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Harvey, D. (2020). Kent Deneyimi (3. Baskı). (Çev. E. Soğancılar), İstanbul: Sel Yayınevi.
• https://csb.gov.tr/deprem-gercegi-ve-kentsel-donusum-s-rasi-nda-6-komisyon-6-baslikta-istisarede-bulundu-bakanlik-faaliyetleri-38805 (01.11.2023)
• https://csb.gov.tr/kentsel-donusum-baskanligi-kuruldu-bakanlik-faaliyetleri-38848 (01.11.2023)
• https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Bina-ve-Konut-Nitelikleri-Arastirmasi-2021-45870 (01.11.2023)
• https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Aile-2021-45632 (01.11.2023)
• https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Genclik-2021-45634 (01.11.2023)
• https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Kadin-2022-49668 (01.11.2023)
• https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Yaslilar-2022-49667 (01.11.2023)
• https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Kent-Kir-Nufus-Istatistikleri-2022-49755 (01.11.2023)
• https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Nufus-Projeksiyonlari-2018-2080-30567 (01.11.2023)
• https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Nufus-ve-Konut-Sayimi-2021-45866 (01.11.2023) https://emsal.com/kentsel-donusum-kanunu-degisirken-eksikler-ve-oneriler/ (01.11.2023)
• https://hbs.unctad.org/total-and-urban population/#:~:text=Urbanization%20continues&text=The%20share%20of%20urban%20population,minority%20(35.3%20per%20cent) (01.11.2023)
• https://sozluk.gov.tr/ (20.3.2023)
• https://www.afad.gov.tr/ (01.11.2023)
• https://www.bbc.com/turkce/articles/cprpd3zr08yo (02.11.2023)
• https://www.tccb.gov.tr/konusmalar/353/149579/deprem-gercegi-ve-kentsel-donusum-surasi-nda-yaptiklari-konusma (01.11.2023)
• Jones, T. ve C. Dewing (2011). Future Agenda 2020 Yılında Dünya. (Çev. Elif Özsayar), İstanbul: Optimist. Kaya Erdoğan, E. (2020). Maltepe Karyesinden Maltepe’ye: İnşaatın, Sermayenin ve Kentsel Hareketlerin Odağı, Otoriter Neoliberalizmin Gölgesinde: Kent, Mekân, İnsan (Der. Ş. Geniş), Ankara: Nika Yayınevi, 39-84.
• Keleş, R. (1998). Kentbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Keleş, R. (2004). “Kentsel Dönüşümün Tüzel Altyapısı”. Mimarist Dergisi, 4(12), 73-75.
• Kıray, M. (2007). Modern Şehirlerin Gelişmesi ve Türkiye’ye Has Bazı Eğilimler, Kentleşme Yazıları, İstanbul: Bağlam Yayınevi, 9-18.
• Kovancı, P. (1996). Urban Regeneration Issues and Policies as Complementary and Multi-Aspect Planning Tools, M. S. Thesis (unpublished), Middle East Technical University, 85-87.
• Lefebvre, H. (2013). Kentsel Devrim, (4. Baskı). (Çev. S. Sezer). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın Üretimi, (2. Baskı). (Çev. Işık Ergüden). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• LeGates, R. T. ve F. Stout (1998). Modernism and Early Urban Planning, 1870-1940. İlk yayınlandığı yer: Early Urban Planning, 1870-1940. Richard T. LeGates ve FredericStout (der.) The City Reader. 2. baskı. London, New York: Routledge. 299-313.
• Lichfield, D. (1992). Urban Regeneration for the 1990s. London: London Planning Advisory Committee.
• Mutlu, S. (2007). Türkiye’de Yaşanan Gecekondulaşma Süreci ve Çözüm Arayışları: Ankara Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özden, P. P. (2008). Kentsel Yenileme. Ankara: İmge Kitabevi.
• Öztaş, N.(2005). Türkiye’de Kentsel Dönüşüm ve Haliç Örneklemesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Mimar Sinan Güzel Sanatlar Fakültesi, Fen Bilimleri Enstitüsü: İstanbul.
• Öztürk, S. ve H. Çalışkan (2019). “Kentleşme Gelişiminin Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi: Türkiye Örneği”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (17), 667-694.
• Parker, G. (2021). Egemen Kentler – Tarih Boyunca Kent Devletleri, İstanbul: Tellekt.
• Penbecioğlu, M., M. K. Bayırbağ ve S. Schindler (2022). Tamamlanmamış Kentsel Devrim: Türkiye’de Neoliberal Kentsel Dönüşümün Çoklu Sosyo-Politik Örüntüleri ve Ankara Örneği. Tamamlanmamış Kentsel Devrim Günümüz Türkiye’sinde Kent, Kriz ve Gündelik Hayat (Der. E. Acara ve M. Penbecioğlu), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları,167-202.
• Roberts, P. (2000). The Evolution, Definition and Purpose of Urban Regeneration. Urban Regeneration: A Handbook (Der. Peter Roberts ve Hugh Sykes). New Delhi: Sage Publications. 9-36.
• Roy, A. (2009). “The 21st Century Metropolis: New Geographies of Theory”. Regional Studies, 43(6): 819-830. Sakarya, A. (2014). “Türkiye’de Ekonomi Politikaları ve Ülke Mekânında Değişim (1980- 2012)”, Megaron Dergisi, 9(4), 243-254.
• Scott, J. C. (2021). Tahıla Karşı – İlk Devletlerin Derin Tarihi, Koç Üniversitesi Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
• Sökmen, P. (2003). Kentsel Dönüşüm İçin Kaynak Yaratıcı Sürdürülebilir Bir Planlama Çerçevesi. Kentsel Dönüşüm Sempozyumu Bildiriler Kitabı. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Basım-Yayın Merkezi, 47-51.
• Şahin, S. Z. (2003). İmar Planı Değişiklikleri ve İmar Hakları Aracılığıyla Yanıltıcı (Pseudo) Kentsel Dönüşüm Senaryoları: Ankara Altındağ İlçesi Örneği. Kentsel Dönüşüm Sempozyumu Bildiriler Kitabı, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Basım-Yayın Merkezi, 89-101.
• Şahin, S. Z. (2018). “Neoliberal Yeniden Ölçeklenme Etkisi Altında Türkiye’de Kentleşme Politikasının Dönüşümü”, Alternatif Politika, Özel Sayı, 1-30.
• Şengül, H. T. (2009). Kentsel Çelişki ve Siyaset Kapitalist Kentleşme Süreçlerinin Eleştirisi. (2. Baskı). Ankara: İmge.
• Şengül, H. T. (2019). Türkiye’de Kentleşme Deneyiminin Dönemlenmesi. 1920’den Günümüze Türkiye’de Toplumsal Yapı ve Değişim. (5. Baskı). (Der. F. Alpkaya ve B. Duru), Ankara: Phoenix Yayınevi, 407-453.
• Şengül, M. (2007). Kentleşen Dünya, Küreselleşme ve Yoksulluk: Türkiye Kentleşmesine Bir Bakış, Kent ve Politika Antik Kentten Dünya Kentine. (Der. A. Mengi). Ankara: İmge Kitabevi, 89-106.
• T.C. Başbakanlık. (2015). Afet ve Acil Durumlara İlişkin Temel Mevzuat-Mevzuatlar El Kitabı, Ankara. https://www.afad.gov.tr/mevzuat-el-kitabi-2015 (13.11.2023)
• Tekeli İ. (2011). Kent, Kentli Hakları ve Kentleşme Dönüşüm, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İ. (1982). Kapitalistleşme Süreci İçinde Türkiye’nin Konut Üretimine Bir Bakış. Türkiye’de Kentleşme Yazıları, Bilimsel Eserler Dizisi: 13, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar: 3. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Tekeli, İ. (1998). Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Kentsel Gelişme ve Kent Planlaması. 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık. (Ed. Yıldız Sey). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayını.
• Tekeli, İ. (2009). Türkiye'de Cumhuriyet Döneminde, Kentsel Gelişme ve Kent Planlaması. Modernizm, Modernite ve Türkiye'nin Kent Planlama Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 106-134.
• Tekeli, İ. (2015). Kent, Kentli Hakları, Kentleşme ve Kentsel Dönüşüm. (İkinci Baskı), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Thomas, S. (2003). A Glossary of Regeneration and Local Economic Development, Manchester: Local Economic Strategy Center.
• United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2022). World Population Prospects 2022: Summary of Results. UN DESA/POP/2022/TR/NO. 3.
• United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2019). World Urbanization Prospects: The 2018 Revision (ST/ESA/SER.A/420). New York: United Nations.
• Uslu, G., B. Uzun (2014). “Kentsel Dönüşüm Projelerinde Deprem Etkisi”. Harita Teknolojileri Elektronik Dergisi, 6(2), 1-11.
• Uzun, N. (2019). Transformation in Residential Areas: Regeneration or Redevelopment? Urban and Regional Planning in Turkey (Eds. Ö. B. Özdemir, S. S. Özdemir ve N. Uzun), Switzerland: Springer, 151-166.
• Uzun, N., B. Özdemir Sarı, S. S. Özdemir (2019). Urbanisation and Urban Planning in Turkey. Urban and Regional Planning in Turkey (Eds. Ö. B. Özdemir, S. S. Özdemir ve N. Uzun), Switzerland: Springer, 1-9.
• Wirth, L. (1938). “Urbanism as a Way of Life”. American Journal of Sociology. 44(1), 1-24.
• Yaman, M. (2015). Türkiye’de Kentsel Dönüş(tür)me Uygulamaları Sosyo-Politik Bir Yaklaşım, İstanbul: Otorite Yayınları.
• Yücel, C. (2020). “20. Yüzyıl Dünya ve Türkiye Kentleşmesi Üzerine Bir Derleme”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 50, 200-230.
• Yüksel, A. (2023). Kentsel Dönüşüm Kanunu Değişirken: Eksikler ve Öneriler (22 Eylül 2023), https://emsal.com/kentsel-donusum-kanunu-degisirken-eksikler-ve-oneriler/ (01.11.2023).