İlkokul Ve Ortaokul Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Kitapları Görsellerinin Toplumsal Cinsiyet Açısından İncelenmesi

Yıl 2013, Cilt: 16 Sayı: 42 (17-06-2013), 143 - 165, 17.06.2013

Mualla Yıldız

Öz

Bu çalışma İlkokul ve Ortaokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ders kitaplarındaki görsellerin toplumdaki cinsiyet kalıpların etkisinde olmasının bir problem olarak görülmesi nedeniyle, görsellerin iyileştirilmesi ihtiyacına dikkat çekmek için hazırlanmıştır. Kitaplar dönemlere ayrılarak, içerik analizi yöntemi ile incelenmiştir. Kitaplardaki görsellerde vakit namazı kılmak ve dua etmek dışında kadınlar yer almadığı, kadınların genellikle evde, erkeklerin ise ev dışında gösterildiği, meslek kolları ile ilgili görsellerin toplumdaki cinsel kimliklere yönelik geleneksel yargıları desteklediği saptanmıştır. Görsellerdeki kadın imgesinin, kitabın hazırlandığı dönemdeki Milli Eğitim Bakanlığı’nın politikalarına, yazara ve görselleri hazırlayanın çocuk ya da yetişkin oluşuna göre ve farklılaştığı belirlenmiştir. Sonuçlar alanyazındaki çalışmalarla ilişkili olarak tartışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Ders kitabı, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi, İçerik analizi

Analysis Visual Components of Elementary and Middle School Religious Culture and Moral Knowledge Textbooks in Terms of Gender

Öz

Beginning with the view that the visual components of elementary and middle school Religious Culture and Moral Knowledge textbooks contributed to negative gender stereotypes in Turkey, this study was carried out in an effort to highlight the need to improve the visual components of these textbooks. The textbooks were divided according to time period and were examined using the method of content analysis. It was found that these textbooks contained no pictures of female worship other than those pictures depicting women’s performance of the salah prayers and the du‘a supplication. This study also found that women were generally pictured in the home, whereas men were generally pictured outside of the home. An additional finding was that the visual components of these textbooks relating to vocational activity reinforced traditional gender stereotypes. The image of women contained in the visual components of the textbooks was found to vary according to a number of factors, including the policies of the Ministry of National Education in the period in which the book was published, the author, and age of the person composing the picture. Finally, the findings of this study were discussed in relation to pertinent literature in the field

Anahtar Kelimeler

Textbook, the Religious Culture and Moral Knowledge Class, Content

Kaynakça

• • Akgül, Mehmet vd. (2012a). İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 4. Sınıf, Devlet Kitapları, Ankara: Başak Matbaacılık.
• • Akgül, Mehmet vd. (2012b). İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 5. Sınıf, Devlet Kitapları, Ankara: Başak Matbaacılık.
• • Akgül, Mehmet vd. (2012c). İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 6. Sınıf, Devlet Kitapları, Ankara: Başak Matbaacılık.
• • Akgül, Mehmet vd. (2012d). İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 7. Sınıf, Devlet Kitapları, Ankara: Başak Matbaacılık.
• • Akgül, Mehmet vd. (2012e). İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 8. Sınıf, Devlet Kitapları, Ankara: Başak Matbaacılık.
• • Anderson, David A. ve Hamilton, Mykol (2005). “Gender Role Stereotyping of Parents in Children’s Picture Books: The Invisible Father”, Sex Roles, Vol. 52, No. 3-4: 145-154.
• • Arnett Jeffrey J. (2001). Adolescence and Emerging Adulthood, New Jersey: Prentice-Hall.
• • Arslan, Mehmet (2007). “Eğitimde Yapılandırmacı Yaklaşımlar”, Ankara Üni- versitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 40: 41-61.
• • Asan, Hatice Tezer (2010). “Ders Kitaplarında Cinsiyetçilik ve Öğretmenlerin Cinsiyetçilik Algılarının Saptanması,” Fe Dergi, 2: 65-74.
• • Aslan, Canan (2010). “An Analysis of The Presentation of Women in 100 Basic Literary Works in Turkey”. Eğitim Araştırmaları-Eurasian Journal of Educatio- nal Research, S. 38: 19-36.
• • Aykaç, Necdet (2012). “Sosyal Bilgiler Ve Hayat Bilgisi Ders Kitaplarının Top- lumsal Cinsiyet Açısından Değerlendirilmesi”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 43: 50-61.
• • Bee, Helen ve Boyd, Denise (2009). Çocuk Gelişim Psikolojisi, İstanbul: Kaknüs yayınları.
• • Bilgin, Beyza (1982). İlkokullar İçin Din Kürtürü ve Ahlak Bilgisi 5. Sınıf, MEB Devlet Kitapları, İstanbul: TİFDRUK Matbaacılık A.Ş.
• • Bilgin, Beyza (2003). “1980 Sonrası Türkiye’de Din Öğretimi Program Anlayış- ları” Din Öğretiminde Yeni Yöntem Arayışları, Uluslararası Sempozyum Bildiri ve Tartışmalar, Ankara: MEB Yay., ss. 671-694.
• • Bilgin, Nuri (2006). Sosyal Bilimlerde İçerik Analizi, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• • Boutte Gloria Swindler, Hopkins, Ronnie ve Waklatsi, Tyrone (2008). “Perspec- tives, Voices, and Worldviews in Frequently Read Children’s Books”, Early Edu- cation and Development, Vol.19, No.6: 941-962
• • Buldu, Mehmet (2006). Young Children’s Perceptionsof Scientists: A Prelimi- nary Study, Educational Research, S. 48: 121-132.
• • Bulut, Saliha (2008). İlköğretim Ders Kitaplarının Görsel Boyut ve İçerik Tutarlı- lığı Açısından İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, T.C. Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı Eğitim Programları ve Öğre- tim Bilim Dalı, Niğde
• • Corey Gerald ve Corey, Marianne S. (2006). Choice, Belmont: Thomson Brook Corparation.
• • Crabb, Peter B. ve Marciano, Deb L. (2011). “Representations of Material Cul- ture and Gender in Award-Winning Children’s Books: A 20-Year Follow-Up”, Journal of Research in Childhood Education, Vol. 25, No.4: 390-398.
• • Crisp, Thomas ve Hiller, Brittany (2011). ‘‘Is This a Boy or a Girl?’: Rethinking Sex-Role Representation in Caldecott Medal-Winning Picturebooks 1938–2011”, Children’s Literature in Education, S.42: 196–212.
• • Çubukçu, Hatice ve Sivaslıgil, Pınar (2007). “İngilizce Ders Kitaplarında Cinsi- yetçilik”, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C.3, S.34: 25-33
• • Diler, Hatice (2001). “İlköğretim 4. Sınıf Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Ders Ki- taplarının Değerlendirilmesi”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• • Diyanet İşleri Reisliği (1949). Din Dersleri Birinci Kitap, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• • Diyanet İşleri Reisliği (1974). İlkokul Kitapları Din Dersleri II, Yirmi yedinci Basılış, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• • Diyanet İşleri Reisliği (1978). İlkokul Kitapları Din Dersleri I, Yirmi dokuzuncu Basılış, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• • Doğan, Recai (2003). “1980’e Kadar Türkiye’de Din Öğretimi Program Anlayış- ları” Din Öğretiminde Yeni Yöntem Arayışları, Uluslararası Sempozyum Bildiri ve Tartışmalar, (s.611-647), Ankara: MEB Yay.
• • Eraydın, Selçuk ve Kandemir, M. Yaşar (1978). Ortaokullar İçin Din Bilgisi II, İstanbul: İrfan Yayınevi.
• • Erdal, Gültekin (2006). “Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları Çocuk Kitaplarının Resimlemelerine Genel Bir Bakış”, II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sem- pozyumu, Ankara: ÇOGEM yayınları, No.4: 405-412.
• • Erdem, Ali Rıza (2005). “İlköğretimimizin Gelişimi ve Bugün Gelinen Nokta”, Üniversite ve Toplum, C.5, S: 2: 1-15.
• • Esen, Yasemin; Bağlı, Melike Türkân (2002). “İlköğretim Ders Kitaplarındaki Kadın ve Erkek Resimlerine İlişkin Bir İnceleme”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C.35, S.1: 143-155.
• • Fığlalı, Ethem R. (1982). Ortaokullar İçin Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi 3. Sınıf, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• • Giddens, Antony (2008). Sosyoloji, İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• • Gökçe, Orhan (2006). İçerik Analizi Kuramsal ve Pratik Bilgiler, Ankara: Siya- sal Kitabevi.
• • Güneş, Özlem (2008). “Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet Ayrımı (1990- 2006)”, Toplum ve Sosyal Hizmet C. 19, S. 2: 81-96.
• • Helvacıoğlu (Gümüşoğlu), Firdevs (1994).“1928’den 1994’e Ders Kitaplarında Cinsiyetçilik”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilim- ler Enstitüsü Siyaset Bilimi Bölümü.
• • Hendricks, Cindy; Hendricks, James; Messenheimer, Trinka; Houston, M Sue; Williford, Julian (2010). “Exploring Occupational Stereotypes in Children’s Pic- ture Books”, The International Journal of the Book, Vol.7, Nu. 2: 137-149.
• • Klein, Melanie (2012) Sevgi, Suçluluk ve Onarım, 2. Baskı, İstanbul: Kanat Ya- yınları.
• • Karataş, Süleyman; Tabak, Necla (2010). “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bil- gisi Öğretmenlerinin Yeni Öğretim Programına İlişkin Görüşleri”, Kuramsal Eği- timbilim, S.3, C.2: 56-65.
• • Komisyon, (2002). İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 4, 1. Baskı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• • Komisyon (2001). İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 5, 1. Bas- kı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• • Komisyon (2003a). İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 6, 2. Baskı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• • Komisyon (2004). İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 7, 3. Bas- kı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• • Komisyon (2003b). İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 8, 2. Baskı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• • Kızılabdullah, Yıldız (2008) “Yapılandırmacılık Yaklaşımının İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin Amaçlarının Gerçekleştirebilmesine Etkisi”, AÜİFD, 38: 197-215.
• • Levent, Ethem (2013) “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Ders Kitapları (Öğrenen Okullar Projesi )” Din Öğretim Programları, www. mimoza.marmara. edu.tr, 29.05.2013.
• • MEB (1982). Temel Eğitim Programı 1- Türkçe Eğitimi 2- Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• • MEB (1997). Sekiz Yıllık Kesintisiz Zorunlu İlköğretim, Ankara: MEB Yayınları
• • MEB (2001). 2001 Yılı Başında Milli Eğitim, Ankara: 4.Akşam Sanat Okulu Matbaası.
• • MEB (2001a) “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarının Yazdırılması”, Din Öğretimi Genel Müdürlüğü, B.08.0.DÖG.0.14.01.02.611- 9/4009sayılı 01/08/2001tarihli Bakanlık Onay Yazısı.
• • MEB (2001). İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programları ve Bir Uygulama Örneği (Ankara Modeli), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• • MEB (2003). Din Öğretiminde Yeni Yöntem Arayışları, Uluslararası Sempoz- yum Bildiri ve Tartışmalar, Ankara: MEB Yay.
• • MEB (2010). “18. Milli Eğitim Şûrası Kararları Öğretmenin Yetiştirilmesi, İstih- damı ve Mesleki Gelişimi”, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, S. 2639: 1823-1836
• • Mercin, Levent; Alakuş Ali Osman (2007). “Birey ve Toplum İçin Sanat Eğiti- minin Gerekliliği”, D.Ü.Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, S.9: 14-20.
• • Miller, Patricia H. (2008). Gelişim Psikolojisi Kuramları, Bekir Onur (ed.), İstan- bul: İmge Yayınları.
• • Misra, Nishi, (2013)“Impact of Gender and Education on Gender Role İdentity, Gender Role Perception And Psychological Mindedness of College Students”, TIJ’s Research Journal of Social Science and Management, Vol.2, No.12: 91-99.
• • Oğuzkan, Ferhunde (1997). Çocuk Edebiyatı, Ankara: Emel Matbaacılık.
• • Oskamp, Stuart; Kaufman, Karen; Atchison, Wolterbeek, Lianna Atchison (1996). “Gender Role Portrayals in Preschool Picture Books”, Crandall, R. (Ed.). (1996). Handbook of Gender Research [Special issue]. Journal of Social Behavi- or and Personality, Vol. 11, No. 5: 27-39.
• • Parlaktuna, İnci (2010). “Türkiye’de Cinsiyete Dayalı Mesleki Ayrımcılığın Ana- lizi”, Ege Akademik Bakış, C. 10, S. 4: 1217-1230.
• • Punch, Keith F. (2011) Sosyal Araştırmalara Giriş Nicel ve Nitel Yaklaşımlar, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• • Resmi Gazete (1997). S. 23084, 18 Ağustos 1997.
• • Resmi Gazete (2012). S. 28261, 11 Nisan 2012.
• • Santrock, John W. (2007). Adolescence, NY: McGraw-Hill Company.
• • Selçuk, Mualla ve Valk, John (2012). “Knowing Self and Others: A Worldwiew Model for Religious Education in Turkey”, Religious Education, Vol. 107, No.5: 443-454.
• • Sever, Sedat (2003). Çocuk ve Edebiyatı, Ankara: Kök Yayıncılık.
• • Sever, Sedat (2006). “Çocuk Edebiyatı Öğretimi Nasıl Olmalıdır?” II. Ulusal Ço- cuk Ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, No. 203: 41-56.
• • Sever, Sedat; Yasemin Arslan (2012). “Çocuk Edebiyatı Yapıtlarında Karakter Çerçevesinin Oluşturulmasında Cinsiyet Rollerinin Sunuluşu”, II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu, Ankara: ÇOGEM Yayınları, No. 4: 691-704.
• • Severge, Yasemin. E. (1998). “Ders Kitaplarında Cinsiyetçilik, İlköğretim Ders Kitapları Üzerinde Yapılmış Bir İçerik Çözümlemesi”, Yüksek Lisans Tezi, An- kara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• • Steele, C. M.; Aronson, J. (1995). “Stereotype Threat and The Intellectual Test Performance of African Americans”, Journal of Personality and Social Psycho- logy, Vol. 69: 797-811.
• • Stericker, Anne B.; Lawrence, A. Kurdek (1982). “Dimensions and Correlates of Third Through Eighth Graders’ Sex-Role Self-Concepts”, Sex Roles, S.8: 915- 929.
• • Şener, Abdülkadir; Karmış, Orhan (1982). Ortaokullar İçin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 1.Sınıf, MEB Devlet Kitapları, İstanbul: Oğul Matbaacılık Sanayi.
• • Taylor, Frank (2003). “Content Analysis and Gender Stereotypes in Cildren’s Books”, Teaching Sociology, Vol. 31: 300-313.
• • Tosun, Cemal (2003). “2000’li Yıllarda Türkiye’de Din Öğretimi: Bugünden Ge- leceğe”, Din Öğretiminde Yeni Yöntem Arayışları, Uluslar Arası Sempozyum Bildiri ve Tartışmalar, Ankara: MEB Yay., ss. 753-768.
• • Tsao, Ya-Lun (2008). Gender Issues in Young Children’s Literature, Reading İmprovement, Vol.45, No.3:108-114.
• • Tunç, Cihad (1982). Ortaokullar İçin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 2. Sınıf, MEB Devlet Kitapları, İstanbul: İhlâs Matbaacılık Dağıtım A.Ş.
• • Ülkü, Hayati (1968). Ortaokul ve Dengi Okullar İçin Din Derleri 2, İstanbul: Yağmur Yayınevi.
• • Yavuz, Kerim; Günay, Ünver (1982). İlkokullar İçin Din Kültürü ve Ahlak Bilgi- si 4. Sınıf, MEB Devlet Kitapları, İstanbul: Murat Matbaacılık.
• • Yorgancı, Fatma, (2008). İlköğretim Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet Rol- lerinin İnşası, Yüksek Lisans Tezi, Afyon: Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı.
• • Yörükoğlu, Atalay (2008). Çocuk Ruh Sağlığı, İstanbul: Özgür Yayınları.
• • Yürük, Tuğrul (2011). “Cumhuriyet Döneminde Din Derslerinin Statüsü ile İlgili Tartışma ve Öneriler”Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52: 239- 254.
• • Zengin, Mahmut (2010).”Yeni İlköğretim DKAB Öğretim Programının Uygula- madaki Etkililiğinin Değerlendirilmesi ” Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XII, S. 22, ss. 121-160.
• • Zengin, Mahmut (2011). Din Eğitimi ve Öğretiminde Yapılandırmacı Yaklaşım, İstanbul: Dem Yayınları
• • Zengin, Halise (2012). “T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Çocuk Kitaplarından İnanıyorum Serisi Üzerine Bir İnceleme”, Dini Araştırmalar, C.14, S.40: 178- 202.