Ṭaḥāwī ’s Understanding of Qawl of al-ṣaḥābī and Relationship with Sunna

Yıl 2021, Cilt: 24 Sayı: 61, 489 - 517, 15.12.2021

Fatma Hazar

https://doi.org/10.15745/da.988559

Öz

Ṭaḥāwī (d. 321/933) is a Ḥanāfī jurist who lived in the end of the third and the beginning of the fourth centuries. In addition, Ṭaḥāwī’s being known as a muḥaddīth, with his deep knowledge of ḥadīth and fiqh, qawl of al-ṣaḥābī-ḥadīth relationship that touches both fields makes it significant to examine through him. Qawl of al-ṣaḥābī is an important dalīl wielded by the scholars of jurisprudence in the Islamic legal method. Qawl of al-ṣaḥābī is a dalīl with the possibility of samā/ tawqīf in terms of containing the views of the Prophet. Therefore, it is essential to evaluate the relationship of the qawl of al-ṣaḥābī with the Sunna together. In the concept of ijtihād method of Ṭaḥāwī, gives place to the qawl of al-ṣaḥābī after the Qur’ān, Sunna and ijmā respectively among the sharʿī dalīls. By preferences in his works, qawl of al-ṣaḥābī where it interprets tawqīf considers it as Sunna. In the case where the opinion of the qawl of al-ṣaḥābī turns to ijmā abrogates the Sunna. In qawl of al-ṣaḥābī based on ijtihād he applies qīyas. When Ṭaḥāwī’s view of the Sunna and the qawl of al-ṣaḥābī are evaluated together, it can be stated that he covers the framework of the Sunna in a wide scope including qawls of al-ṣaḥābā and tabiīn. In our research, the works belonging to Ṭaḥāwī and the early Ḥanāfī uṣūl al-fiqh works were handled comparatively by using text review and analysis method.

Anahtar Kelimeler

Uṣūl al-Fiqh, Ḥanāfī School, Ṭaḥāwī, Qawl of al-Saḥābī, Sunna.

Tahâvî’nin Sahâbî Kavli Anlayışı ve Sünnetle Münasebeti

Öz

Tahâvî (v. 321/ 933), hicrî üçüncü asrın sonları ile dördüncü asrın başlarında yaşamış Hanefî fakihidir. Tahâvî’nin daha çok muhaddis olarak tanınmasına rağmen hadis ve fıkha derin vukufiyeti, her iki alana da temas eden hadis-sahâbî kavlî münasebetini onun üzerinden incelemeyi daha anlamlı kılmaktadır. Müctehid fakihlerin hüküm istinbâtında başvurduğu sahâbî kavlî, Hz. Peygamber’e dayanması bakımından semâ/tevkif ihtimali bulunan bir delildir. Bu sebeple sahâbî kavlini sünnet birlikte değerlendirmenin lüzumu ortaya çıkmaktadır. Ayrıca Tahâvî’nin sahâbî kavli ile sünnet arasında net bir ayırım yapmaması, Hanefî usûlünün teşekkül süreci açısından önemlidir. Tahâvî, ictihad usûlü anlayışında sahâbî kavline deliller hiyerarşisinde Kur’an, sünnet ve icmâdan sonra yer vermektedir. Eserlerindeki tercihleri dikkate alındığında Tahâvî, sahâbî kavlini tevkife hamlettiği yerlerde sünnet olarak değerlendirmektedir. Hatta sahâbî kavli ve uygulamasının icmâa dönüştüğü durumda sünneti neshedebilecek mertebede gördüğü anlaşılmaktadır. Tahâvî ictihadî olan, re’y ve te’vil ifade eden sahâbî kavlini ise mutlak delil almayıp bu durumdaki sahâbî kavli karşısında kıyasa gitmektedir. Tahâvî’nin sünnete ve sahâbî kavline bakışı birlikte değerlendirildiğinde dönemin hadis anlayışı gereği, sünnetin çerçevesini sahâbe ve tâbiûn kavillerini dahil ederek geniş kapsamda ele aldığı anlaşılmaktadır. Erken dönem Hanefî usûlünde sahâbî kavli hakkında Tahâvî’nin görüşlerinin incelendiği araştırmada metin incelemesi ve analizi yöntemi kullanılmış; Tahâvî’ye ait eserler ile erken dönem Hanefî usûl-i fıkıh eserleri mukâyeseli olarak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Usûl-i fıkıh, Hanefî mezhebi, Tahâvî, Sahâbî kavli, Sünnet.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1995.
• Apaydın, H. Yunus. “IV. Sahabi Sözü-Kıyas İlişkisi ve Mezhep İmamlarının Uygulamalarından Örnekler”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9 (2000), 371-380.
• Apaydın, H. Yunus. “Sahâbî Kavli”. İslam Ansiklopedisi. 35/500-504. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
• Apaydın, H. Yunus. “Sahabi Sözünün Hukuki Değeri”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 4 (1990), 323-353.
• Bedir, Murteza. Fıkıh Mezhep Sünnet-Hanefî Fıkıh Teorisinde Peygamber’in Otoritesi. İstanbul: Dem Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Beyhâkî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Huseyin. Ma’rifetu’s-Sunen ve’l-Âsâr. thk. Abdülmu’ti Emin Kal’acî. 14 Cilt. Karaçi: Câmiatü’d-Dirasâti’l-İslâmiyye, 1991.
• Buhârî, Alauddin Abdilaziz b. Ahmed. Keşfu’l-esrâr an usûli fahri’l-İslâm el-Pezdevî. thk. Muhammed Mu’tasım Billah Bağdadî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-Arabiyye, 3. Basım, 1997.
• Cessâs, Ebî Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmu’l-Kur’an. thk. Muhammed Sadık Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi Turâsi’l-Arabî, 1992.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. thk. Uceyl Câsim en-Neşemî. 4 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1994.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. Şerhu muhtasarı’t-Tahâvî. thk. İsmetullah İnayetullah Muhammed. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
• Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn Ebu’l-Meâlî Abdulmelik b. Ebu Muhammed. el-Burhân fî Usûli’l-Fıkh. thk. Abdülazim ed-Dîb. 2 Cilt. Doha: Külliyetü’Şerîa Câmiatu Katar, 1., 1978.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer. Sünenu’d-Dârekutnî. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, ts.
• Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Adnan el-Âlî. Beyrût: Mektebetü’l-Asriyye, 2006.
• Dönmez, İbrahim Kafi. “Fıkıh Usulünün İşlevi ve İctihad Yöntemleri Hakkında Bir Değerlendirme”. Fıkıh Usûlü İncelemeleri. ed. Tuncay Başoğlu. 71-83. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
• Ebû Zehra, Muhammed. Ebû Hanife. çev. Osman Keskioğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2005. Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyât, 2016.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Mustesfâ min İlmi’l-Usûl. thk. Muhammed Tâmir. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2011.
• İbn Kayyım, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed el-Cevziyye. İ’lâmu’l-Muvakkiîn an Rabbi’l-Alemîn. thk. Muhammed Mu’tasım Billah el-Bağdâdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn. el-Muğnî. Riyad: el-Mektebetü’r-Riyâdi’l-Hâdise, ts.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetu’l-Muktesıd. thk. Abdulmecid Tu’me Halebî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1997.
• İbnu’n-Neccâr, Muhammed b. Ahmed b. Abdülaziz el-Futuhî. Şerhu Kevkebi’l-Münîr bi Muhtasari’t-Tahrîr. thk. Muhammed es-Zuhaylî - Nezih Hammâd. Dımaşk: Câmiatu Melik Abdülaziz, 1980.
• İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemaleddin Osman b. Ömer. Muhtasaru’l-Müntehâ’s-Sûl ve’l-Emel fî İlmeyi’l-Usûl ve’l-Cedel. thk. Nezir Hamâdû. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2006.
• Leknevî, Abdülali Muhammed b. Nizameddin Mahmud. Fevâtihu’r-Rehâmut bi Şerhi Müsellemu’s-Sübût. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2002.
• Müslim, Ebû Huseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2008.
• Nas, Taha. İmam Şafii’ye Göre Sahabe Kavlinin Kaynak Değeri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001. file:///Users/apple/Downloads/111969.pdf
• Osman, Amr. “Adālat al-Ṣaḥāba: The Construction of a Religious Doctrine”. Arabica 60, 272-305.
• Özdemir, Recep. İmam Malik ve Sahabe Kavline Yaklaşımı. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012. file:///Users/apple/Downloads/512726.pdf
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer el-Hüseyn. el-Mahsûl fî İlmi Usûli’l-Fıkh. thk. Taha Câbir Feyyaz el-Alvânî. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebû Sehl. Şerhu Kitâbu’s-Siyeri’l-Kebîr. thk. Muhammed Hasan Muhammed. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1997.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. Usûlu’s-Serahsî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2005.
• Şafiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris. er-Risâle. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kâhire: Mektebetü Dârü’t-Türâs, 3., 2005.
• Yüce Kuran ve Açıklamalı-Yorumlu Meali. çev. Abdülkadir Şener vd. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Tibyân Yayıncılık, İzmir., 2016.
• Şerîf, Sa’d Beşîr Esad. el-İmâm Ebû Cafer et-Tahâvî ve Menhecuhu fi’l-Fıkhi’l-İslâmî. Âmman: el-Câmiatü’l-Ürdüniyye Külliyetu’d-Dirâsati’l-Ulyâ, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed el-Havlânî. İrşâdu’l-Fuhûl ilâ Tahkîki’l-Hak min İlmi’l-Usûl. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Şirâzî, Ebû İshak Cemâleddin İbrahim. et-Tabsırâ fî Usûli’l-Fıkh. thk. Muhammed Hasan Hayto. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1980.
• Şirbinî, Şemseddin Hatib Muhammed b. Ahmed. Muğnî’l-Muhtâc ila Marifeti Meâni Elfâzi’l-Minhâc. thk. Ali Muhammed Muavvaz - Adil Ahmed Abdülmevcud. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2006.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Muhtasaru’t-Tahâvî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî, 1986.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Şerhu meâni’l-âsâr. thk. Muhammed Zehra en-Neccâr - Muhammed Seyid Câd el-Hakk. 5 Cilt. Beyrût: Âlemu’l-Kutub, 1994.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Şerhu müşkili’l-âsâr. thk. Şuayb Arnavut. 16 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Ahkâmu’l-Kur’an. thk. Sadettin Önal. 2 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları - İSAM Yayınları, 1998.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevra. Sahîhu’t-Tirmizî. Mısır: Matbaatu’l-Mısriyyeti’l-Ezher, 1931.
• Yiğit, Metin. İlk Dönem Hanefî Kaynaklarına Göre Ebû Hanife’nin Usûl Anlayışında Sünnet. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.