Composed Hymns in the Divans of Nūriyya Melāmis

Yıl 2024, Sayı: 67, 339 - 368, 20.12.2024

Elif Sena Avlar , Serbülend Arpa

https://doi.org/10.15745/da.1524331

Öz

The Melāmiyya tradition, which originated in the Khorasan region during the 9th century, has persisted into the 21st century. It can be categorized into three main periods: Melāmatiyye-i Kassāriyye, represented by Hamdūn al-Kaṣṣār (d. 884); Melāmatiyye-i Bayra-miyye, represented by Ömer Dede Sikkīnī (d. 1475), the caliph of Haji Bayrām-ı Velī (d. 1430); and Melāmatiyye-i Nūriyyā, represented by Muhammad Nūrū'l-Arabī (d. 1888). While acade-mic research has addressed various aspects of these periods within Islamic studies, there re-mains a notable gap in the scholarly exploration of their musical dimensions.
This study focuses on the musical traditions of the Nūriyyā Melāmīs, examining the artistic and literary components of their practice. During the literature review phase, parti-cular attention was given to the divāns authored by Melāmī Efendi, which served as the sour-ce for the hymns sung in Melāmī lodges and assemblies. The primary aim of this research is to analyze the hymns composed in the Melāmī divāns and assess their prevalence within the tradition.
Utilizing a qualitative research methodology, this study draws on primary data from two sources: the divāns written by Melāmī poets and interviews with contemporary mem-bers of the Melāmī Ikhwan. Secondary sources include Sufi literature, academic articles on Melāmiyya, and information available on the official websites of Melāmī associations. To identify hymns within the divāns, we consulted the Melāmī Divanları, State Nota Archive, Cüneyd Kosal Nota Archive, Divan Makam, and Notam v1.0 (Aytaç Ergen) programs, cross-referencing hymns for inclusion in our analysis.
A total of 14 divāns belonging to the Nūriyyā Melāmīs were examined. These included divāns by Abdurrahīm Fedāī, Ali Örfī, Ömer Lutfi, Haji Sālih Rīf'at of Istip, Abdulmālik Hilmī, Hulūsi Maqsūd, Hūseyn Şemsi Ergüneş, Hasan Fehmi Tezdoğan, İsmāil Hakki of Skopje, Hāfiz Ahmed Fethī, Hūseyn Sabri Soyyigit, Ahmed Soyyigit, Yaşar İhsan Gülver, and Davud Yilmaz. Through this analysis, 97 hymns were identified across eight of these divāns. These composi-tions were attributed to a range of poets, including: Abdurrahīm Fedāī (14 hymns), Ali Örfī (1 hymn), Ömer Lutfi (1 hymn), Haji Sālih Rīf'at of Istip (2 hymns), Abdulmālik Hilmī (1 hymn), Hulūsi Maqsūd (12 hymns), Hūseyn Şemsi Ergüneş (1 hymn), Hasan Fehmi Tezdoğan (20 hymns), Üsküplü İsmāil Hakki (1 hymn), Hāfiz Ahmed Fethī (26 hymns), Hūseyn Sabri Soyyi-git (21 hymns), Ahmed Soyyigit (12 hymns), Yaşar İhsan Gülver (1 hymn), wDavud Yilmaz (12 hymns).
The research also revealed that these hymns were performed both within Melāmī lodges and during external gatherings, suggesting that the literary and musical contributi-ons of the Nūriyyā Melāmīs extended beyond the confines of the lodge. As a result, this study highlights the continued vitality and influence of the Nūriyyā Melāmīs in both their artistic and spiritual practices.

Anahtar Kelimeler

Turkish Religious Music, Nūriyya Melāmis, Music in Melāmis, Melāmi Hymns, Melāmi Divans

Nûriyye Melâmîleri Divanlarında Yer Alan Bestelenmiş İlâhîler

Öz

IX. yüzyılda Horasan bölgesinde ortaya çıkan Melâmiyye, XXI. yüzyıla kadar varlığını sürdürmüştür. Hamdûn el-Kassâr’ın (ö. 884) temsil ettiği Melâmetiyye-i Kassâriyye, Hacı Bayram-ı Velî’nin (ö. 1430) halifesi Ömer Dede Sikkînî’nin (ö. 1475) temsil ettiği Melâmetiyye-i Bayramîyye ve Muhammed Nûrü’l-Arabî’nin (ö. 1888) temsil ettiği Melâmetiyye-i Nûriyye olarak 3 dönemde incelenmektedir. Melâmîliğin bu devrelerine dair akademik düzeyde çalışmalar yapılmış olsa da mûsikî yönüne dair çalışmaların çok az olduğu görülmüştür. Bu çalışmanın evreni Nûriyye Melâmîleri, örneklemi ise Nûriyye Melâmîlerine dair mûsikî ile ilgili çalışmaları kapsamaktadır. Çalışmada Nûriyye Melâmîlerinin edebi ve sanatsal yönü araştırılmış, literatür taraması aşamasında Melâmî tekke ve derneklerinde icra edilen ilahilere güfte olarak kaynaklık eden Melâmî Efendilerine ait divanlar incelenmiştir. Çalışmamızın amacı Melâmî divanlarında yer alan ve ilahi formunda bestelenmiş güfteleri tespit etmek ve bu ilahilerin yaygınlığını belirlemektir. Nitel araştırma yöntemi kullandığımız çalışmamızda birincil veri kaynaklarını; Melâmîler tarafından bizzat kaleme alınan divanlar ve yine Melâmî ihvanı ile yapılan görüşmeler oluşturmaktadır. İkincil veri kaynaklarımız ise Melâmîlik hakkında yazılan tasavvuf kitapları, makaleler ve Melâmî derneklerinin resmi sayfalarında yer alan mevcut bilgilerdir. Tespit edilen divanlardaki bestelenmiş ilahiler için ise Melâmî Divanları, Devlet Nota Arşivi, Cüneyd Kosal Nota Arşivi, Divan Makam ve Notam v1.0 (Aytaç ERGEN) programı üzerinden taranmış, eşleşen ilahiler çalışmamıza dâhil edilmiştir. Nûriyye Melâmîlerine ait 14 adet divan incelenmiştir. Bu divanlar Abdurrahîm Fedâî, Ali Örfî, Ömer Lütfî, İştipli Hacı Salih Rıf’at, Abdulmâlik Hilmî, Hulûsi Maksud, Hüseyin Şemsi Ergüneş, Hasan Fehmi Tezdoğan, Üsküplü İsmail Hakkı, Hafız Ahmet Fethî, Hüseyin Sabri Soyyiğit, Ahmet Soyyiğit, Yaşar İhsan Gülver ve Dâvud Yılmaz’a ait divanın arasından 8 tanesinde yer alan 97 adet ilahinin notaya alındığı tespit edilmiştir. Verilerin değerlendirilmesi aşamasında; yapılan bu bestelerin hem Melâmî tekke ve meclislerinde hem de tekke dışında icra edildiği, bu bağlamda Nûriyye Melâmîlerinin edebi ve sanatsal yönünün tekke dışında da etkin olduğu görülmüştür. Araştırmanın sonucunda Abdurrahîm Fedâî Divanında yer alan 1’i nefes, 1’i deyiş (bu nefes ve deyişler ilahi formu altında listelenmiştir), 12’i ilahi olmak üzere toplam 14, Ömer Lütfî Divanında yer alan 1, Salih Rıf’at Divanında yer alan 2, Hasan Fehmi Tezdoğan Divanında yer alan 20, Üsküplü İsmail Hakkı’ya ait olduğunu tespit ettiğimiz 1, Ahmet Fethi Divanında yer alan 26, Ahmet Soyyiğit Divanındaki 21, Dâvud Yılmaz Divanındaki 12, toplamda 97 eserin ilahi formunda farklı bestekârlar tarafından bestelendiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Din Musikisi, Nûriyye Melâmîleri, Melâmîlerde Mûsikî, Melami İlahileri, Melâmî Divanları

Kaynakça

• Afifi, Ebu’I-Ala vd. Tasavvuf: İslâm’da Manevi Devrim. İstanbul: Risale, 1996.
• Akün, Ömer Faruk. “Divan”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 9/389-427. İstanbul: TDV Ya-yınları, 1994.
• Anılır, Burhan. Üsküplü İsmail Hakkı Divanı. İstanbul, 2010.
• Bolat, Ali. Bir tasavvuf okulu olarak Melâmetîlik. İstanbul: İnsan Yayınları, 1. baskı., 2003.
• Bolat, Ali. Muhammed Nuru’l-Arabi Hayatı, Eserleri ve Tasavvufi Görüşleri. İstanbul: H Yayınları, 2015.
• Ceylan, Semih. “ZÜHD”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/530-533. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Çiçek, Yakup. Haririzade Mehmed Kemaleddin Hayatı-Eserleri ve Tibyanu Vesaili’l-Hakayık Fi Beya-nı Selasili’t-Taraık Muhtevası-Kaynakları. İstanbul: İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü, Öğ-retim Üyeliği Tezi, 1982.
• Çiftlik, Kamil. “Vakfımız”. MEKSAV. Erişim 07 Temmuz 2024. http://meksav.org/index.php/tr/about-us/foundation
• DİA. “Melamiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/25-29. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Ergüneş, Muhiddin. Şemsi Divanı. Ankara: Varol Matbaası, 1976.
• Gölpınarlı, Abdülkadir. Melâmîlik ve melâmîler. İstanbul: Kapı Yayınları, 2015.
• Gülver, Yaşar İhsan. Gönül Sada’sı (Neyci Divanı). İstanbul, Seçil Ofset., 2015.
• Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: İletişim Yayınları, 1992.
• Kılıç, Rüya. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Son Dönem Melamileri: Geleneğin Taşınması ve Uyum Meselesi”. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler. 747-761. Ankara: TTK, 2014.
• Koç, Mustafa. Revnakoğlu’nun İstanbul’u: İstanbul’un iç tarihi Fatih. İstanbul: Fatih Belediyesi, 1. baskı., 2021.
• Koro, Hüsniye. Abdulmalik Hilmi Divanı ve Dil Özellikleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Kumanlıoğlu, Hasan Fehmi. Hasan Fehmi Tezdoğan Divanı. İzmir: Birdenbire Yay., 2010.
• Kuzay Demir, Gonca. “Prizrenli Bir Mutasavvıf Şair: Hoca Hafız Ahmed Fethi ve Eserlerinden Örnekler”. Sufi Araştırmaları 6/12 (2015), 67-106.
• Maksud, Hulusi. Hulusi Maksud Divanı. İstanbul: Baha Matbaası, 1969.
• MEDAD. “Hacı Maksut Efendi”. 05 Haziran 2024. Erişim 05 Haziran 2024. https://melamidusuncesi.com/haci-maksut-efendi/
• Mehmed Tahir vd. Menâkıb-I Şeyh Seyyid Hâce Muhammed Nûru’l-Arabî : Beyân-I Melâmet Ve Ahvâl-I Melâmiyye. İstanbul: H Yayınları, 2014.
• MEKSAV. “Hafız Ahmet Soyyiğit”. Melami Kültür ve Sanat Vakfı. Erişim 15 Temmuz 2024. http://meksav.org/index.php/tr/publications/hafiz-ahmet-soyyigit/hayati
• MEKSAV. “Hasan Fehmi Tezdoğan’ın Hayatı”. H. İbrahim Hakkı ÖÇAL Melami Kültür ve Sanat Vakfı. 29 Mayıs 2024. Erişim 29 Mayıs 2024. http://meksav.org/index.php/tr/publications/divanlar/hayati
• MEKSAV. “Hüseyin Sabri Soyyiğit’in Hayatı”. H. İbrahim Hakkı ÖÇAL Melami Kültür ve Sanat Vakfı. 04.06.20224. Erişim 04 Haziran 2024. http://meksav.org/index.php/tr/publications/haci-sabri-soyyigit/hayati
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Bayramilik ve Osmanlı Tasavvuf Tarihindeki Yeri”. Uluslararası Hacı Bay-ram-ı Veli Sempozyumu. 13-20. Ankara: TÜRKKAD, 2012.
• Öngören, Reşat. “Tasavvuf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/119-126. İstanbul: TDV Yayınları, 2011. Özcan, Hüseyin. Abdulmalik Hilmi Hayatı ve Şiirleri. Ankara, 1994.
• Rahte, Maida. “Hacı Ömer Lütfi Hakkında Bir Yaklaşım Denemesi”. BAL-TAM 23 (ts.), 199-228.
• Soyyiğit, Hüseyin Sabri. Hüseyin Sabri Soyyiğit Divanı. İzmir: Tibyan Yay., 2005.
• Tan, M. Nedim. “Hüseyin Şemsi Ergüneş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-1/415-416. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Tatcı, Mustafa - Özay, İbrahim. Niyazi-i Mısri Divanı Şerhi. İstanbul: H Yayınları, 2021.
• TDK, 14 Mayıs 2024.
• Tek, Abdurrezak. Tasavvuf ve Tarikatlar. Bursa: Bursa Akademi, 2022.
• Toptaş, Çağlar. Makam, Usûl ve Form Özellikleriyle Türk Mûsikîsinde İlâhiler. Lisansüstü Eğitim Enstitüsü: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Doktora Tezi, 2022.
• Türer, Osman. “‘Melamet’ Düşüncesinin Orijinal Özelliği ve Bu Düşüncede Zamanla Meydana Gelen Değişmeler”. İslami Araştırmalar 2/7 (1988), 57-67.
• Uludağ, Süleyman. “Hasan-ı Basri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XVI/291-293. Is-tanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Virmiça, Raif. Hacı Hafız Ahmet Fethi Divanı. Prizren-Kosova: 23 Nisan Kosova Türkleri Milli Bayramı Tertipleme Kurulu Recep Hulusi Efendi Kültür ve Eğitim Vakfı, 2019.
• Yıldırım, Rıdvan (ed.). Uluslararası Melâmîlik ve Seyyid Muhammed Nûru’l-Arabî Sempozyumu bil-dirileri: 9-10 Mayıs 2015 / Antalya. Çankaya, Ankara: Tika Kültür Yayınları, 1. basım., 2016.
• Yılmaz, Davud. Davud Yılmaz Divanı, 1933.
• Yılmaz, Davud. İnsan-ı Kamil ve Sırları. İzmir, 2007.
• Yılmaz, Oğuz vd. Prizrenli Abdürrahim Fedâî külliyâtı ve bestelenmiş ilâhileri. İstanbul: H Yayınla-rı, 1. baskı., 2021.
• Yılmaz, Oğuz. Selanikli Ali Örfi Efendi Hayatı ve Eserleri. İstanbul: H Yayınları, 2021.
• Ömer Lütfi Divanı. Prizren: BAL-TAM, 2008.