EL-MALATÎ’NİN EHL-İ SÜNNET’İ SAVUNMA VE DİĞER FIRKALARI REDDETME BAĞLAMINDA KULLANDI-ĞI BAZI RİVAYETLER

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 2, 371 - 397, 27.09.2018

Abdurrahman Ece

Öz

Ehl-i Sünnet’in önemli savunucularından birisi, hicri dördüncü yüzyılda yaşamış olan Ebü’l-Hüseyin el-Malatî’dir. O, et-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehli’l-Ehvâi ve’l-Bida’ adlı eserini bu amaçla kaleme almıştır.

Eserinde Ehl-i Sünnet’in hak, diğer fırkaların ise bâtıl olduğunu ayetler yanında birçok rivayetle ortaya koymaya çalışmıştır. Eserin bu alanda yazılmış en eski çalışmalardan biri olması hasebiyle müellifin gerek Ehl-i Sünnet’i savunma gerekse diğer fırkaları eleştirme bağlamında zikrettiği rivayetler kanaatimizce önemlidir. Çalışmada bu rivayetlerden öne çıkanlar ele alınmıştır. Ayrıca bazı fırkaların sahâbe’ye yaklaşımını doğru bulmayan el-Malatî’nin sahâbe hakkındaki görüşü ve bu bağlamda zikrettiği rivayetlere de kısmen değinilmiştir. 

Değişik fikir ve düşüncedeki birçok grup ve cemaatin halen var olduğu günümüzde, çalışmanın, ilim ehline rivayetlere daha geniş açıdan bakma ufku kazandıracağı kanaatindeyiz. 

Anahtar Kelimeler

el-Malatî, Ehl-i Sünnet, Fırkalar, Rivayet, Sahâbe

Kaynakça

• Abdurrezzâk, Musannef, thk. Habîbüllâh el-A’zamî, el-Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut 1403.
• ‘Abd b. Hümeyd, el-Muntahab min Müsned ‘Abd b. Humeyd, thk. Mustafa el-‘Adevî, Dâru Belensiyye, 2002.
• Agitoğlu, Nurullah, Hadis ve Bağlam, Kitabi Yayınları, İstanbul 2015.
• Alî el-Kârî, Nûreddîn b. Ali b. Muhammed, el-Esrârü’l-Marfû’a, thk. Muhammed b. Lütfî es-Sabbâğ, el-Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut 1406/1986.
• el-Beyhakî, Sünenü’l-Kübrâ, I-X, Meclis Dâiretü’l-Me’ârif, Haydârâbâd 1344.
• el-Bezzâr, el-Behrü’z-Zehhâr/Müsned el-Bezzâr, thk. Adil b. Sa’d, Mektebe el-‘Ulûm ve’l-Hikem, el-Medîne el-Münevvere 1424/2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmaîl b. İbrahîm, Sahîhü’l-Buhârî, Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, Beyrut 1438/2017.
• ………….., et-Târîhü’l-Kebîr, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, t.y.
• Coşkun, Selçuk, Hadise Bütüncül Bakış, İFAV, İstanbul 2011.
• Çelebi, İlyas, “Mu’tezile”, DİA, İstanbul 2006, cilt: 31, sayfa: 391-401.
• Ece, Abdurrahman, Câbir b. Abdullah ve Hadis Tarihindeki Yeri, Basılmamış doktora tezi, Bayburt 2016.
• Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş’as el-Ezdî es-Sicistânî, Sünen-u Ebî Dâvud, Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, Beyrut 1436/2015.
• Ebû Gudde, Abdulfettâh, Lemehâtun min târîh es-Sünne ve ‘Ulûmi’l-Hadîs, Dârü’l-Beşâir, Beyrut 2008.
• Ebû Ya’lâ, Müsned, thk. Hüseyn Selim Esed, Dârü’l-Me’mûn, Beyrut 1408/1988.
• Ebû Şeyh el-İsbahânî, el-‘Azame, I-V, thk. El-Mubârekfûrî, Dârü’l-‘Âsime, Riyâd 1408.
• Ebî ‘Avvâne, Yakûb b. İshâk, Müsned, I-V, thk. Eymen b. Ârif, Dârü’l-Me’rife, Beyrut 1419/1998.
• Ece, Abdurrahman, “et-Tenbîh ve’r-Red Alâ Ehli’l-Ehvâ ve’l-Bida’ Adlı Eserde Yer Alan Hadislerin Kaynakları ve Değerlendirilmesi”, Malatyalı İlim ve Fikir İnsanları Sem-pozyum, Malatya 17-19 Kasım 2017, (yayınlanmamış bildiri metni).
• Efendioğlu, Mehmet, “Sahâbe”, DİA, İstanbul 2008, cilt: 35, 496-497.
• el-Elbânî, Muhammed Nasıruddîn, Silsile el-Ahâdîs ed-Da’îfe ve’l-Mevdû’a, Mektebetü’l-Me’arif, Riyâd 1421/2000.
• …………, Silsile el-Ahâdîs es-Sahîha, I-IX, Mektebetü’l-Me’arif, Riyâd 1415/1995.
• …………, Sahîh el-Câmi’ es-Sağîr ve Ziyâdetuh, (İki cüz bir arada), el-Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut 1988/1408.
• ……….., İrvâü’l-Ğalîl, I-IX, el-Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut 1405/1985.
• Fığlalı, Ethem Ruhi, “Gadir-i Hum”, DİA, Ankara 1996, XIII, 279.
• Gökalp, Yusuf, “Zeydiyye”, DİA, İstanbul 2013, cilt: 44, sayfa: 328-331.
• Gölcük, Şerafettin, “Cehmiyye, DİA, İstanbul 1993, cilt: 7, sayfa: 234-236.
• el-Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Ali Ebûbekir, Târîhu Medineti’s-Selâm/Târîhu Bağdâd, I-XVIII, thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma’rûf, Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, byy. 1422/2001.
• Hâkim en-Neysâbûrî, el-Müstedrek, I-IV, Dârü’l-Ma’rife, Beyrut ty.
• Hansu, Hüseyin, Mutezile ve Hadis, Otto Yayınları, İstanbul 2012.
• Hatiboğlu, Mehmed Said, Hadis Tedkikleri, Otto Yayınları, Ankara 2009.
• Hatipoğlu, İbrahim, Çağdaşlaşma ve Hadis Tartışmaları, İz Yayıncılık, İstanbul 2010.
• el-Heysemî, Nûreddîn, Mecmeü’z-Zevâid, I-X, thk. Abdullah Muhammed ed-Dervîş, Dârü’l-Fikr, Beyrut 1994/1414.
• el-‘Irâkî, Ebü’l-Fadl, el-Muğnî ‘an hamli’l-esfâr, I-II, thk. Eşref Abdülmaksûd, Mektebe Tabe-riyye, Riyad 1415/1995.
• ‘Itr, Nûreddîn, Menhecü’n-Nakd ‘inde’l-Muhaddisîn, Dârü’l-Fikr, Dımaşk 2015.
• İbn Asâkir, Târîhü Medîneti Dımaşk, I-LXXX, Dârü’l-Fikr, Beyrut 1418/1997.
• İbn ‘Adiy, el-Kâmil fi’d-Du’afâ, I-VII, Dârü’l-Fikr, Beyrut 1985/1405.
• İbnü’l-Cevzî, el-‘İlelü’l-Mütenâhiye, I-II, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1403/1983.
• İbn Dakîk el-‘Îd, Tekiyyuddîn, Şerhü’l-Arba’în en-Neveviyye, Müessesetü’r-Reyyân, byy. 1424/2003.
• İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, thk. Muhammed ‘Avvâme, Dârü’l-Kıble, Beyrut 1427/2006.
• İbn Ebî Âsım, Ebû Bekir b. Ebî Âsım Ahmed b. Amr, Kitâbü’s-Sünne, I-II, Meketebetü’l-İslâmî, Beyrut 1400/1980.
• İbn Hacer el-Askalânî, Lisânü’l-Mizân, I-X, thk. Abdülfettah Ebû Gudde, Dârü’l-Beşâir, byy. 2002.
• İbn Hacer, Telhîsü’l-Habîr, Dârü’l-Mişkât, Kurtuba 1416/1995.
• İbn Huzeyme, Sahîh, I-IV, thk. Mustafa el-A’zamî, el-Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut 1400/1980.
• İbn Hibbân, Sahîh, thk. Şu’ayb el-Arnaût, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1414/1993.
• İbnü’l-Esîr, Câmi’ü’l-Usûl, I-XII, Mektebe Dârü’l-Beyân, byy. 1392/1972.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, İctimâü’l-Cuyûşi’l-İslâmiyye, thk. Beşîr, Muhammed ‘Uyûn, Mekte-betü Dâri’l-Beyân, Dımaşk 1421/2000.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd b. Mâce el-Kazvînî, Sünenü İbn Mâce, Müesse-setü’r-Risâle Nâşirûn, Beyrut 1438/2017.
• İbn Manzûr, Muhtasaru Târîhi Medîneti Dımaşk, Dârü’l-Fikr, Dımaşk 1406/1986.
• İbn el-Mülakkin, el-Bedrü’l-Münîr, I-IV, Dârü’l-Hicre, Riyad 1425/2004.
• İbn Mülakkin, Tezkiretü’l-Muhtâc, el-Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut 1994
• İshâk b. Râhûye, İshâk b. İbrâhîm, Müsned, I-V, thk. Abdülğaffûr b. Abdülhak el-Belûşî, Mektebetü’l-Îmân, el-Medînetü’l-Münevvere 1412/1991.
• Kutlu, Sönmez, “Mürcie”, DİA, İstanbul 2006, cilt: 32, sayfa: 41-45
• el-Malatî, Ebü'l-Hüseyn Muhammed b. Ahmed b. Abdirrahman, tsh. Sven Dedering, et-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehli’l-Ehvâ ve’l-Bida’, el-Ma’hadü’l-Almânî li’l-Ebhâsi’ş-Şerkiyye, Beyrut 1430/2009.
• el-Mubârekpûrî, Tuhfetü’l-Ahvezî, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut ty.
• Öz, Mustafa, “Râfizîler”, DİA, İstanbul 2007, cilt: 34, sayfa: 396-397.
• ……….., “Zındık”, DİA, İstanbul 2013, cilt: 44, sayfa: 390-391.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî, Sahîhü Müslim, Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, Beyrut 1437/2016.
• Sinanoğlu, Mustafa, “Muattıla”, DİA, İstanbul 2005, cilt: 30, sayfa: 330-331.
• es-Sübkî, Tacüddîn Ebü Nasr Abdulvehhâb b. Alî, Tabakâtü’ş-Şâfi’iyyeti'l-Kübrâ, I-X, thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî- Abdulfettâh Muhammed el-Huluv, byy. 1384/1965.
• eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali, el-Fevâidü’l-Mecmû’a, (I-II İki cüz bir arada), Mektebetü Nezâr Mustafâ el-Bâz, Mekke el-Mükerreme ty.
• et-Teyâlisî, Süleymân b. Dâvûd, Müsnedü Ebî Dâvud et-Teyâlisî, I-IV, thk. Muhammed b. Abdulmühsin, Dâr Hecer, 1420/1999.
• Tirmizî, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ b. Sevre, Sünen et-Tirmizî, Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, Beyrut 1438/2017.
• Yaşar Kandemir, Mevzu Hadisler, İfav, İstanbul 2009.
• Kutlu, Sönmez, “mürcie”, DİA, İstanbul 2006, XXXII, 41-45.
• Muhammed Sâlim Muhaysin, Mu’cemü Huffâzi’l-Kur’an ‘Abre’t-Târîh, I-II, Dârü’l-Cîl, Bey-rut 1412/1992.
• Öz, Mustafa - Avni İlhan, “Malatî, Ebü’l-Hüseyin”, DİA, İstanbul 2009, XXVII, 467-468.
• Özler, Mevlüt, “Malatî; Hayatı, Eserleri ve İtikâdî İslam Fırkalarına Bakışı”, Ekev Akademi Dergisi, cilt: 1, sayı: 2 (Mayıs 19).
• Sadreddîn, el-İsbahânî, et-Tuyûriyât, I-IV, Mektebetü’s-Selef, Riyâd 1425/2004.
• Sofuoğlu, Muhammed Cemal, “el-Hadîsu ‘İnde’ş-Şî’ati’l-İmâmiyye”, Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu, İslami İlimler Araştırma Vakfı, İstanbul 1993.
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekir es-Süyûtî, Târîhü’l-Hulefâ, İşrâf: Muhammed Ğassân, Vizâretü’l-Avkâf, Katar 1434/2013.
• eş-Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerim, el-Milel ve’n-Nihel, Müessesetü’r-Risâle, (Mukad-dime), Beyrut 2015.
• Şemsuddîn İbnü’l-Cezerî, Ğâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ, I-III, nşr. G.Bergstraesser, Mısır 1352/1933.
• Taberânî, el-Mü’cemü’l-Kebîr, I-VII, thk. Hamdî Abdülmecîd, Mektebe İbn Teymiyye, Kahire t.y.
• Ünalan, Abdullah, İmamet Teorisinin Referanslarında Ehl-i Sünnet ve Şî’a’ya Göre Hadis, Elips Kitap, Ankara 2006.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Ehl-i Sünnet”, DİA, İstanbul 1994, X, 525-230.
• Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillâh, Târîhü’l-İslâm, I-LIII, thk., Ömer Abdusselâm Tedmûrî, Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1409/1989.
• ……….., el-Kâşif, Dârü’l-Kıble, Cidde, ty.
• Ziriklî, Hayruddîn, el-A’lâm, (I-VIII), Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, Beyrut 2002.