ALI B. UTHMĀN AL-ŪSHĪ AND HIS WORK MUSNAD AL-ANAS

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 3, 31 - 73, 31.12.2018

Ferhat Gökçe

Öz

Ali b. Uthmān al-Ūshī, famous for his famed work
Badʾ al-Amālī,is one of the important
scholars of 6. century by Hijri calender. In addition to Kalam and Islamıc Law,
he also wrote works in Hadith. His most important work in Hadith isNiṣāb
al-Akhbār known nowadays. His another work, unknown and unpublished is Musnadal-Anas.
It is a source of Niṣāb al-Akhbār.It contains Enes b. Malik’s narrates
by the prophet. Musnadal-Anas, is actually known as Nushatu Sem’an which
is in circulation in the 3rd century Hijri. This Nuskha (book of Sem’ân) is
regarded as a fabricated Nuskha (narrates). In his work (Musnad al-Anas)
al-Ūshī takes his narrate rights from his teacher and narrate the hadith by
dividing them into chapters, he collects them in this work. This work in
manuscript form which being in the Süleymaniye Library. İn this article is
focused on various aspects such as belonging of al-Ūshī, the determination of
the hadiths which are not included in the loss or writing in Niṣāb al-Akhbārand
the number of Hadiths, evaluation of Works it is made.

Anahtar Kelimeler

Ali b. Uthmān al-Ūshī, Anas b. Malik, Hadith, Musnad al-Anas, Niṣāb al-Akhbār, Fabricated Hadiths

ALİ B. OSMAN EL-ÛŞÎ 
VE MÜSNEDÜ ENES İSİMLİ ESERİ

Öz

Hicrî VI. asır âlimlerinden Bed’ü’l-Emâlî
isimli eseriyle meşhur olan Ali b. Osman el-Ûşî (ö. 575/1179) kelam ve fıkıh
ilimlerinin yanı sıra hadis ilminde de eser bırakmış döneminin önemli
âlimlerinden birisidir. Ûşî’nin hadis ilmine dair günümüze ulaşan en önemli
eseri Nisâbü’l-Ahbâr’ıdır. Onun hadise dair pek bilinmeyen ve şu ana
kadar neşredilmeyen diğer bir eseri ise aynı zamanda Nisâbü’l-Ahbâr’ın
kaynaklarından Enes b. Mâlik’in Hz. Peygamber’den rivâyetlerinin yer aldığı Müsnedü
Enes isimli eseridir. Müsnedü Enes, aslında hicrî III. asırda
tedavülde olan ve Nüshatü Sem’ân olarak bilinen eserdir. Sem’ân Nüshası,
hadis âlimleri tarafından uydurma olarak nitelendirilen bir nüshadır. Ûşî, bu
eserin rivâyet hakkını hocasından alarak ve eseri bölümlere ayırarak rivâyet
etmiştir. Çalışmamızda Süleymaniye Kütüphanesi’nde yazma halinde bulunan bu
eserin Ûşî’ye aidiyeti, Nisâbü’l-Ahbâr ile mukayesesi, eserin kayıp ya
da yazmada yer verilmeyen hadislerinin tespiti, bölümleri, hadislerinin sayısı
gibi çeşitli yönleri üzerinde durulmakta, eserin değerlendirilmesi
yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ali b. Osman el-Ûşî, Enes b. Mâlik, Hadis, Müsnedü Enes, Nisâbü’l- Ahbâr, Mevzû Hadisler

Kaynakça

• Aclûnî, Ebu’l-Fidâ İsmâil b. Muhammed, Keşfu’l-Hafâ ve Muzîlu’l-İlbâs Amma’ş-Tehera mine’l-Ahâdis alâ Elsineti’n-Nâs, I-II, (tahk. Abdulhamîd b. Ahmed b. Yûsuf b. Hendâvî), Beyrut, el-Mektebetu’l-Asriyye, y.y.
• Ali el-Kârî, Nureddîn, el-Esrâru’l-Merfûa fi’l-Ahâdîsi’l-Mevdûa, (Muhammed es-Sabbâğ), Dâru’l-Emâne-Muessesetu’r-Risâle, Beyrut, 1971.
• Ali el-Kârî, Nureddîn, el-Masnû fî Ma’rifeti’l-Hadîsi’l-Mavdû’, (tahk. Abdulfettâh Ebû Gudde), Muessesetu’r-Risâle, Beyrut, 1398.
• Ali Rıdâ b. Abdillah, Mecmûatu’r-Resâili’l-Hadîsiyye, I-II, Medine, 2004.
• Âlu Selmân, Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan, Kitâbu hazzere minhe’l-ulemâ, I-II, Dâru’s-Samiî, Riyad 1995.
• Bağdatlı, İsmail Paşa, Hediyyetu’l-Ârifîn Esmâi’l-Muellifîn ve Âsâri’l-Musannifîn, I-II, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, 1951.
• Canan, İbrahim, “Enes b. Mâlik”, DİA, XI, İstanbul, 1995.
• Cûzekânî, Ebû Abdillah Huseyn b. İbrâhim b. Huseyn el-Hemedânî, el-Ebâtîl ve’l-Menâkir ve’s-Sihâh ve’l-Meşâhîr, I-II, (tahk. Abdurrahmân b. Abdulcebbâr el-Feryevâî), Dâru’s-Samîî li’n-Neşr ve’-Tevzî’, Riyad, 2002.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn, Silsiletu’l-Ahâdîsi’d-Daîfe ve’l-Mevdûa ve Eseriha’s-Seyyiu fi’l-Umme, I-XIV, Dâru’l-Meârif, Riyad, 1992.
• Fettenî, Muhammed b. Tâhir, Tezkiretu’l-Mevdûât, İdâretu’t-Tibâati’l-Munîre, y.y., 1343.
• Halîlî, Ebû Ya’lâ Halîl b. Ahmed Abdillah b. Ahmed b. Ahmed b. İbrâhim, el-İrşâd fî Ma’rifeti Ulemâi’l-Hadîs, I-III, (tahk. Muhammed Saîd Ömer İdrîs, Mektebetu’r-Ruşd, Riyad, 1409.
• Hanbelî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed, es-Sârimu’l-Munkî fî’r-Reddi ale’s-Subkî, (tahk. Akîl b. Muhammed b. Zeyd el-Muktarî), Muessesetu’r-Reyyân, Beyrut, 2003.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebûbekir Ahmed, el-Fakîh ve’l-Mutefekkih, I-II, (Ebû Abdurrahmân Âdil b. Yûsuf el-Garâzî), Dâru İbni’l-Cevzî, Dammâm, 1421.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebûbekir Ahmed, el-Muttefik ve’l-Muteferrik, I-III, (tahk. Muhammed Sâdık Âydan el-Hâmidî, Dâru’l-Kâdirî li’t-Tibâati ve’n-Neşri ve’t-Tevzî’, Dimaşk, 1997.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebûbekir Ahmed, Târîhu Bağdat, I-XVI, Dâru’l-Gurabi’l-İslâmî, Beyrut, 2002.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım, Mu’cemu’ş-Şuyûh, I-III, (tahk. Vefâ Takiyuddîn), Dâru’l-Beşâir, Dimaşk, 2000.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım, Târihu Dimaşk, I-LXXX, (tahk. Amr b. Garâme el-Umrevî), Dâru’l-Fikr, li’t-Tibâi ve’n-Neşr, y.y., 1995.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî, Lisânu’l-Mîzân, I-X, (Abdulfettah Ebû Gudde), Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut, 2002.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed Ahmed, Tehzîbu’t-Tehzîb, I-XII, Matbaatu Dâireti’l-Maârifi’n-Nizâmiyye, Haydarâbâd, 1326.
• İbn Neccâr, Muhibbudîn Ebû Abdillah Muhammed b. Mahmûd b. el-Hasen, ed-Durretu’s-Semîne fî Ahbâri’l-Medîne, (tahk. Huseyn Muhammed Ali Şukrî), Şirketu Dâri’l-Erkâm b. Ebi’l-Erkâm, y.y., t.y.
• İbn Şâhin, Ebû Hafs Ömer, et-Tergîb fî Fedâili’l-A’mâl, (tahk. Muhammed Hasen Muhammed Hasen İsmâîl), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 2004.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec, el-İlelu’l-Mutenâhiye fi’l-Ahâdîsi’l-Vâhiye, I-II, (tahk. Halil el-Meys), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1983.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec, el-Mevdûât, (tahk. Aburrahmân b. Muhammed Osman), el-Mektebetu’s-Selefiyye, Medine, 1966.
• İbnü’l-Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebibekr b. Eyûb b. Sa’d, İğâsetu’l-Lehfân min Mesâyidi’ş-Şeytân, I-II, (tahk. Muhammed Hâmid el-Fakî, Mektebetu’l-Meârif, Riyad, t.y.
• İlhan Mevlüt, “Mütercimi Belli Olmayan Mensûr Bir Kasîde-i Emâlî Tercümesi”, Journal of Turkish Language and Literature, cilt: I, sayı: 1, s. 9-26, 2015.
• Kandemir, Yaşar, “Cüz”, DİA, VIII, İstanbul, 1993.
• Karaağaç, Hilmi, “Bir Kelam Metni Olarak Kasideler ve Ali b. Osman el-Ûşî’nin Emâlî Kasidesi”, Uluslararası İslâmî İlimlerin Teşekkülü ve İslâmî İlimler Arası İlişkiler Sempozyumu, (28-30 Nisan 2014/Bişkek-Kırgızistan) Bildiriler Kitabı, s. 71-85, 2014.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdullah, Keşfu’z-Zunûn an Esâmî’l-Kutubi ve’l-Funûn, I-VI, Mektebetu’l-Mesnâ, Bağdat, 1941.
• Koçkuzu, Ali Osman, “İbn Şâhin”, DİA, XX, İstanbul, 1999.
• Kureşî, Abdulkâdir b. Ebi’l-Vefâ, el-Cevâhiru’l-Mudiyye fî Tabakâti’l-Hanefiyye, I-V, (tahk. Abdulfettâh Muhammed el-Hulv), Mektebetu Hicr li’t-Tibâati ve’n-Neşr ve’t-Tevzî’ ve’l-A’lâm, Amman, 1993.
• Küçükaşçı, S. Mustafa, Tomar, Cengiz, “İbn Asâkir”, DİA, XIX İstanbul, 1999.
• Mâzerî, Ebû Abillah Muhammed b. Ali b. Ömer et-Temîmî el-Mâzerî el-Mâlikî, el-Mu’lim bi-fevâidi Müslim, I-III, (tahk. Muhammed eş-Şâzilî en-Neyfer), ed-Dâru’t-Tûnisiyye li’n-Neşr, Tunus, 1991.
• Muhammed b. Dervîş el-Hût, Esna’l-Metâlib fî Ahâdîsi Muhtelifeti’l-Merâtib, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, y.y., t.y.
• Münâvî, Abdurraûf, Feyzu’l-Kadîr Şerhu Câmii’s-Sağîr, I-VI, el-Mektebetu’t-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, Kahire, 1356.
• Özbek, Durmuş, “el-Ûşî ve ‘Kasîdetu’l-Emâlî’”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 5, 261-308, Konya, 1994.
• Sebetov, Zahrkynbai, el-Fetâva’s-Sirâciyye Adlı Eseri Çerçevesinde Ali b. Osman el-Ûşî’nin Fıkıh İlmindeki Yeri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (yayımlanmamış doktora tezi), İstanbul, 2015.
• Sebetov, Zharkynbai, Oştuk Âlım Sirâjuddin al-Oşiy, Türkiye Diyanet Vakfı-Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Bişkek, 2016.
• Sehavî, Şemsuddîn, ed-Dev’u’l-Lâmi’ li-Ehli’l-Karni’t-Tâsi’, Dâru Mektebeti’l-Hayât, Beyrut, t.y.
• Selâme, Muhammed Halef, Lisânu’l-Muhaddisîn, I-V, y.y., 2007.
• Suyûtî, Celâluddîn, el-Leâli’l-Masnûa fi’l-Ahâdîsi’l-Mavdûa, I-II, (tahk. Ebû Abdirrahmân Salâh b. Muhammed b. Uveyde), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1996.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, el-Fevâidu’l-Mecmûa fi’l-Ahâdîsi’l-Mevdûa, el-Mektebu’l-İslâmî, Beyrut, 1407.
• Toprak, Mehmet Sait, “Ali b. Osman el-Ûşî: Hayatı ve Eserleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 23, 2006.
• Toprak, Mehmet Sait, Hadiste Derlemecilik Devrinin Başlaması ve Ûşî’nin Nisâb’ül-Ahbâr’ı, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (yayımlanmamış doktora tezi), İzmir, 2005.
• Toprak, Mehmet, Sait, “Ûşî”, DİA, XLII, İstanbul, 2012.
• Uğur, Mücteba, Hadis İlimleri Edebiyatı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1996.
• Ûşî, Ali b. Osman, Müsnedü Enes, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, no: 787.
• Ûşî, Ali b. Osman, Nisâbü’l-Ahbâr, (Toprak, Mehmet Sait, Hadiste Derlemecilik Devrinin Başlaması ve Ûşî’nin Nisâb’ul-Ahbâr’ı ile birlikte), (yayımlanmamış doktora tezi), İzmir, 2005.
• Yıldız, Kemal, Sebetov, Zharkynbai, “Orta Asyalı Hanefi Fakihi Sirâceddin Ali b. Osman el-Ûşî’nin el-Fetâva’s-Sirâciyye Adlı Eseri ve Bazı Fıkhî Görüşleri”, Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, cilt: II, sayı: 1, s. 52-77, 2016.
• Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman, el-Müştebih fî Esmâi’r-Ricâl, Brill, Leiden, 1881.
• Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Osman, Mîzânu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, I-IV, (tahk. Ali Muhammed el-Becâvî), Dâru’l-Ma’rife li’t-Tibâi ve’n-Neşr, Beyrut, 1963, II/234;
• Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed, el-Keşşâf fî ma’rifeti Men Lehu Rivâye fi’l-Kutubi’s-Sitte, (tahk. Muhammed Avvâme, Ahmed Muhammed Nemr el-Hatîb), Dâru’l-Kıbleti li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, Cidde, 1992, II/223.
• Zehebî, Şemsuddîn, el-Muğnî fi’d-Duafâ, I-II, (tahk. Nureddin Itr), İdâretu İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî, Katar, 1994.
• Zirikli, Hayreddin el-A’lâm: Kâmûsu Terâcim li-Eşheri’r-Ricâl ve’n-Nisâ, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrut, 1995.