OSMANLI İLMİYE TEŞKİLÂTININ 
BOZULMASINA DÖNÜK BİR ELEŞTİRİ:
SİNOBÎ ABDULLAH AHDÎ ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 1, 221 - 239, 29.03.2019

Nasi Aslan Ömer Korkmaz

Öz

Osmanlı ilmiye teşkilâtı, Osmanlı Devleti’nin
kuruluşundan yıkılışına kadar varlığını sürdürmüş, başta eğitim-öğretim olmak
üzere dinî hizmetlerin yanında müftü ve kâdî atamaları gibi tayin işlerinde
teklif makamında olmuştur. Ayrıca yargı faaliyetini bilfiil yürüten makam
olarak konumlanmış bazı önemli imtiyazlara sahip bir meslek grubudur. Osmanlı
Devleti’nin duraklama dönemi ile beraber malî, idarî ve askerî teşkilâtında
yaşadığı problemler ilmiye teşkilâtına da yansımış, bunun sonucunda da ilmiye
teşkilâtının içerisinde bulunduğu hali eleştiren ve ıslah edilmesine dönük
önerileri içeren bir dizi eser kaleme alınmıştır. Bu cümleden olarak Abdullah
Ahdî de yazdığı eserinde ilmiye teşkilâtını ve döneminde yapılan bazı
haksızlıkları eleştirmiştir. Ancak Abdullah Ahdî’nin bu eleştirilerini İbn
Nüceym’in el-Eşbâh ve’n-Nezâ’ir adlı küllî kaidelere dair kitabının
muhtasarı olarak hazırladığı fıkıh kitabında dile getirmesi dikkat çekicidir.
Bu onun eserinin sıradan bir muhtasar olmaktan çıkmış ve idarenin yaptığı
kayırmacılığın eleştirilmesi ve liyakatsiz atamaların doğru olmadığının
belirtilmesinde olduğu gibi siyaset-nâme türü eserlerin konularına yer vermesi
nedeniyle özgün bir eser hüviyetine bürünmüştür. Bu çalışmada Abdullah Ahdî’nin
eserinin muhtevası genel olarak değerlendirilmekle birlikte ilmiye teşkilâtına
dönük eleştirilerine odaklanılmış, dönemin ilmî ve siyasî panoramik durumu da
özetlenerek onun dile getirdiği hususlarla döneminin özellikleri arasındaki
ilişki ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İlmiye Teşkilâtı, Liyakat, Sinobî Abdullah Ahdî, İbn Nüceym, el-Eşbâh ve’n-Nezâ’ir

A CRITICISM TO THE DEFINITION OF THE OTTOMAN ILMIYE ORGANIZATION:
THE CASE OF SINOBI ABDULLAH AHDI

Öz

The
Ottoman ulema organization continued until the collapse of the Ottoman Empire, in
addition to religious services, especially in education, he has been assigned
as mufti and kadı appointments. It is
also a professional group with some important privileges, which are positioned
as the authority to conduct judicial activity. The problems that the Ottoman
Empire experienced in the financial, administrative and military organization
as well as the period of pause were also reflected in the ilmiye organization,
as a result, some works were written that criticized the status of the ilmiye
organization and included suggestions for improvement. In his work, Abdullah
Ahdi criticized the ilmiye organization and some of the injustices made during
the period. However, it is noteworthy that Abdullah Ahdî wrote these criticisms
in his book fiqh Ibn Nüceym’s al-Ashbah and al-Nezair prepared as the subject
of his book on general principles. This caused his work to be no longer an
ordinary sketch and a unique character. In this study, although the content of
Abdullah Ahdi’s book will be evaluated in general, the scientific and political
panorama of the period will be summarized, it will be tried to reveal the
relationship between the issues of him and the features of the period.

Anahtar Kelimeler

Ulema Organization, Sinobi Abdullah Ahdi, al-Durru’l-Mansur, Ibn Nuceym, al-Ashbah and al-Nezair

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa. Tarih-i Cevdet. Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye, 1309.
• Akün, Ömer Faruk. “Koçi Bey”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 143-148. İstan-bul: TDV Yayınları, 2002.
• Atar, Fahrettin. “Kazâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XXV: 119-119. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Baktır, Mustafa. “el-Eşbâh ve'n-Nezâir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 458. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Baktır, Mustafa. “el-Eşbâh ve'n-Nezâir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 458-459. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Baltacı, Cahid. XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri. İstanbul Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2005.
• Çelik, Murat. “Gelibolulu Mustafa Âlî ve Dönemin Eğitim Sistemine Yönelik Eleştirileri”. Ça-nakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2014): 77-93.
• Emecen, Feridun. “İbrahim (Osmanlı Padişahı)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 274-281. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Gündüz, Mustafa. Osmanlı Eğitim Mirası (Klasik ve Modern Dönem Üzerine Makaleler). İstan-bul: Doğu Batı Yayınları, 2013.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Eşbâh ve'n-nezâir alâ mezhebi Ebî Hanîfe en-Nu'mân. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiye, 1419/1999.
• İpşirli, Mehmet. “İlmiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 141-145. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• İpşirli, Mehmet. “Mülâzemet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 537-539. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Kılıç, Cihan. “Osmanlı İlmiye Teşkilatında Kariyer Sistemi”. Turkish Academic Research Review (TARR) 3/1 (2018): 153-170.
• Koçi Bey. Koçi Bey Risalesi. Nşr. Zuhuri Danışman. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1985.
• Özel, Ahmet. “İbn Nüceym, Zeynüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XX: 236-237. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Sinobî, Abdullah Ahdî b. el-Kâdî Ali es-. ed-Dürru'l-Mensûr. Murad Molla, 000796: Murat Molla Kütüphanesi.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1982.