Bir Rivâyetin Tarîklerini Karşılaştırmanın Hadisleri Anlamaya Katkısı

Yıl 2012, Cilt: 12 Sayı: 3, 167 - 191, 01.06.2012

Ali Budak

Öz

İslâmî ilimler içinde önemli bir yere sahip hadis ilminde üzerinde durulması gereken en önemli konulardan birisi, hadisleri anlama ve değerlendirme yöntemidir. Bu alanda yapılacak çalışmalar, hadislerin daha iyi anlaşılıp sağlıklı sonuçlara ulaşılması açısından önem arz etmektedir. Bir hadisin aynı hadis kitabında değişik rivâyet tarîkleri olabildiği gibi başka hadis kaynaklarında geçen tarîkleri de bulunabilmektedir. Bu makalede, “bir rivâyetin tarîklerini araştırma” ve “rivayet tarîkleri arasında karşılaştırma yapma”nın önemi ve hadisleri anlamaya katkısı üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Rivâyet, Anlamak, Metin, Tarîk

Comparison Chains Of Narration and Its Contribution to Understand The Hadiths

Öz

One of the most important issues in the field of hadith, which is important in Islamic Sciences, is the method of understanding and evaluating hadiths. Studies to be made in this respect bear importance in terms of understanding the hadith and deriving sound conclusions. As a hadith may have different chains of narration within the same book, there may be different chains of narration cited in other sources. This article focuses the importance of “investigating the chains of narration,” and “making comparisons” between them, as well as their contribution to understand the hadiths.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Narration (rivayah), Meaning, Matn (text), Chain (tariq)

Kaynakça

• KUR‟ÂN-I KERÎM
• ABDUSSAMED ÂL-İ ÂBİD, “Mukaddime fi nakdi‟l-Hadis seneden ve Metnen”, Mecelletü Câmiati Ümmi‟l-Kurâ, sayı: 48, ss. 74-172.
• el-ACLÛNÎ, Ebu‟l-Fidâ İsmail b. Muhammed, Keşfu‟l-Hafâ ve Müzîlu‟l-İlbâs, Mektebetü‟l- Kudsî, Kahire 1351.
• AĞIRMAN, Cemal, “Temel Hadis Kaynakları ve Muhteva Tahlilleri”, Kültürümüz ve Kitap Sempozyumu, Sivas 2007
• AHMED B. HANBEL, Ebu Abdullah eş-Şeybânî, Müsned, Zeyl: Şuayb Arnavût, Müessesetü Kurtuba, Kahire tsz.
• AHMED EMİN, Fecru‟l-İslam, Mısır 1965.
• ALİ el-KÂRÎ, Ebu‟l-Hasan Nureddin, Mirkâtu‟l-Mefâtîh Şerhu Mişkâti‟l-Mesâbîh, Daru‟l- Fikr, Beyrut 2002.
• AYDIN, Nevzat, Hadisin Tespit ve Tenkidinde “Sünnet‟e Arz‟ın” Fonksiyonu, Doktora tezi, OMÜSBE, Samsun 2008.
• AYDINLI, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2009. , Hadiste Tesbit Yöntemi, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2003.
• el-AZİMÂBÂDÎ, Muhammed Şemsu‟l-Hak Ebu‟t-Tayyib, Avnu‟l-Ma‟bûd Şerhu Sünen-i Ebî Dâvud, Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut 1415
• BAZMUL, Ebu Ömer Ahmed b. Ömer, el-Mukterib fi Beyani‟l-Muzdarib, Daru İbn Hazm, y.y. 2001.
• el-BEYHAKÎ, Ahmed b. Hüseyin b. Ali b. Musa Ebu Bekir, es-Sünenü‟l-Kübrâ, tahk.: Mu- hammed Abdülkâdir Atâ, Mektebetu Dâri‟l-Bâz, Mekke 1994.
• el-BUHÂRÎ, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail el-Cu‟fî, el-Câmiu‟s-Sahîh, İstanbul 1401.
• el-CEZÂİRÎ, Ebu Muhammed Tahir b. Salih, Tevcihu‟n-Nazar ilâ Usûli‟l-Eser, tahk.: Abdülfettah Ebu Gudde, Mektebetü‟l-Matbuati‟l-İslamiyye, Haleb 1995.
• ed-DÂREKUTNÎ, Ali b. Ömer, es-Sünen, tahk.: Seyyid Abdullah Hâşim, Daru‟l-Marife, Beyrut 1966.
• ed-DÂRİMÎ, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân, Sünen, Dâru‟l-Kitabi‟l-Arabî, Beyrut 1407.
• ed-DÜMEYNÎ, Misfir b. Ğurmullah, Hadis‟te Metin Tenkidi Metodları, terc.: İlyas Çelebi, Adil Bebek, Ahmet Yücel, Kitabevi, İstanbul 1997.
• EBU DÂVUD, Süleyman b. Eş‟as es-Sicistânî el-Ezdî, Sünen, tahk.: Muhammed Mu- hyiddîn Abdülhamid, Talik: Kemal Yûsuf Hût, (Elbânî‟nin ahkâmı ile birlikte), Dâru‟l-Fikr, Beyrut, tsz.
• EBU‟L-FEYZ el-ĞUMÂRÎ, el-Müshim fî Beyâni Hâli Hadîsi „Talebu‟l-İlmi Ferîdatün alâ Külli Müslimin‟ Mea Mecmûatin min Rasâilihî, Mektebetü Taberiyye, Riyad 1414.
• ERTÜRK, Mustafa, Metin Tenkidi (Gayb ve Fiten Hadisleri Örneği), Ankara 2005. , Hadis Çözümlemeleri, Ensar Neşriyat, İstanbul 2007.
• GÖRMEZ, MEHMET, Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu, T.D.V.Y., Ankara 1997. el-HÂKİM en-NEYSÂBÛRÎ, Ebu Abdillah Muhammed b. Abdillah, Marifetu Ulûmi‟l-Hadîs, Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, İkinci Baskı, Beyrut 1977. , Muhammed b. Abdillah Ebu Abdullah, el-Müstedrek ala‟s-Sahîhayn, tahk.: Mustafa Abdülkâdir Atâ, (Zehebî‟nin Telhîsi ile birlikte), Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut 1990. el-HARRAT, Ahmed b. Muhammed Ebu Bilal, Menhecu İbni‟l-Esir el-Cezerî fi Musannafihî en-Nihaye fi Garibi‟l-Hadis ve‟l-Eser, Mecmau‟l-Melik Fehd, Medine tsz..
• HASAN FEVZÎ ES-SAÎDÎ, el-Menhecu‟n-Nakdî inde‟l-mütekaddimîn minel muhaddisîn ve Eseru Tebâyüni‟l-Menhec, Camiatu Ayni‟ş-Şems, Kahire 2000.
• HATÎB el-BAĞDÂDÎ, Ebu Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit, el-Câmi‟ Li Ahlâkı‟r-Râvî ve Âdâbi‟s- Sâmi‟, tahk.: Mahmud Tahhân, Mektebetu‟l-Maârif, Riyad 1403. , Tarihu Bağdad, tahk.: Beşşar Avvad Maruf, Daru‟l-Ğarbi‟l-İslami, Beyrut 2002.
• el-HATTÂBİ, Ebu Süleyman Hamd b. Muhammed, Garîbu‟l-Hadis, Daru‟l-Fikr 1982.
• HÂZİMÎ, Ebu Bekir Zeynüddin Muhammed, el-İ‟tibâr fi‟n-Nâsih ve‟l-Mensûh mine‟l-Âsâr, Dâiretü‟l-Maarifi‟l-Osmaniyye, Haydarabad 1359.
• İBN DAKİK EL‟ÎD, Ebü‟l-Feth Takıyyüddîn Muhammed b. Ali, İhkâmü‟l-Ahkâm Şerhu Umdeti‟l-Ahkâm, İdâretü‟t-Tıbâati‟l-Münîriyye, Kahire 1342/1923.
• İBN EBÎ ŞEYBE, Ebu Bekr Abdullah b. Muhammed el-Kûfî, el-Musannaf fi‟l-Ehâdîs ve‟l- Âsâr, tahk.: Kemal Yûsuf Hût, Mektebetü‟r-Rüşd, Riyad 1409.
• İBN HACER, Ebu‟l-Fadl Şihâbuddîn Ahmed b. Ali el-Askalanî eş-Şâfiî, Fethu‟l-Bârî Şerhu Sahîhi‟l-Buhârî, Dâru‟l-Marife, Beyrut 1379. , Nüzhetü‟n-Nazar fi Tavdîhi Nuhbeti‟l-Fiker, tahk.: Nureddin Itr, Matbaatu‟s- Sabah, Dımaşk 2000.
• İBN HAMZA, Bürhaneddin İbrahim b. Muhammed, el-Beyan ve‟t-Tarif fi Esbabi Vürudi‟l- Hadisi‟ş-Şerif, tahk.: Seyfüddin el-Katib, Daru‟l-kitabi‟l-Arabi, Beyrut tsz..
• İBN KAYYİM el-CEVZİYYE, Şemsüddin Muhammed b. Ebi Bekr, Zâdu‟l-Meâd fi Hedyi Hayri‟l-İbâd, Matbaatu Mustafa Elbani, Mısır 1390.
• İBN MACE, Muhammed b. Yezîd Ebû Abdillah, Sünen, tahk.: Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru‟l-Fikr, Beyrut tsz.
• İBN RECEB el-HANBELÎ, Ebu‟l-Ferec Zeynüddin Abdurrahman b. Ahmed, Şerhu İleli‟t- Tirmizî, tahk.: Hemmam Abdürrahim, Mektebetü‟l-Menâr, Ürdün 1987.
• İBNÜ‟L-CEVZÎ, Ebu‟l-Ferec Cemalüddin, el-Mevzûât, tahk.: Abdurrahman Muhammed Osman, Mektebetü‟s-Selefiyye, Medine 1966.
• İBNÜ‟L-ESİR, Mecdüddin Ebu‟s-Saadât el-Mübarek b. Muhammed, en-Nihâye fi Garîbi‟l- Hadis ve‟l-Eser, tahk.: Tahir Ahmed Zavi, el-Mektebetü‟l-İlmiyye, Beyrut 1979.
• İBNU‟S-SALÂH, Ebu Amr Osman b. Abdirrahmân eş-Şehrezûrî, Ulûmu‟l-Hadîs, tahk.: Nureddîn Itr, Dâru‟l-Fikr, Üçüncü Baskı, Dımeşk 1984.
• İBRAHİM el-LÂHIM, “et-Tahrîc”, neşr: www.ahlalhdeeth.com (Multeka Ehli‟l-Hadîs).
• KARACABEY, Salih, “Farklı Açılardan Hadiste Ziyade Meselesi”, UÜİFD, c.: 12, sayı: 1, 2003.
• el-KÂSİMÎ, Muhammed Cemalüddin, Kavaidü‟t-Tahdîs min Fünûnu Mustalahi‟l-Hadîs, Daru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut tsz.
• el-KAZVÎNÎ, Halîl b. Abdillah b. Ahmed Ebu Ya‟lâ el-Halîlî, el-İrşâd fi Ma‟rifeti Ulemâi‟l- Hadîs, tahk.: Muhammed Said Ömer İdris, Mektebetu‟r-Rüşd, Riyad 1409.
• KIRBAŞOĞLU, M. Hayri, Alternatif Hadis Metodolojisi, Kitâbiyât, Ankara 2002.
• KIZILKAYA, Sabri, İsnad ve Metin Çözümlemeleri Bağlamında Geleneksel ve Yeni Yaklaşımlar, Doktora Tezi, AÜSBE, Ankara 2008.
• KOÇYİĞİT, Talat, Hadis Terimleri Sözlüğü, Rehber Yayıncılık, Ankara 1992.
• KÖKTAŞ, Yavuz, “Hadis Tarîklerini Bir Arada Değerlendirmenin Faydaları Üzerine”, Marife, yıl: 2, sayı: 1, bahar 2002 ss. 149-170.
• KUDAT, Şeref ve Emin, Esbâbu Teaddüdi‟r-Rivâyât fî Mütûni‟l-Hadîsi‟n-Nebeviyyi‟ş-Şerîf, Dâru‟l-Furkân, Umman 1999.
• MAKDİSÎ, Şerefüddîn Ali b. Mufaddal, Cüz‟ün Fîhi Turuku Hadisi Abdirrahman b. Ebi Leylâ an Ka‟b b. Ucrete fi‟s-Salâti ale‟n-Nebiyy, tahk.: Hamd Abdullah Kerim, neşr: el-Câmiatü‟l-İslamiyye, Medine 2004.
• MÂLİK b. ENES, Ebu Abdillah el-Asbahî, Muvattâ, tahk.: M. Fuâd Abdülbâkî, Dâru İhyâi‟t-Türâsi‟l-Arabî, Mısır tsz.
• el-MİZZÎ, Yûsuf b. Zeki Abdurrahman Ebu‟l-Haccâc, Tehzîbu‟l-Kemal, tahk.: Beşşar Avvad Maruf, Müessesetu‟r-Risale, Birinci Baskı, Beyrut 1980.
• MUHAMMED EBU ŞEHBE, el-Vasît fi ulumi ve mustalahil hadis, Daru‟l-Fikri‟l-Arabi, y.y. tsz.
• MUHAMMED LOKMAN es-SELEFÎ, İhtimâmu‟l-Muhaddisin bi-Nakdi‟l-Hadis seneden ve metnen, Dâru‟d-Dâî, Riyad 1420.
• MUHAMMED TÂKÎ OSMÂNÎ, Sünnet‟in Değeri ve Bağlayıcılığı, çevr.: Mehmet Özşenel, Işık Akademi Yayınları, İzmir 2007.
• el-MÜNAVÎ, Abdurraûf, Feyzu‟l-Kadîr, Mektebetü‟t-Ticariyyeti‟l-Kübrâ, Mısır 1356.
• MÜSLİM, Ebu‟l-Huseyn İbn Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî, Sahîhu Müslim, tahk.: Mu- hammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru İhyâi‟t-Türâsi‟l-Arabî, Beyrut tsz. , et-Temyîz, tahk.: M. Mustafa A‟zamî, Mektebetü‟l-Kevser, Suudiyye 1410.
• en-NESÂÎ, Ebu Abdirrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb, el-Müctebâ (Sünen), Mektebu‟l- Matbûâti‟l-İslâmiyye, İkinci Baskı, tahk.: Abdülfettah Ebu Ğudde, Haleb 1986. , es-Sünenü‟l-Kübrâ, Daru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut 1981.
• en-NEVEVÎ, Ebu Zekeriyya Muhyiddin, et-Takrib ve‟t-Teysir, Daru‟l-Kütübi‟l-Arabi, Beyrut 1985.
• NUREDDİN ITR, Menhecu‟n-Nakd fî Ulûmi‟l-Hadîs, Daru‟l-Fikr, Beyrut 1997.
• ÖZAFŞAR, Mehmet Emin, Hadisi Yeniden Düşünmek, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2000.
• POLAT, Salahattin, Hadis Araştırmaları, İnsan Yayınları, İstanbul 2011.
• es-SAN‟ÂNÎ, Muhammed b. İsmail, Tavzîhu‟l-Efkâr li Maânî Tenkîhi‟l-Enzâr, neşr: Mu- hammed Muhyiddin Abdülhamîd, Kahire 1366.
• SANCAKLI, Saffet, “Hadislerin Doğru Anlaşılması ve Yorumlanmasında Takip Edilecek Yöntem”, İslam‟ın Anlaşılmasında Sünnet‟in Yeri ve Değeri, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003.
• es-SEHÂVÎ, Ebu‟l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahman, Fethu‟l-Muğîs Şerhu Elfiyeti‟l-Hadîs Li el-Irâkî, Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut Lübnan 1403.
• SUBHİ SALİH, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, terc.: M. Yaşar Kandemir, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1988.
• es-SUYÛTÎ, Ebu‟l-Fazl Celaleddîn Abdurrahman b. Ebi Bekr, Tedrîbu‟r-Râvî fî Şerhi Takrîbi‟n-Nevevî, Mısır 1386 , el-Medrec ile‟l-Müdrec (Mecmûatu Rasâil fi‟l-Hadis içinde), tahk.: Subhi el-Bedrî es-Sâmerrâî, ed-Dâru‟s-Selefiyye, Beyrut tsz. , et-Tatrîf fi‟t-Tashîf, tahk.: Ali Hüseyin el-Bevvâb, Dâru‟l-Fâiz, Amman 1409.
• VASİYYULLAH b. MUHAMMED, İlmu İleli‟l-Hadis ve Devruhu fi Hıfzı‟s-Sünne, Mecmau‟l- Melik, Medine tsz..
• YILDIRIM, Enbiya, Hadiste Metin Tenkidi, Rağbet Yayınları, İstanbul 2009.
• YÜCEL, Ahmet, Hadis Usulü, İFAV, İstanbul 2011.
• ez-ZEHEBÎ, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman, Tezkiretu‟l-Huffâz, Dâru İhyai‟t-Türâsi‟l-Arabî, Beyrut Lübnan tsz.
• ez-ZÜRAKÎ, Adil b. Abdişşekûr, Kavâidu‟l-İlel ve Karâinu‟t-Tercîh, Daru‟l-Muhaddis, y.y. 1425. ııı