From an Ode to Dozens of New Works: The Tahmīses, Muʿārazas (Imıtatıo) and Taştīrs to Lāmiyat Al-ʿAjam of al-Tughrāī

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 1, 485 - 505, 31.03.2021

Mehdi Cengiz

https://doi.org/10.33415/daad.835047

Cited By: 1

Öz

Clerk of Seljuk state Mueyyiduddin al-Tughrāī’s ode named Lāmiyat Al-Ajam, one of the important poets of the 12th century, influenced the literary world with its rich content and remarkable style. In this context, it should be stated that Lāmiyat Al-Ajam formed a ground for the works such as tahmīs and muāraza written by other poets. In this study, the tahmīs and muārazas written to Lāmiyat Al-Ajam will be examined and the influence of al-Tughrāī on the poets after him will be revealed. In addition, this article aims to show the methods of producing poetry in classical Arabic literature and the relationship between the work of the ground poet and other poets. By examining the studies aimed at creating new texts such as tahmīs and muāraza, a more comprehensive assessment can be made about the methods of writing in the Islamic thought tradition.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Seljuk state, ground poem, Constitutive text, Lāmiyat al-Ajam

BİR KASİDEDEN ONLARCA YENİ YAPITA: TUĞRÂÎ’NİN LÂMİYYETU’L-ʿACEM’İNE YAPILAN TAHMÎS, MUÂRAZA (NAZİRE) VE TAŞTÎRLER

Öz

On ikinci asrın önemli şairleri arasında yer alan, Selçuklu Devleti kâtiplerinden Müeyyidüddin et-Tuğrâî’nin Lâmiyyetu’l-ʿAcem adlı kasidesi, zengin muhtevası ve dikkat çeken üslubu ile edebiyat dünyasını etkilemiştir. Bu çerçevede Lâmiyyetu’l-ʿAcem’in, çeşitli şairlerin kaleme aldıkları tahmîs ve muâraza gibi yapıtlarla zemin bir şiir olduğu ifade edilmelidir. Bu çalışmada, Lâmiyyetu’l-Aʿcem’e yazılan tahmîs ve muârazalar incelenerek Tuğrâî’nin, kendisinden sonraki şairlere etkisi ortaya konulacaktır. Ayrıca bu makaleyle klasik Arap edebiyatı şiir üretim metotlarının ve zemin şairin yapıtı ile diğer şairlerin ilişkisinin gösterilmesi de amaçlanmaktadır. Tespit edilen tahmîs ve muâraza gibi yeni metin oluşturmaya yönelik çalışmaların incelenmesiyle İslam düşünce geleneğinde özgün yapıt ortaya koyma metotları hakkında daha kapsamlı değerlendirmeler yapılabilecektir.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve belagatı, Selçuklu Devleti, zemin şiir, Kurucu metin, Lâmiyyetu’l-Acem

Kaynakça

• Bağdatlı İsmail Paşa, İsmail b. Muhammed. Hediyyetü’l-ʿârifîn: esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt. Lübnan: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî, 1951.
• Baytar, Abdürrezzâk b. Hasan b. İbrahim el-Meydânî ed-Dımaşkî. Hilyetü’l-beşer fî târihi’l-karni’s-sâlise ʿaşar. thk. Muhammed Behcet el-Baytâr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 2. Basım., 1413/1993.
• Benli, Ali. “Nûdehî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-2/363-364. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
• Brockelmann, Carl. Geschichte der arabischen Litteratur (Târîhü’l-edebi’l-ʿArabî). çev. es-Seyyid Yakub Bekir - Ramazan Abdüttevvâb. 10 Cilt. Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-ʿÂmme li’l-Kitâb, 1993.
• Cenbîhî. İtilâfü’l-meʿânî ve’l-mebânî et-Tuğrâî ve Ebî Firâs el-Hamdânî. Bulak: el-Matbaʿatü’l-Emîriyye, 1318.
• Corcî Nahle Sad. “Tahmîsu Lâmiyyeti’l-ʿAcem (Kasîde)”. el-Hilâl 2 (1905), 93-98.
• Çiçekler, Mustafa. “Nazîre (Fars Edebiyatı)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/458 Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Durmuş, İsmail. “Nazîre (Arap Edebiyatı)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/455-456. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Er, Rahmi. “Tuğrâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/339-441. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Fakî, Muhammed Kamil. el-Ezher ve eseruhu fi’n-nehdati’l-edebiyyeti’l-hadîse. Mısır: el-Matbaatü’l-Münîriyye bi’l-Ezheri’ş-şerîf, ts.
• Gonca, Enise Sema. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde Bulunan Arap Şiirine Dair Arapça Yazmalar (Sad ص - Ye ي). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Habeşî, Abdullah Muhammed. Câmiʿu’ş-şurûh ve’l-havâşî: muʿcemun şâmilun li-esmâi’l-kütübi’l-meşrûha fî’t-türâsi’l-İslâmî ve beyâni şurûhihâ. 3 Cilt. Ebûzabî [Abudabi]: el-Mecmaʿü’s-Sekâfî, 1425/2004.
• Hadramî, Cemaleddin Muhammed b. Ömer b. Mübarek. Neşrü’l-ʿalem fi Şerhi Lâmiyyeti’l-ʿAcem. Cidde: Darü’l-Minhâc, 1433/2012.
• Hâşimî, Ahmed. Mizânu’z-zeheb fî sınâʿati şiʿri’l-ʿArab. thk. Alauddîn ʿAtıyye. Beyrut: Mektebetu Dâru’l-Beyrûtî, 3. basım., 2006.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed b. İbrâhim. Beyânu iʿcâzi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Halefullah - Muhammed Zağlûl Sellâm. Mısır: Dârü’l-Maʿârif, 1976.
• Hayr Ramazan Yusuf, Muhammed. Mucemü’l-müellifîne’l-muâsırîn fî âsârihimi’l-mahtûta ve’l-mefkûde ve mâ tubia minhâ ev hukkika bade vefatihim Vefayat (1315-1424 h) (1897-2003 m). 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Melik Fahd el-Vataniyye, 1425/2004.
• İbn Ebi’l-İsbaʿ, Zekiyyüddin Abdülazim b. Abdülvahid b. Zafir. Tahrîrü’t-tahbîr fî sınaʿati’ş-şiʿr ve’n-nesr ve beyâni iʿcâzi’l-Kur’ân. thk. Hafnî Muhammed Şeref. Kahire: el-Meclisü’l-Aʿlâ li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, ts.
• İbn Hacer el-ʿAskalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. ed-Dürerü’l-kâmine fî aʿyâni’l-mieti’s-sâmine. ed. Muhammed Abdülmuîʿd Dân. 6 Cilt. Hindistan: Meclisu Dâirati’l-Meʿârifi’l-Osmâniyye, 1392–1972.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâ. Kahire: Darü’l-Hadîs, 1423.
• İbn Masûm, Ali Han Ahmed b. Muhammed el-Haseni el-Hüseyni. Sülâfetü’l-ʿasr fi mehâsini’ş-şuʿâra bi-külli Mısr, 1324.
• Kaplan, Hasan. “Bâkî’yi Yenilemeye Çalışan Bir Şair Ümîdî Ve Bâkî’ye Nazireler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/38 (2015).
• Karaalioğlu, Seyit Kemal. Ansiklopedik Edebiyat Sözlüğü. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitapevleri.
• Katib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 Cilt. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1941.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Muʿcemü’l-müellifîn. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, ts.
• Köksal, M. Fatih. “Nazîre (Türk Edebiyatı)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/456-458. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Köksal, M. Fatih. Sana benzer güzel olmaz -Divan şiirinde nazire-. Ankara: Akçağ Yayınları, 2006.
• Kurnaz, Cemal. Osmanlı şair okulu. Ankara: Birleşik Yayınevi, 2007.
• Küçüksarı, Mücahit. “Osmanlı Dönemi Arap Şiirinde Taştîr”. Marife Dergisi 15/1 (2015), 189-206.
• Mahfûz, Muhammed. Terâcimü’l-müellifîne’t-Tûnisiyyîn. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım., 1994.
• Marʿaşlî, Yusuf. Nesrü’l-cevâhir ve’d-dürer fî ʿulemâi’l-karni’r-râbiʿa ʿaşer:ʿİkdü’l-cevher fî ʿulemâi’r-rubʿi’l-evvel mine’l-karni’l-hâmise ʿaşer. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l-Maʿrife, 1427–2006.
• Marife, “Lâmiyyetu’l-ʿAcem”. Erişim: 18 Kasım 2020.
• https://www.marefa.org/%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%AC%D9%85.
• Mermer, Ahmet ve Koç Keskin Neslihan. Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
• Mûlevî, Esed. “Tahmîsu Lâmiyyeti’l-ʿAcem fî resâi’l-Hüseyn ʿaleyhi’s-selâm”. Turâsunâ 6/1 (1407), 201-217.
• Müessesetu Abdülaziz Suʿûd el-Bâbitîn es-Sekâfiyye. “Adbullatif b. Ali b. Abdülkerim Fethullah”. Erişim: 18 Kas 2020.
• https://www.almoajam.org/lists/inner/4200
• Müessesetu Abdülaziz Suʿûd el-Bâbitîn es-Sekâfiyye. “Seyyid b. Ali el-Mersafî”. Erişim: 18 Kas 2020. https://www.almoajam.org/lists/inner/2989.
• Nûdehî, Muhammed b. Seyyid Mustafa. thk. Ömer Sadûn, ʿUmeyd. er-Ravzatu’l-gannâ fi’d-duʿâ bi esmâillâhi’l-hüsnâ. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Pala, İskender - Filiz, Kılıç. “Musammat”. 31/233-235. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Rafiʿî, Mustafa Sadık. Târîhu âdâbi’l-ʿArab. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-ʿArabî, ts.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. Aʿyânü’l-asr ve aʿvânü’n-nasr. thk. Ali Ebû Zeyd vd. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-Muʿasır, 1418–1998.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnâût - Türkî Mustafa. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî, 1420–2000.
• Safiyyüddîn el-Hillî, Ebü’l-Mehâsin Abdülazîz b. Serâyâ b. Alî. Dîvânu Safiyyüddîn el-Hillî. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• Sâvîrîs, Nâşid. ed-Dürrü’l-muntazam fî Şerhi Lâmiyyeti’l-ʿAcem. Mısır: Matbaʿatü’l-Meʿârif, 1895.
• Serkis, Yûsuf b. İlyân b. Mûsâ. Muʿcemü’l-matbûʿâti’l-ʿArabiyye ve’l-muʿarrebe. 2 Cilt. Mısır: Matbaʿatu Serkis, 1346–1928.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Buğyetü’l-vuʿât fî tabakâti’l-lugaviyyîn ve’n-nühât. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Lübnan: Mektebetü’l-ʿAsriyye, ts.
• Tayyib, Esad. “Tahmîsu Lâmiyyeti’l-ʿAcem li’l-Hur el-ʿÂmilî”. Turâsunâ 28 (ts.), 163-192.
• Tolasalı, Harun. 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
• Tuğrâî, Ebû İsmail Müeyyidüddin Hüseyin b. Ali b. Muhammed. Dîvânü’t-Tuğrâî. thk. Ali Cevad Tahir - Yahyâ Vehîb el-Cübûrî. Kuveyt: Dârü’l-Kalem, 1403/1983.
• Ziriklî, Hayreddin b. Mahmud b. Muhammed b. Ali. el-Aʿlâm. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 15. Basım., 2002.