Kentsel Gelişme Alanlarında Deprem Riskinin Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 140 - 154, 28.01.2024

Seyran Büşra Gök Merve Yavaş

https://doi.org/10.21324/dacd.1365928

Öz

Bu çalışmanın amacı planlama ve jeoloji ilişkisinin göz önünde bulundurularak, makro ölçekli verilerin mikro ölçekli verilerle entegre edilmesi ve depreme karşı yerele özgü bir risk modelinin ortaya konmasıdır. Ayrıca deprem riskine yönelik planlama sisteminde eşgüdümsel bir bakış açısının geliştirilmesi hedeflenmiştir. Türkiye’de deprem riski yüksek kentlerden biri olan Erzurum’da, özellikle yeni gelişme alanlarında ve kentsel mekânın şekillenmesi sürecinde afetin ne kadar göz önünde bulundurulduğu araştırılmıştır. Çalışmanın yöntemini kentsel deprem risklerinin belirlenmesinde sıklıkla kullanılan çok ölçütlü karar verme yöntemine bağlı literatür çalışmaları oluşturmuştur. Özellikle Japonya tarafından kullanılan “Birleşik Risk Modeli” kriterleri temel alınarak, Erzurum’da gelişimi imar faaliyetleriyle devam eden Osmangazi Mahallesi için Bina Çökme Riski Derecelendirme Haritası oluşturulmuştur. Bu haritaya göre çalışma alanında toplam imar ada sayının %1.39’unun çok düşük riskli, %48.59’unun düşük riskli, %41.25’inin orta riskli, %6.29’unun yüksek riskli ve %2.09’unun çok yüksek riskli olduğu tespit edilmiştir. Bu doğrultuda Erzurum’da yeni gelişme alanlarındaki imar koşulları ve yapılaşma faaliyetlerinin deprem riskini artırdığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Deprem , Afet , Kentsel Risk , Erzurum

Etik Beyan

Bu çalışmanın verileri Seyran Büşra Gök (2023)’ün yüksek lisans tezi kapsamında üretilmiştir.

Assessment of Earthquake Risk in Urban Development Areas

Öz

The aim of this study is to integrate macro-scale data with micro-scale data by considering the relationship between planning and geology, and to present a locally specific risk model against earthquakes. It is also aimed to develop a coordinated perspective in the planning system for earthquake risk. In Erzurum, one of the cities with high earthquake risk in Turkey, the extent to which the disaster is taken into account in the process of shaping the urban space, especially in new development areas, was investigated. The methodology of the study was based on literature studies related to the multi-criteria decision-making method, which is frequently used in the determination of urban earthquake risks. Based on the criteria of the "Combined Risk Model" used especially by Japan, a Building Collapse Risk Rating Map has been created for Osmangazi Neighborhood, whose development continues with development activities in Erzurum. According to this map, it was determined that 1.39% of the total number of zoning lots in the study area is very low risk, 48.59% is low risk, 41.25% is medium risk, 6.29% is high risk and 2.09% is very high risk. Accordingly, it has been determined that zoning conditions and construction activities in new development areas in Erzurum increase the earthquake risk.

Anahtar Kelimeler

Earthquake , Disaster , Urban Risk , Erzurum

Kaynakça

• Alam, M. D., & Haque, S. M. (2022). Bangladeş'in Mymensingh Şehri'ndeki yerleşim mahallelerinin çok boyutlu deprem hassasiyeti değerlendirmesi: Mekansal çok kriterli analize dayalı bir yaklaşım. Kent Yönetimi Dergisi, 11(1), 37-58.
• Aversa, S., & Crespellano, T. (2016). Seismic microzonation: an essential tool for urban planning in seismic areas. UPLAND-Journal of Urban Planning, Landscape and Environmental Design, 1(1), 121-121. https://doi.org/10.6093/2531-9906/5035
• Balyemez, S. (2003). Kentsel planlama ve tasarım değişkenlerinin deprem olgusu açısından değerlendirilmesi ve kentsel deprem davranışı [Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi
• Balyemez, S., & Berköz, L. (2005). Hasar görebilirlik ve kentsel deprem davranışı. İTÜ Dergisi Seri A: Mimarlık, Planlama, Tasarım, 4(1), 3-14.
• Banica, A., Rosu, L., Muntele, I., & Grozavu, A. (2017). Towards urban resilience: A multi-criteria analysis of seismic vulnerability in Iasi City (Romania). Sustainability, 9(2), Article 270. https://doi.org/10.3390/su9020270
• Bathrellos, G. D., Skilodimou, H. D., Chousianitis, K., Youssef, A. M., & Pradhan, B. (2017). Appropriateness estimation for urban development using a multiple hazard assessment map. Total Environmental Science, 575, 119-134. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2016.10.025
• Biglari, M., Ashayeri, I., & Moftizadeh, R. (2015). Urban planning of Kermanshah city based on seismic geotechnical hazards. Journal of Seismology and Earthquake Engineering, 17(3), 203-211.
• Cremen, G., Galasso, C., and McCloskey, J. (2022). A simulation-based framework for human-centered decision-making with earthquake risk knowledge in future urban planning. Earth's Future, 10, Article e2021EF002388. https://doi.org/10.1029/2021EF002388
• Cremen, G., Galasso, C., McCloskey, J., Barcena, A., Creed, M., Filippi, ME., & Trogrlić, R. Š. (2023). A state-of-the-art decision-support environment for risk-sensitive and pro-poor urban planning and design in Tomorrow's cities. International Journal of Disaster Risk Reduction, 85, Article 103400. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2022.103400
• Çoban, Y. V., & Kandemir, S. (2023). Depremden zarar görebilirlik boyutunu etkileyen faktörlerin derecelendirilmesi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 49, 61-67. https://doi.org/10.31590/ejosat.1259757
• Dönertaş, A. S. (2006). Afet yönetimi kapsamında güvenli yerleşim yerlerinin tasarımı için kentsel tasarım standartların geliştirilmesi [Yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi
• Erdoğan, S. (2021). İstanbul Tarihi Yarımada’da kentsel ölçekte deprem odaklı kentsel zarar görebilirlik değerlendirmesi [Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi
• Fäh, D., Kind, F., Lang, K., & Giardini, D. (2001). Earthquake scenarios for the city of Basel. Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 21(5), 405-413. https://doi.org/10.1016/S0267-7261(01)00023-9
• Faraji, R. (2015). Deprem duyarlı planlama için deprem risk analizi Elazığ örneği [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi
• Gerdan, S. (2021). Kentsel planlama açısından il afet risk azaltma planlarının değerlendirilmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(4), 1006-1013.
• Goretti, A., & Sarli, V. (2006). Road network and damaged buildings in urban areas: short and long term interaction. Earthquake Engineering Bulletin, 4, 159-175. https://doi.org/10.1007/s10518-006-9004-3
• Gök, S. B. (2003). Japonya birleşik risk modeli kapsamında Erzurum’un yeni gelişme alanlarının deprem riskinin değerlendirilmesi [Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi
• Haliloğlu, M., & Odabaş, M. S. (2018). Çok ölçütlü karar vermede AHP yöntemi. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Fen ve Mühendislik Dergisi, 2(2), 13-18.
• Hosseini, M. (2007, June 26-29). Rebuilding towns and cities after devastating earthquakes: challenges and possibilities for urban design [Conference presentation]. Ninth Canadian Conference on Earthquake Engineering, Ottawa, Ontario, Canada.
• Kaya, A. T., Polat, A. H., & Özgan, E. (2018, 4-6 Mayıs). Afete dirençli planlama ve konut yerleşim alanlarının seçimi; Düzce örneği [Bildiri Sunumu]. 2. Uluslararası Doğal Afetler ve Afet Yönetimi Sempozyumu, Sakarya Türkiye.
• Kundak, S. (2006). İstanbul’da deprem risk parametrelerinin değerlendirilmesine yönelik bir model önerisi [Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi
• Mekansal Planlama Genel Müdürlüğü. (2016). Erzurum-Erzincan-Bayburt planlama bölgesi 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planı. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Mekansal Planlama Genel Müdürlüğü. https://webdosya.csb.gov.tr/db/mpgm/editordosya/file/ CDP_100000/erzurum_erzincan/EEB_PlanHukumleri_24102016.pdf
• Motamed, H., Ghafory-Ashtiany, M., Amini-Hosseini, K., Mansouri, B., & Khazai, B. (2020). Earthquake risk–sensitive model for urban land use planning. Natural Hazards, 103(1), 87-102. https://doi.org/10.1007/s11069-020-03960-7
• Özkiremitçi, M. (2022). Afet risk sakınımı ve kent planlama süreci arasındaki ilişkinin analizi: Eskişehir kenti örneği [Yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi
• Palandöken Belediyesi. (2016). Palandöken Belediyesi 1/1.000 ve 1/5.000 ölçekli mikro bölgeleme etüt raporu. Aydıner Mühendislik, Erzurum.
• Reja, Y., & Shajahan, A.. (2011, March 12-14). Analysis of earthquake sensitivities for urban areas: in the context of the city of Chittagong [Conference presentation]. Disaster, Risk and Vulnerability Conference, Mahatma Gandhi University, India.
• Sekimov, A. (2012). Comparative study of Disaster Management of Japan and Kyrgyz Republic Final Research Paper. Asian Disaster Reduction Center Visiting Researcher Program FY2012A. https://www.adrc.asia/aboutus/vrdata/finalreport/2012A_KGZ_fr.pdf
• Şen, S. (2023, 14 Temmuz). Levha tektoniği. Süleyman Şen Coğrafya. 14 Temmuz 2023’de https://www.suleymansen.com/ ?pnum=503&pt=Levha+Tektoni%C4%9Fi adresinden alındı.
• Taş, N. (2003). Yerleşim alanlarında olası deprem zararlarının azaltılması. Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 8(1), 225-231.
• TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası. (2017). Planlama ve yapılaşma açısından yüzey faylanması tehlikesinin değerlendirilmesi kılavuzu (Yayın No: 134). TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları, Ankara.
• TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası. (2021). Fay üzerinde yaşayan illerimiz: Erzurum raporu-5. https://www.jmo.org.tr/resimler/ ekler/537dc875eb4c1f0_ek.pdf
• Tokyo Metropoliten Government. (2022). Your community's eartquake risk. The ninth community earthquake risk assessment study. Bureau of Urban Development, Tokyo Metropolitan Government. 11 Mart 2023’de https://www.toshiseibi.metro.tokyo.lg.jp/bosai/ chousa_6/download/kikendo_english.pdf?2302= adresinden alındı.
• Yalçıner, Ö. (2002). Depreme dayanıklı kentler için coğrafi bilgi sistemleri. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 17(3), 153-165.
• Yapıcı, H. (2015). Tarih boyunca Erzurum’da meydana gelen zelzeleler. Mavi Atlas, 5, 14-20. https://doi.org/10.18795/ma.04319
• Yavaşoğlu, F., & Özden, Ç. V. (2017). Coğrafi bilgi sistemleri tabanlı analitik hiyerarşi süreci kullanılarak deprem hasar riski analizi: Kadıköy örneği. TÜBAV Bilim Dergisi, 10(3), 28-38.
• Yavuz, K. (2013). Deprem duyarlı planlamada coğrafi bilgi sistemleri odaklı çok kriterli karar verme yöntemlerinin uygulanması: Yalova kent merkezi örneği [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi
• Zengin, E. (2020). Cumhuriyet döneminde (Muş) Varto’da yaşanan depremler (1946-1966). Turkish Studies-Historical Analysis, 15(2), 791-811.