Atık Seçiminde Çok Kriterli Karar Verme Yöntemlerinin Kullanılması

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 2, 445 - 455, 27.07.2025

Eren Batu Günaydın , Oğuzhan Turan , Hasan Bilgehan Kaplan , Mehmet Kaan Temiz , Mehmet Pınarbaşı

https://doi.org/10.21324/dacd.1621337

Öz

Atık, üretim süreçlerinden kaynaklanan ve artık kullanılamayan maddeler olarak tanımlanır. Üretim tesisleri, bu atıkları teknik ve yasal gerekliliklere uygun şekilde bertaraf etmek zorundadır. Uygun atıkların seçilmesi, yüklenici firmaların çevresel sorumluluklarını yerine getirmeleri ve ekonomik faydaları en üst düzeye çıkarmaları açısından önemli bir süreçtir. Bu seçimde kârlılık, arz sürekliliği, zehir ve su oranı, kalorifik değer gibi birçok kriter etkili olur. Çalışmada, bu kriterlerin belirlenmesi ve değerlendirilmesi için çok kriterli karar verme yöntemlerinden faydalanılmıştır. İlk olarak, kriterlerin önem dereceleri Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) ile hesaplanmıştır. Ardından, belirlenen alternatifler TOPSIS yöntemiyle sıralanmıştır. AHP ve TOPSIS yöntemlerinin bir arada kullanılması, karar verme sürecinde objektifliği artırarak alternatiflerin daha sistematik bir şekilde değerlendirilmesine olanak tanımıştır. Grup karar verme yaklaşımıyla uzmanlardan alınan görüşler doğrultusunda 12 kriter belirlenmiştir. Sonuçlarda "Satın Alma Maliyeti" en etkili, "Bertaraf Yöntemi" ise en az etkili kriter olarak tespit edilmiştir. Çalışma, yüklenici firmaların verimli ve etkili atık seçimi süreçleri oluşturmasına rehberlik ederek karar alma süreçlerinde katkı sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Atık Seçimi , Seçim Kriterleri , Çok Kriterli Karar Verme , AHP , TOPSIS

Using of Multi-Criteria Decision-Making Methods in Waste Selection

Öz

Waste is defined as materials resulting from production processes that can no longer be used. Production facilities have to dispose of these wastes in accordance with technical and legal requirements. The selection of suitable waste is an essential process for contractor firms to fulfill their environmental responsibilities and maximize economic benefits. This selection is influenced by many criteria, such as profitability, continuity of supply, toxicity and water ratio, and calorific value. In this study, multi-criteria decision-making methods are used to identify and evaluate these criteria. First, the importance levels of the criteria were calculated using the Analytic Hierarchy Process (AHP). Then, the identified alternatives were ranked by the TOPSIS method. The combined use of AHP and TOPSIS methods has enhanced objectivity in the decision-making process, enabling a more systematic evaluation of alternatives. With the group decision-making approach, 12 criteria were determined in line with the opinions received from the experts. In the results, “Purchase Cost” was found to be the most effective criterion, and “Disposal Method” was found to be the least effective criterion. The study aims to contribute to decision-making processes by guiding contractor firms in establishing efficient and effective waste selection processes.

Anahtar Kelimeler

Waste Selection , Selection Criteria , Multi Criteria Decision Making , AHP , TOPSIS

Kaynakça

• Aka, D. Ç. (2021). Endüstriyel atık geri dönüşümünde etkili olan karar kriterlerinin bwm ile değerlendirilmesi: plastik, cam ve çelik endüstrisinde uygulama. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 31, 390–398.
• Akin, C. S. (2007). Sağlık ve sağlık harcamalarının ekonomik büyüme üzerine etkisi: Türkiye’de sağlık sektörü ve harcamaları [Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi
• Aydoğdu, İ. B., & Çobanoğlu, N. (2006, 16–20 Eylül). Tıbbi atıkların yönetimi, toplanması, taşınması ve bertarafında yerel yönetimler tarafından uyulacak esaslar [Bildiri sunumu]. I. Ulusal Yerel Yönetimlerde Sağlık Hizmetleri Kongresi Ankara, Turkey.
• Balaban, Y., & Baki, B. (2011). Analitik ağ süreci yaklaşımıyla en uygun katı atık bertaraf sisteminin belirlenmesi: Trabzon ili örneği. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24(3), 183–197.
• Bilgili, M. Y. (2023). Sıfır atık yönetiminin çevre etiği yaklaşımları açısından incelenmesi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 64, 21–28. https://doi.org/10.18070/erciyesiibd.1173752
• Çalışkan, E., & Eren, T. (2016). Bankaların performanslarının çok kriterli karar verme yöntemiyle değerlendirilmesi. Ordu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 6(2), 85–107. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ordubtd/issue/27365/287965
• Çaylak, M. (2019). TOPSIS yöntemi ile en uygun otel seçimi. Oğuzhan Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 65–76. https://dergipark.org.tr/en/pub/oguzhan/issue/51155/657321
• Demirarslan, K. O., & Başak, S. (2018). Doğu Karadeniz Bölgesi illeri katı atık yönetimi. Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi, 1(3), 117–132. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/555407
• Dijkgraaf, E., & Vollebergh, H. R. (2004). Burn or bury? A social cost comparison of final waste disposal methods. Ecological Economics, 50(3–4), 233–247. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2004.01.017
• Ercan, Z., & Pınarbaşı, M. (2024). Çok kriterli karar verme yöntemleri ile biyogaz enerji santrali kuruluş yeri seçimi: Ankara ili Polatlı ilçesi için bir örnek. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 10(2), 395–408. https://doi.org/10.21324/dacd.1393150
• Eriksson, M., Strid, I., & Hansson, P. A. (2016). Food waste reduction in supermarkets–Net costs and benefits of reduced storage temperature. Resources, Conservation and Recycling, 107, 73–81. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2015.11.022
• Ertaş, H., & Güden, M. A. (2019). Hastanelerde tıbbi atık yönetimi. Sosyal Araştırmalar ve Yönetim Dergisi, 1, 53–67. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sayod/issue/44297/541876
• Felek, S., Yurdakul, Y., & Aladağ, Z. (2007). Mobil iletişim sektöründe pazar paylaşımının tahmininde AHP ve ANP yöntemlerinin kıyaslanması. Endüstri Mühendisliği Dergisi, 18(1), 6–22.
• Ghose, M. K., Dikshit, A. K., & Sharma, S. K. (2006). A GIS based transportation model for solid waste disposal: A case study on Asansol municipality. Waste Management, 26(11), 1287–1293. https://doi.org/10.1016/j.wasman.2005.09.022
• Gopalakrishnan, P. K., Hall, J., & Behdad, S. (2021). Cost analysis and optimization of Blockchain-based solid waste management traceability system. Waste Management, 120, 594–607. https://doi.org/10.1016/j.wasman.2020.10.027
• Gündüzalp, A. A., & Güven, S. (2016). Atık, çeşitleri, atık yönetimi, geri dönüşüm ve tüketici: Çankaya belediyesi ve semt tüketicileri örneği. Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar E-Dergisi, 9(1), 1–19.
• Hasanov, P., Jaber, M. Y., Zanoni, S., & Zavanella, L. E. (2013). Closed-loop supply chain system with energy, transportation, and waste disposal costs. International Journal of Sustainable Engineering, 6(4), 352–358.
• Işıldar, A. (2018). Çok kriterli karar verme yöntemleriyle katı atık bertaraf yöntemi seçimi [Yüksek lisans tezi, Pamukkale Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi
• Kaçtıoğlu, S., & Şengül, Ü. (2011). Erzurum kenti ambalaj atıklarının geri dönüşümü için tersine lojistik ağı tasarımı ve bir karma tamsayılı programlama modeli. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24(1), 89–112.
• Karasu, A. (2013). Çevresel atıklar, nedenleri, çevresel atıkların geri dönüştürülmesi ve yenilenebilir enerji olanaklarının araştırılması [Yüksek lisans tezi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi
• Kılıç, M. Y., & Tüylü, M. (2019). Bursa’daki atık döküm kumlarının endüstriyel simbiyoz ile hazır beton üretiminde ham madde olarak kullanımı. Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 24(1), 99–110.
• Kızıldemir, Ö., & Sandıkcı, M. (2017). Otel işletmelerinde katı atık yönetimi: Ön büro departmanındaki uygulamalara yönelik bir araştırma. Turar Turizm ve Araştırma Dergisi, 3(2), 42–69. https://dergipark.org.tr/tr/pub/turar/issue/39645/469122
• Korkmazer, C., Aktar Demirtaş, E., & Erol, D. (2016). Çok ölçütlü karar verme yöntemleri ile atık bertaraf firması seçimi. Pamukkale University Journal of Engineering Sciences, 22(4), 305–313. https://dergipark.org.tr/tr/pub/pajes/issue/24686/261043
• Koushki, P. A., Al-Duaij, U., & Al-Ghimlas, W. (2004). Collection and transportation cost of household solid waste in Kuwait. Waste Management, 24(9), 957–964. https://doi.org/10.1016/j.wasman.2004.03.013
• Monjezi, M., Dehghani, H., Singh, T. N., Sayadi, A. R., & Gholinejad, A. (2010). Application of TOPSIS method for selecting the most appropriate blast design. Arabian Journal of Geosciences, 1, 19–34. https://doi.org/10.1007/s12517-010-0164-3
• Oğuz, M. A. (2018). AHP ve TOPSIS yöntemi ile tedarikçi seçimi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 17(34), 69–89. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ticaretfbd/issue/55969/506870
• Önder, E., Önder, G., Kuvat, Ö., & Taş, N. (2014). Identifying the importance level of factors influencing the selection of nursing as a career choice using AHP: Survey to compare the precedence of private vocational high school nursing students and their parents. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 122, 398–404. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.01.1361
• Özcan, E. C., Ünlüsoy, S., & Eren, T. (2017). A combined goal programming–AHP approach supported with TOPSIS for maintenance strategy selection in hydroelectric power plants. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 78, 1410–1423.
• Pour, N., Webley, P. A., & Cook, P. J. (2018). Potential for using municipal solid waste as a resource for bioenergy with carbon capture and storage (BECCS). International Journal of Greenhouse Gas Control, 68, 1–15. https://doi.org/10.1016/j.ijggc.2017.11.007
• Saaty, T. L. (1994). How to make a decision: The analytic hierarchy process. Interfaces, 24(6), 19–43.
• Saltabaş, F., Soysal, Y., Yıldız, Ş., & Balahorli, V. (2009, 15–17 Haziran). Evsel katı atık termal bertaraf yöntemleri ve İstanbul'a uygulanabilirliği [Bildiri sunumu]. Türkiye’de Katı Atık Yönetimi Sempozyumu İstanbul, Türkiye.
• Shyjith, K., Ilangkumaran, M., & Kumanan, S. (2008). Multi-criteria decision-making approach to evaluate optimum maintenance strategy in textile industry. Journal of Quality in Maintenance Engineering, 14(4), 375–386.
• T.C. Resmi Gazete. (2005). Tehlikeli atıkların kontrolü yönetmeliği (Resmi Gazete Tarih: 14.03.2025, Sayı: 25755). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/03/20050314-1.htm
• T.C. Resmi Gazete. (2015). Atık yönetimi yönetmeliği (Resmi Gazete Tarih: 02.04.2015, Sayı: 29314). https://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2015/04/20150402-2.htm
• Ulucak, R., & Erdem, E. (2014). Çevre-İktisat ilişkisi ve Türkiye’de çevre politikalarının etkinliği, Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), 4(6), 78–98. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kilisiibfakademik/issue/19254/204529
• World Health Organization. (1948). Preamble to the Constitution of the World Health Organization, as adopted by the International Health Conference. https://www.who.int/about/governance/constitution
• Wu, H., Tao, F., & Yang, B. (2020). Optimization of vehicle routing for waste collection and transportation. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(14), Article 4963. https://doi.org/10.3390/ijerph17144963
• Yücel, Y. B. (2018). Çok kriterli karar verme teknikleri ile tekstil sektöründe en uygun tedarikçi seçimi ve bir yazılım uygulaması [Yüksek lisans tezi, Bartın Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi