"Water" in Turkish and Its Reflection on Knitting, Weaving and Processing Arts as a Term

Yıl 2023, , 39 - 59, 15.12.2023

Songül Erdoğan

https://doi.org/10.48147/dada.1368005

Öz

Water is of great importance for the continuation of living life. It is unthinkable to sustain life without water. For this reason, water has been the basic need of mankind in every period and has fed people materially and spiritually. In many societies, beliefs about water, which is considered sacred, have emerged and it is believed that water has protective power. People have continued their living in spaces close to water. The inseparable unity of water and human beings is also reflected in the works of art created. It is possible to see traces of this unity in handicrafts such as weaving, knitting and embroidery. There are many water motifs especially in weaving. These motifs have been named by taking into account their various qualities, and these names have an important place in the Turkish vocabulary. In this study, the importance of water in Turks, definitions related to "water" and its use according to periods are mentioned, and then its use in handicrafts as a term is given. The names of water and waterway motifs mentioned in the sources are shown in a table and evaluated in terms of their reflection in the Compilation Dictionary, Scanning Dictionary and Current Turkish Dictionary, which are the most widely used dictionaries today. It has been seen that the names of water and waterway, which are evaluated in terms of semiotics and structure, have an important place in the vocabulary of Turkish language, and that beliefs about water are also effective when naming water and waterway.

Anahtar Kelimeler

Water, Waterway motifs, Vocabulary, Turkish language, Weaving.

Türkçedeki “Su” ve Suyun Terim Olarak Örme, Dokuma ve İşleme Sanatlarına Yansıması

Öz

Canlı hayatının devam ettirilmesinde suyun önemi büyüktür. Su olmadan hayatın devam ettirilmesi düşünülemez. Bu sebeple su, insanoğlunun her döneminde temel ihtiyacı olmuş, insanı maddi ve manevi yönden beslemiştir. Birçok toplumda, kutsal sayılan suyla ilgili inanışlar ortaya çıkmış suyun koruyucu gücünün olduğuna inanılmıştır. İnsanlar yaşam alanlarını suya yakın yerlerde devam ettirmişlerdir. Su ve insanoğlunun ayrılmaz birlikteliği, ortaya çıkarılan sanat eserlerine de yansımıştır. Dokuma, örme, işleme gibi el sanatlarında da bu birlikteliğin izlerini görmek mümkündür. Özellikle dokumacılıkta birçok su motifi bulunmaktadır. Bu motifler çeşitli nitelikleri dikkate alınarak adlandırılmış, bu adlandırmalar da Türkçenin söz varlığında önemli bir yer tutmuştur. Bu çalışmada Türklerde suyun önemine, “su” ile ilgili tanımlamalara ve dönemlere göre kullanımına değinildikten sonra bir terim olarak el sanatlarında kullanımına yer verilmiştir. Kaynaklarda geçen su ve suyolu motifi adları tablo ile gösterilerek günümüzde en çok kullanılan Derleme Sözlüğü, Tarama Sözlüğü ve Güncel Türkçe Sözlüğe yansıması açısından değerlendirilmiştir. Göstergebilim ve yapı bakımından değerlendirilen su ve suyolu adlarının Türk dilinin söz varlığında önemli bir yere sahip olduğu, su ve suyolu ile adlandırmalar yapılırken su ile ilgili inanmaların da etkili olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Su, Suyolu motifleri, Söz varlığı, Türk dili, Dokuma.

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1976). Zanaat Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kuru-mu Yayınları.
• Akpınar, H. (2021). Musikî ve Su Arasındaki İlişkinin Çeşitli Boyutları. İs-tem, 19(38), 155-168.
• Bayat, F.; Çınar, M. A. (2008). Eski Türkçe Sözlük, İstanbul: Ötüken Ya-yıncılık.
• Baysal, N. (2019). Türk Halk Kültüründe Su. Ege Üniversitesi Sosyal Bi-limler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir.
• Bozkurt, S. (2020). Geleneksel Türk Halı Sanatında Kullanılan Motiflerin Anlamları: Sındırgı- Yağcıbedir Halıları Üzerine Göstergebilimsel Bir Analiz. Gümüşhane Ünüversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 8(1), 697-731.
• Demir, H. (2019). Eski Türklerde Su Kültü ve Anadolu Selçuklu Mimarisi Üzerindeki Etkileri. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5, 23-46.
• Derleme Sözlüğü, (1993), 10.Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erbek, M. (2002). Çatalhöyükten Günümüze Anadolu Motifleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Erdoğan, S. (2021). Kırşehir Yöresinden Tespit Edilen Dokumacılık Terim-leri (İsimler). Türklük Bilimi Araştırmaları, 50, 69-93.
• Erdoğan, S. (2022). Türkiye Türkçesinde Oya ve Dantel El Sanatları ile İl-gili Söz Varlığı, Ankara: Nobel Yayınevi.
• Erdoğan, S. (2022). Türk Dünyasında Unutulmuş Bir Gösterge Olarak “Küpe” ve “Küpe Motifi”, 9. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sem-pozyumu (7-10 Haziran 2022/Niğde) Bildiriler Kitabı, Cilt 1,s. 253-264. İstan-bul: Çizgi Kitabevi.
• Ergüder, A. A. (2009), Kars Yöresi Düz Dokumaları, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• Görgeç, C. (2021). Açıklamalı Manavgat Ağzı Sözlüğü, Konya: Palet Ya-yınları.
• (https://sozluk.gov.tr/).
• İleri, C. (2008). Eskişehir İli Mihalıççık İlçesi ve Yöresi Ağızları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaplanoğlu, M. (2010). Ardahan Yöresi Düz Dokumaları, Atatürk Üniver-sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum.
• Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Ku-rumu Yayınları.
• Karataş, M. (2013). Türk Dilinde Yanış (Motif) Adları, Anadolu Sahası, Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1993). Bektaşi Menakıbnamelerinde İslam Öncesi İnanç Mo-tifleri, İstanbul: Enderun Yayınevi.
• Oymak, İskender (2010). Anadolu’da Su Kültünün İzleri. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15 (1), 35-55.
• Tietze, A. (2021). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, (Ed. Emine Yılmaz, Nurettin Demir), Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• Turan, O. (1994). Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, İstanbul: Boğa-ziçi Üniversitesi Yayınları.
• Türkyılmaz, A. (2013). İslamiyet Öncesi Türklerde Su Kültü ve Günümüz-deki Yansımaları. Bilim ve Kültür- Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, 1(4), 83-100.
• Uçar, H. (2020). Bir Kültürün Özellikleri: Türklerde Su Kültü, Kültür Araş-tırmaları Dergisi, 7, 24-47.
• Ulutürk, M. (2010). Dinlerde Su Tasavvurları. Su Medeniyeti Sempozyumu, Konya Büyükşehir Belediyesi.
• https://www.academia.edu/2426028/Dinlerde_Su_Tasavvular%C4%B1 21.09.2023)
• Yarmacı, H. ve F. N. Başaran (2019). Çanakkale İli Çan Halıları, Pamuk-kale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 35, 149-163.