Genel (Tek Dilli) Sözlüklerde Özel Adları Tanımlama Tipolojisi

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 359 - 384, 10.08.2025

Selenay Koşumcu

Öz

Bu çalışma, Türkçe, İngilizce, Almanca ve Fransızca dillerindeki genel (tek dilli) sözlüklerde özel adların (yer, kişi, kurum vb.) nasıl tanımlandığını karşılaştırmalı olarak incelemeyi amaçlamaktadır. Tanım, bir kavramın niteliklerini açıklayan sistematik bir ifadedir ve sözlüklerde hangi sözcüklere yer verileceği sözlükbilimin temel araştırma alanlarındandır. Özel adların sözlüklerde mi yoksa ansiklopedik kaynaklarda mı yer alması gerektiği konusu, sözlük tipolojileri bakımından kapsamlı bir değerlendirme gerekti-rir. Özel adların tanımlanma biçimleri; dil, tarih, kültür gibi bağlamlardan etkilenmektedir. Bu bağlamda, yalnızca adların belirtilmesi yeterli olmayıp kültürel veya toplumsal değer taşıyan ek bilgilerin de sunulması önem taşımaktadır. Çalışmada, Oxford Learner's Dictionaries, Duden, Académie française ve Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük esas alınarak özel adların tanım biçimleri ve ansiklopedik bilgiyle ilişkisi değerlendirilecektir. Bulguların sözlük tasarım süreçlerine katkı sağlaması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sözlükbilim , Tek Dilli Sözlükler , Özel Adlar , Leksikografi , Tanımlama Tipolojisi

Typology of Identification of Proper Nouns in General (Monolingual) Dictionaries

Öz

This study aims to examine comparatively how proper names (place, person, institution, etc.) are defined in general (monolingual) dictionaries in Turkish, English, German and French. A definition is a systematic statement describing the qualities of a concept and which words to include in dictionaries is one of the main research areas of lexicography. The issue of whether proper names should be included in dictionaries or encyclopedic sources requires a comprehensive evaluation in terms of dictionary typologies. The way proper names are defined is influenced by contexts such as language, history and culture. In this context, it is important not only to specify the names but also to provide additional information of cultural or social value. In this study, the definitions of proper names and their relationship with encyclopedic knowledge will be evaluated based on Oxford Learner's Dictionaries, Duden, Académie française and Türk Dil Kurumu Current Turkish Dictionary. The findings are expected to contribute to dictionary design processes.

Anahtar Kelimeler

Lexicology , Monolingual Dictionaries , Definition Typology , Proper Names , Lexicography

Kaynakça

• Akın, C. (2022). Sözlük Tipolojileri ve Tasnifleri Üzerine Bir Değerlendirme. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-BELLETEN. 73 (Haziran). ss: 217-233.
• Allan, K. (2006). Dictionaries and Encyclopedias: Relationship. Encyclopedia of Language & Linguistics. (ed. Keith Brown). Amsterdam. ss. 573-577.
• Baskın, S. (2017). Genel Sözlüklerin Bütüncül ve Parçacıl Yapılarında Özel Yer Adlarının Yeri: Türkçe Sözlük’te İl ve İlçe Adları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. S: 59. ss: 345-366.
• Boz, E. (2020). Dil Felsefecilerine Göre Özel Adların Anlamsal Görünümü. Türk Dili. 69, S:821. ss: 36-46.
• Bozkurt, F. (2016). Proper Names in General Purpose Dictionaries Necessity. 10. Asialex Sözlükbilimi Konferansı. Manila- Philippines.
• Gençer, B. & Yavuzarslan, P. (2020). Genel Sözlüklerde Tanım ve Tanımlama Yöntemleri, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 17(3), ss. 392-411.
• Hartmann, R. R. K. & James, G. (1998). Dictionary of Lexicography. London: Routledge.
• Kurgun, L. (2010). Özel Ad-Cins Ad Hakkında. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. C:7, S:2. ss: 102-110.
• Kurgun, L. (2011). Özel Adlar ve Sözlük Birimleri Üzerine. Türk Dünyası İncele-meleri Dergisi. 11(2). 293-307.
• Kurgun, L. (2022) Özel Adlar Türkçe Sözlük’te Yer Almalı Mıdır?. Marmara Tür-kiyat Araştırmaları Dergisi 9, S:1 (Haziran): 44-69. https://doi.org/10.16985/mtad.989913.
• Landau, Sidney I. (1984). Dictionaries: The Art and Craft of Lexicography. New York.
• Svensén, B. (2009). A handbook of Lexicography: The Theory and Practice of Dictionary-making. Cambridge University Press.
• Tuğluk, M. E. (2022). Türkçe Soyadları Üzerine Yapılan Çalışmalara Toplu Bir Bakış. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi(30). 366-380. https://doi.org/10.29000/rumelide.1192529
• İnternet Kaynakları
• Académie française: https://www.dictionnaire-academie.fr/
• Duden: https://www.duden.de/
• Oxford Learner's Dictionaries: https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/
• Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük (TDK): https://sozluk.gov.tr/