Semantic Representation in Turkmen Dictionaries: Ecological Codes in Personal Names

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 290 - 306, 10.08.2025

Oğuz Kısa

Öz

The interpretation of personal names is shaped by similar needs across languages. Turkmen personal names, influenced by nature, often reflect ecological elements such as animals, plants, geography, and climate, and are enriched by cultural values and social perceptions. The construction of meaning in dictionaries must be considered within its cultural context.
This study examines how ecological codes are embedded in the definitions of personal names in Turkmen dictionaries. It analyzes how meaning is transmitted and how cultural context is integrated. Data will be collected from comprehensive Turkmen dictionaries and name dictionaries, with Turkish equivalents sourced from Turkish Language Association publications. The sample will focus on names with ecological references.
Through comparative analysis, the study aims to identify similarities and differences in the semantic strategies of both languages, highlighting the role of ecological and cultural codes in lexicographic practices, particularly how nature-related elements contribute to meaning-making.

Anahtar Kelimeler

Turkmen , ecology , personal names , dictionary , semantic representation and definition

Türkmence Sözlüklerde Anlamlandırma: Kişi Adlarında Ekolojik Kodlar

Öz

Kişi adlarının anlamlandırılması tüm dillerde benzer ihtiyaçlara göre şekillenmiştir. Türkmence kişi adları da doğadan ilham alınarak hayvanlar, bitkiler, coğrafi unsurlar ve iklim gibi ekolojik referanslarla şekillenmiş, kültürel değerler ve toplumsal algılarla zenginleşmiştir.
Sözlüklerde anlam inşası kültürel bağlamdan ayrı düşünülemez. Bu çalışmada, Türkmence sözlüklerde kişi adlarının anlamlandırılmasında ekolojik kodların nasıl işlendiğine odaklanılacaktır. Bu hususta sözlüklerdeki anlam aktarımları ve kültürel bağlamın işlenişine ilişkin yorumlarda bulunulacaktır.
Çalışmanın yönteminde kullanılacak veri toplama işlemi kapsamlı Türkmen sözlükleri ve kişi adları sözlükleri üzerinden gerçekleştirilecektir. Kişi adlarının Türkçe karşılıkları için Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan sözlüklere başvurulacaktır. Örneklem seçiminde ekolojik referans içeren kişi adlarına odaklanılacak, konu dışı kalan adlar inceleme dışında bırakılacaktır. Elde edilen veriler üzerinden iki dildeki anlamlandırma stratejileri arasındaki benzerlik ve farklılıklar tartışılarak, ekolojik ve kültürel kodların sözlüklerdeki yansımaları ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır. Bu noktada özellikle, doğa unsurlarının anlamlandırmadaki rolü ve ekolojik kodların kültürel bağlamla birlikte nasıl ifade edildiği üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkmence , ekoloji , kişi adları , sözlük , anlamlandırma ve tanımlama

Kaynakça

• Abdurrahman, V. (2004). Türklerin Ad Koyma Gelenekleri Üzerine Bir İnceleme. Millî Folklor, 61/16, 124-133.
• Acıpayamlı, O. (1992). Türk Kültüründe “Ad Koyma Folkloru”nun Morfolojik ve Fonksiyonel Yönlerden İncelenmesi. IV. Milletler Arası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildiri Kitabı (ss. 1-15). Ankara: Ofset Repromat Matbaası.
• Aksan, D. (1995). Her Yönüyle Dil/Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Alkaya, E. (2001). Türklerde Ad Verme Geleneği ve Kişi Adları. Türk Kültürü, 39, 459.
• Ataniyazov, S. (1978). Adın Nǝme?, Aşgabat: Magarıf.
• Boz, E. (2004). Türkiye Türklerinde Kişi Adı Olarak Meyve Adları. AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 5/1, 29-36.
• Çaryýew, M. (2005). Türkmen Halk Nakyllary, Aşgabat: Türkmenistanyň Milli Medeniýet “Miras” Merkezi.
• Gül, B. (2006). Hayvan Adları İle Kurulan Türk ve Moğol Kişi Adları. Türkbilig, 12.
• Jangabılova, Z., & Ospanova, A. G. (2016). Türkiye Türkçesi ile Kazak Türkçe-sindeki Kişi Adları Üzerine. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 33, 29-36.
• Kanbolat, H. (1997). Türkmen Kişi Adları. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 4.
• Örnek, S. V. (1975). Türk Folklorunda Ad Seçme ve Ad Koyma. Boğaziçi Üni-versitesi Halkbilim Yıllığı, 101-112.
• Özşahin, M. (2018). Tatar-Başkurt Kişi Adlarında Renkler, Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi (YTSAM) Yeni Türkiye Dergisi, 24/99, 583-587.,
• Sakaoğlu, S. (2001). Türk Ad Bilimi I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sarıyev, B. (2017). Türkmen Ad Biliminin Botanik Gücü. Türkmen Türkçesi ve Kültürü Üzerine Makaleler (Haz. Emrah Yılmaz, Tuğba Yılmaz), s. 105-113. Ankara: Akçağ Yay.
• Şahin, İ. (2021). Adbilim. Ankara: Pegem Akademi.
• Şişman, R. Ş. (2018). Kişi Adları Üzerine Dilbilimsel Çalışma (Ulupamir Köyü / Mahallesi Örneği): Ulupamir-Kırgız Adlarının Tarihsel Ve Sosyo-Kültürel Bo-yutu İle Ad Seçimi Farklılaşmaları. İKSAD Yayınevi.
• Uysal, İ. N. (2017). Adlar ve Ad Verme Geleneği Üzerine Bir Araştırma: Karama-noğlu Mehmetbey Üniversitesi Örneği. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştır-maları Dergisi, 60, 687-704.
• Yılmaz, E. (2020). Türkmen Kültüründe Ad Verme Geleneği ve Kişi Adları. Dil Araştırmaları, 14/27, 211-246.
• Yolcu, M. A. & Aça, M. (2019). Geleneksel Ekolojik Bilgi ve Folklor, Folk-lor/Edebiyat, 25/100, 861-871.