Tek Dilli Sözlük Tanımlamalarında İçlem ve Kaplam Sorunları

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 95 - 115, 10.08.2025

Şahap Bulak

Öz

Bu çalışmada tek dilli sözlük tanımlamalarında yaşa-nan sorunların başında gelen içlem kaplam sorunları bütün boyutlarıyla ele alınarak ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Bu kapsamda dilin anlamlandırılması açısından büyük önem arz eden “içlem” ve “kaplam” terimleri açıklanmış, birbirini doğrudan etkileyen bu iki unsur arasındaki ilişki ve denge ile içlem kaplamın çakışması hakkında bilgi verilerek bu hususların sözlük tanımlamaları açısından önemleri vurgulanmıştır. Daha sonra örnekler ışığında tanımlamalarda açıklık ve belirsizlik, genellik ve sınırlamalar, anlamın evrenselliği ve bağlamsallığı, dilin dinamizmi, içlemin yetersizliği, kaplamın dar veya geniş tanımlanması, döngüsel tanımlar gibi içlem kaplam sorunlarının mahiyeti, boyutları ve dile etkileri tartışılmış ve değişen anlamlar, kelimelerin çok anlamlı yapısı ve bunların tek dilli sözlük tanımlamalarında yaşanan içlem kaplam sorunlarını nasıl etkilediği üzerinde durulmuştur. Böyle-ce tek dilli sözlük tanımlamalarında içlem kaplam sorunlarına dikkat çekilerek birtakım çözüm önerileri sunulmuş, dolayısıyla söz konusu sorunların çözümüne katkıda bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Dil , Sözlük Bilimi , Sözlük , Tanımlama , İçlem , Kaplam.

Kaynakça

• Akalın, Ş. (2010). Sözlüğün Tarihi. Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Mart 2010, Sayı 699, s.268-279.
• Akın C. (2022). Sözlük Tipolojileri ve Tasnifleri Üzerine Bir Değerlendirme. Türk Dili Araştırmaları, Belleten 2022, Sayı 73, s.217-233.
• Argunşah, M. (2019). Türkçe Sözlükte Tanımlama ve Tanıklama Sorunu. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, S. 16, s.1-13.
• Bingöl, Z. (2006) .Sözlük ve Sözlükçülük Üzerine Bir Araştırma, Akademik Bakış Dergisi, Sayı 9, s.1-9.
• Boz, E. (2009). Sözlükbirimlerin Tanımlanmasına Anlambilimsel Bir Ba-kış.Turkish Studies, Volume 4/4, Summer, s.172-183.
• Boz, E. (2015). Kullanıcı ve Sözlük İlişkisi. ERDEM İnsan ve Toplum Bilim- leri Dergisi, S 69, s.41- 52.
• Gökter Gençer B. - Yavuzarslan P. (2020). Genel Sözlüklerde Tanım ve Tanım-lama Yöntemleri, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 17. Sayı 3. Eylül 2020, s. 392-411.
• Gökter Gençer, B. (2018). Tek Dilli Genel Sözlüklerde Tanım. Ankara Üniversite-si Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış doktora tezi).
• İlhan, N. (2007). Geçmişten Geleceğe Sözlükçülük Geleneği ve Türk Dili Sözlükle-ri. Elazığ: Manas Yayınları.
• İlhan, N. (2009). Sözlük Hazırlama İlkeleri, Çeşitleri ve Özellikleri. Turkish Stu-dies, Volume 4 Issue 4, s.534-554.
• Kocaman, A. (1998). Dilbilim, Sözlük, Sözlükçülük. Kebikeç, Sayı 6, s.111-113.
• Özmen, M. (2017). Türkçede Renkleri Tanımlama Sorunu, ÇÜTAD Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Aralık 2017, Sayı 2, s. 130-150. Url: Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük https://sozluk.gov.tr/
• Usta, H. İ. (2006). Türkçe Sözlük Hazırlamada Yöntem Sorunları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46(1), s.223-242.
• Uzun, N. E. (2003) Modern Dilbilim Bulguları Işığında Türkçe Sözlüğe Bir Bakış. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu 2003, Mustafa Canpolat Armağanı, (Haz. Aysu Ata, Mehmet Ölmez), s.281-293.
• Yılmaz, E. (2017). Sözlük Bilimi Üzerine Araştırmalar. 2. Baskı. Ankara: Pegem Akademi.
• Zülfikar, H. (2014), Renkleri Adlandırma ve Tanımlama, Türk Dili, C. CVII, S. 752, Ağustos 2014, s.57-61.
• Zülfikar, H. (2014). Anlamlandırma, Tanımlama, Türk Dili, Mayıs 2014, S. 749, s. 15-21.