2025 Aile Yılında Sözlüklerdeki “Aile” Tanımı Üzerine

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 168 - 182, 10.08.2025

Merve Demirbaş

Öz

Tanım; bir kavramın açıklanmasında, anlaşılmasında ve kullanılmasında başvurulan en önemli bileşenlerden biridir. Bu nedenle geçmişten günümüze daha iyi anlamanın ve anlatmanın anahtarlarından biri de bu bileşeni bize sunan sözlüklerdir. Sözlükler aracılığıyla dil ve dil kullanıcıları daha açık, çok yönlü ve yoğun bir anlatım olanağına sahip olmaktadır. Bilindiği gibi 2025 yılı “Aile Yılı” olarak ilan edilmiştir. Aile, ayrı ayrı her bir bireyin aynı zamanda da bir bütün olan toplumun aynası niteliğindedir. Toplumun temel yapı taşı olan aile ve bu kavramın içeriği doğru tanımlanmalı ki doğru yaşatılabilsin. Bu kapsamda çalışmamızda önce Kâmus-ı Türki’den (1899) başlayarak belli başlı sözlüklerdeki aile maddebaşları ele alınacak. Bu maddebaşlarındaki aile tanımları anlam birimciklere ayrılacak ve her bir anlam birimcik incelenecektir. Tarihsel süreç içerisinde Kâmus-ı Türki’den bu yana aile kavramının nasıl tanım-landığı, değişen ve aynı kalan unsurların neler olduğu tespit edilecek ve karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır. Bilindiği gibi Türkçe çok anlamlılığın zengin olduğu bir dildir. Bu çalışmada “aile” maddebaşının temel anlam-ları ele alınacak yan ve mecaz anlamlar araştırma dışın-da tutulacaktır. Elde edilen veriler analiz edilerek bir sonuca varılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

sözlük , tanım , aile

On the Definition of “Family” in Dictionaries in the Year of the Family 2025

Öz

Definition is one of the most important components referred to in explaining, understanding, and using a concept. Therefore, one of the keys to better unders-tanding and expressing a concept from the past to the present is the dictionaries that present this component to us. Through dictionaries, language and language users have access to clearer, more versatile, and intensi-ve means of expression. As is known, 2025 has been declared as the "Year of the Family." The family is the mirror of society, both as a whole and as the individual components of society. The family, being the funda-mental building block of society, and the content of this concept must be accurately defined in order to be properly lived. In this context, our study will begin with the Kamus-ı Türki from 1899, and the definitions of the concept of family in selected dictionaries will be examined. The definitions of family in these entries will be broken down into semantic units, and each semantic unit will be analyzed. The way the concept of family has been defined historically, from Kamus-ı Türki onwards, and the elements that have changed or remai-ned the same will be identified and examined compara-tively. As is known, Turkish is a language rich in poly-semy. In this study, the primary meanings of the entry "family" will be addressed, while secondary and me-taphorical meanings will be excluded from the research. The data obtained will be analyzed and a conclusion will be drawn.

Anahtar Kelimeler

dictionary , definition , family

Kaynakça

• Aslan, E. (2020). Sözlükleri Oluşturan Temel Yapılar (Terim ve Tanım Denemeleri). Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 9/23, 155-169.
• Binler, M. Z. (2007). Türk Dünyası Aile ve Akrabalık Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Boz, E. (2009). Sözlükbirimlerin Tanımlanmasına Anlambilimsel Bir Bakış, Turkish Studies, 4/4, 172-183.
• Boz, E. (2020). Çevrimiçi Genel Sözlüklerde Tanım. Dilbilim Dergisi, 34, 1-14. Develioğlu, F. (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Doğan, A. (2013). Büyük Türkçe Sözlük, Ankara: Akçay Yayınları.
• Doğan, M. (1996). Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Yeni Şafak Yayınları.
• Efendi, İ. C. (haz. Parlatır, İ.; Aksu, B. T. ve Tufar, N.) (2006). Lügat-ı Cûdî, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hallaç, S.; Öz, F. (2014). Aile Kavramına Kuramsal Bir Bakış, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 6/2, 142-153.
• Kamacı Gencer, D. (2020). Türkçe Genel Sözlüklerde Tanımlama Sorunu: Süt Ana Maddesi, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8/21, 61-77.
• Kestelli, R. N. (haz. Toparlı, R.; Aksu, Be. T.; Kanoğlu, C. S.; Türkmen, S.) (2004). Resimli Türkçe Kamus, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MEB (1995) Örnekleriyle Türkçe Sözlük I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Nâcî, M. (haz. Kartal, A.) (2009). Lügat-i Nâcî, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nazîmâ, A.; Reşad, F. (2002). Mükemmel Osmanlı Lügati, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Parlatır, İ. (2014). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
• Püskülüoğlu, A. (1980). Çağdaş Türkçe Sözlük, Ankara: Maya Yayınları.
• Jackson, H. (çev. Gürlek, M.; Patat, E.) (2016). Sözlükbilime Giriş, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Salâhî, M. (haz. Yılmaz, K. A.) (2023). Kâmûs-ı Osmânî, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sami, Ş. (haz. Emre, C.) (1978). Kamus-ı Türki, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Sami, Ş. (haz. Yavuzarslan, P.) (2015). Kamus-ı Türkî, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, İstanbul: Simurg Yayınları.
• Töven, M. B. (haz. Hayber, A.) (2004). Yeni Türkçe Lügat, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (1969). Büyük Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yılmaz, E. (2018). Ortaokullar için Güncel Yeni Türkçe Sözlük, Ankara: Pegem Akademi.