Kullanıcı Sözlük İlişkisi Açısından Sözlüklerdeki Tanımların Tartışılabilirliği

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 233 - 248, 10.08.2025

Ceren Oğuz Kabadayı

Öz

Sözlükler, insanoğlunun anlamlandırma ihtiyacını karşılama sürecinde yer alan önemli birer unsurdur. Kullanıcının ihtiyacına yönelik tek dilli ya da çok dilli birçok sözlük bulunmaktadır. Bu sözlüklerde zaman zaman aynı kategorideki maddelerde görülen farklı tanım yapılarıyla ya da sözlüğün kendi bünyesindeki standardın dışında kalan kullanımlarla karşılaşılabilmektedir. Bu farklılık kimi zaman da kullanıcıdan kaynaklanabilmektedir. Kullanıcı sözlük ilişkisinde ve kullanıcının sözlük tanımlarına bakışında belirleyici olarak kullanıcının sözlüğe başvurma sıklığı, başvurulan sözlüğün çeşitliliği, sözlüklerin standartlığı, kullanıcının algısı, bireysel ve toplumsal değerler gibi birçok faktör bulunmaktadır. Bu durumlar ise kullanıcının sözlüğe başvurusu esnasında kendisine sunulan tanımları koşulsuz kabul edip etmediği sorusunu ortaya çıkarmaktadır. Türkçenin söz varlığını anlamlandırma sürecinde birçok kullanıcının ilk başvuru kaynağı Türkçe Sözlük’tür. Bu çalışmada sözlük kullanıcılarının sözlükle ilişkisini ortaya koymak adına anket uygulayarak Türk Dili ve Edebiyatı bölümü lisans öğrencilerinin sözlük kulanım tutumları ve sözlük tanımlarını mutlak doğru olarak görüp görmediklerine yönelik görüşleri değerlendirilecek-tir.

Anahtar Kelimeler

Definition , Meaning , Use-Dictionary Relationship , Turkish Dictionary

Discussability of Definitions in Dictionaries in Terms of User-Dictionary Relationship

Öz

Human beings always feel the need for meaning. They get help from dictionaries for this need. There are monolingual or multilingual dictionaries depending on the need. Therefore, some word definitions may have a different structure or may not conform to the standard of the dictionary. Sometimes this difference is caused by the user. In this case, the frequency with which the user uses the dictionary, the nature of the dictionary, the user's perception, and individual or social values are decisive. This raises the question of whether they accept the meanings unconditionally. The first source used as a dictionary in Turkish is the “Turkish Dictionary”. In this study, a survey will be conducted to reveal the relationship between dictionary users and dictionaries, and the attitudes of undergraduate students in the Turkish Language and Literature department towards dictionary use and their views on whether dictionary definitions are considered to be absolutely correct will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Dictionary , Definition , Meaning , Use-Dictionary Relationship , Turkish Dictionary

Kaynakça

• Aksan, D. (2009a). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. 1. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (2009b). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. 3. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Baskın, S. (2017). Sözlüklerde Güvenirlik: Türkçe Sözlük’te Ben, Sen, O, Biz, Siz, Onlar. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 6(2), 799-827.
• Bektaş, M., Baskın, S. (2022). Türkçenin Genel Sözlüklerinin Parçacıl Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(2), 628-649.
• Boz, E. (2009). Sözlükbirimlerin Tanımlanamasın Anlam Bilimsel Bir Tanım, Turkish Studies, 4/4, s. 172-183.
• Boz, E. (2015). Kullanıcı ve Sözlük İlişkisi, Erdem Dergisi, 69, 14-52.
• Boz, E. (2020). Çevrimiçi Genel Sözlüklerde Tanım, Dilbilim Dergisi, 34, 1-14. Büyüköztürk, Ş. (2005). Anket geliştirme. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(2), 133-151.
• Crystal, D. (1986). “The Ideal Dictionary, Lexicographer and User”, Lexicography: An Emerging International Profession, Ed. R. Ilson, Manchester: Manchester University Press, s.72-81.
• Çolak, G. (2021). Türkçede Yan Anlamı Temel Anlam Durumuna Geçen Sözlükbirimler. Akademik Dil Ve Edebiyat Dergisi, 5(1), 1-21.
• Dinçer Bahadır, Ş. (2011). Sözlükbirimlerin Oluşturulmasına Metinlerarası İlişkiler Bağlamında Bir Bakış Denemesi, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 4, 31-39.
• Dinçer Bahadır, Ş. (2021). Sözlüğün Ruhu (Sözlüğün Ne Olduğu Üzerine Kısa Bir Deneme). Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi.27, 61-69.
• Girişen, N. (2020). Terminolojide Tanım ve Tanım Çözümleme Ölçütleri, Disiplinler Arası Dil Araştırmaları, 1/1, s. 53-73.
• Gökter Gencer, B., Yavuzarslan P. (2020). Genel Sözlüklerde Tanım ve Tanımlama Yöntemleri, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 17/3, s. 392-411.
• Hartmann, R. R. K. ve Gregory J. (2002). Dictionary of Lexicography, New York: Routledge.
• İlhan, N. (2007). Geçmişten Günümüze Sözlükçülük Geleneği ve Türk Dili Sözlükleri, Elazığ: Mans Yayıncılık.
• Karademir, F. (2016). Türkçe Sözlüklerde Meyve Adlarının Anlamlandırılışı, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, s. 289-305.
• Kaynak, M. (2021). Ana Çizgileriyle Sözlük Bilimi ve Türk Sözlükçülüğü, Kafdağı, 6/1, s. 79-101.
• Kipfer, A. B. (1984). Methods of Ordering Senses within Entries, Hartmann Reinhard R. K. (ed). LEXeter’83 Proceedings: Papers from the International Conference on Lexicography at Exeter, Lexicographica Series Maior 1. Tübingen: Max Niemeyer Verlag, 101-108. Erişim: 14 Mayıs 2015, http://www.euralex.org/elx_proceedings/
• TDK (2021). Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, Ankara.
• Yıkmış, S. (2023). Sözlük Hazırlama Süreçleri. Uluslararası Dil, Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi (UDEKAD), 6 (2), s. 270- 288.