Reşit Kazım Bayatlı'nın Şiirlerinde Kerkük Türkmen Türkçesi Dil Özellikleri -Ses Bilgisi-

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 9, 143 - 177, 15.12.2024

İnci Cengiz

https://doi.org/10.48147/dada.1487541

Öz

Irak Türkmenlerinin kullandığı dil Azerbaycan Türkçesi ağızları içinde değerlendirilmektedir. 1400 yıldır Irak’ta yaşayan Türkmenlerin dillerinin hukuksal statüsü bölgesel dil seviyesindedir. Kerkük, Irak’ın başkenti Bağdat’ın 236 km kuzeyinde bir milyondan fazla nüfusa sahip tarihî bir Türkmen şehridir. Günümüzde Kerkük nüfusunun yaklaşık yüzde otuzu Türkmen’dir.
Reşit Kazım Bayatlı, Irak Türk edebiyatının önemli şairlerinden biridir. Kerkük Türkmen Türkçesi ile şiir, düşünce yazısı ve hikâye tarzında kalem oynatan şair aynı zamanda halk edebiyatının mâni ve hoyrat türlerinde de eser vermiştir. Eserlerinin konusu, Türk milliyetçiliği, vatan sevgisi ve tarihtir.
Bu çalışmada, Irak Türkmen Türkçesinin dil özellikleri, 1914 yılında Kerkük’e bağlı Kifri ilçesinde doğmuş ve orada büyümüş Kerküklü şair Reşit Kazım Bayatlı’nın eserleri ses bilgisi bakımından incelenmiştir. Çalışmada şairin iki eseri ele alınmıştır: 1. Eserlerinden Seçmeler Kitabı 2. Mektepli Şerki ve Şiirleri. Arap harfli eserler, önce transkripsiyon alfabesine aktarılmış ve eserler üzerinde ses bilgisi bakımından inceleme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Irak Türkmen Türkçesi, Kerkük Ağzı, Tarih, Milliyetçilik, Oğuz Türk Lehçesi, Ses Bilgisi.

Kirkuk Turkmen Turkish in Reşit Kazım Bayatlı's Poems Language Features - Phonetics

Öz

The language used by Iraqi Turkmens is considered within the dialects of Azerbaijani Turkish. Living in Iraq for 1400 years, the legal status of the Turkmen language is at the regional language level. Kirkuk is a historical Turkmen city with a population of more than one million, 236 km north of Baghdad, the capital of Iraq. Today, approximately thirty per cent of Kirkuk's population is Turkmen.
Reşit Kazım Bayatlı is one of the important poets of Iraqi Turkish literature. The poet, who wrote in the style of poetry, thought writing and story, dealt with the subjects of Turkish nationalism, patriotism and history in his works.
In Iraqi Turkish literature, folk poetry style, especially mâni and hoyrat, was widely used.
Bayatlı used Kirkuk Turkmen Turkish in his works.

Anahtar Kelimeler

Iraqi Turkmen Turkish, Kirkuk Dialect, History, Nationalism, Oghuz Turkish Dialect, Phonetics.

Kaynakça

• Dergi ve Gazeteler
• (1) Kardeşlik Sayı (7) Kasım 1963
• (2) Kardeşlik Sayı (8-9) 1964
• (3) Kardeşlik Sayı (10) Şubat 1964
• (4) Kardeşlik Sayı (11) Mart 1964
• (5) Kardeşlik Sayı (12) Nisan 1964
• (6) Kardeşlik Sayı (1-2) Haziran 1964
• (7) Kardeşlik Sayı (3) Temmuz 1964
• (8) Kardeşlik Sayı (9) Ocak 1965
• (9) Kardeşlik sayı (12) Nisan 1965
• Saatçi, Ö. (2011). Irak Türkmenlerinin Eğitim Dilli, Kardeşlik Dergisi, Sayı. 52.
• Ataizi, D. E. (2017). Kaşkay Türklerinin Dili, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Böler, T. (2020). Türkiye Türkçesi (Ses Bilgisi), İstanbul: Kesit Yayınları, 1. Baskı.
• Bayatlı, R. K. (1968). Mektepli Şarkı ve Şiirleri, Kerkük: Cumhuriyet Basımevi Kerkük– Atlas, Caddesi.
• Bayatlı, H. K. (1996). Irak Türkmen Türkçesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dursunoğlu, H. (2021). Türkiye Türkçesi Dil Bilgisi I, Türkiye Türkçesi (Ses Bilgisi), 6. Baskı, Ankara.
• Erdem, M. (2009). Modern Oğuz Türkçesi Söz Varlığı, Ankara: Türkiye, Azerbaycan ve Türkmen Standart Türleri Esasında, s. 77-80.
• Ercilasun, A. B. (2007). Türk Lehçeleri Grameri, Ankara: Akçağ Basım Yayınları, 1. Baskı.
• Heyet, C. (2008). Türk Dilinin ve Lehçelerinin Tarihi Seyri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hürmüzlü, H. (2003). Kerkük Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Kerkük Vakfı Yayınları.
• Hürmüzlü, E. (2019). Irak Türkmenlerinin Dünya Görüşü, Ankara: Kerkük Vakfı Yayın Evi, 1. Baskı, s. 115-116.
• Hürmüzlü, E. (2021). Irak’ta Türkmen Gerçeği, İstanbul: Kerkük vakfı Yayın Evi, 2. Baskı, s15-19.
• Karaağaç, G. (2019). Türkçenin Dil Bilgisi, Ankara: Akçağ Yayınları, 4. Basım.
• Kazancı, M. Ö. (2013). Türkmen Öykücülüğü, Bağdat: Kardeşlik Dergisi, 25-26.
• Kazancı, M. Ö. (2022). Günümüz Irak Türkmen Öyküsü, Ankara: Hece Yayınları.
• Kayacı, M. T. (1987). Eserlerinden Seçmeler, Bağdat: Zaman Matbaası, 1. sayı.
• Korkmaz, Z. (2013). Oğuz Türkçesinin Gelişimi: Türkiye Türkçesinin temeli, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2007). “Mendeli (Irak) Ağzının Özellikleri”, Ankara: TDK Yayınları, 296- 298.
• Özkan, N. (2007). Türk Dilinin Yurtları, Ankara: Akçağ Yayınları, 1. Basım.
• Sirkeci, İ. (2005). Iraktan Türkmen Göçleri ve Göç Eğilimleri, Ankara: Özdoğan Matbaa Yayınları, 1. Baskı.
• Terzibaşı, A. (2013). Kerkük Şairleri, Kerkük: Ötüken Neşriyat, 5. Cilt.
• Terzibaşı, A. (2013). Kerkük Şairleri, Kerkük: Ötüken Neşriyat, 5. Cilt.
• Terzibaşı, A. (2013). Kerkük Şairleri, İstanbul: Yedigün Mücellithanesi, 2. Sayı.
• Uluhan, Ç. (2021). Irak Türkmen Ağzı Grameri (Ses Bilgisi-Şekil Bilgisi), Kerkük.