Türetim ve Çekimin Sınırsız Aralığında Çatı Eklerinin Türü: Bulanık Küme Kuramı Çerçevesinde Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 9, 13 - 32, 15.12.2024

Turgay Sebzecioğlu

https://doi.org/10.48147/dada.1538481

Öz

Klasik Mantık eksenli İkili Mantık Dizgesi (Binary Logic System), diğer bilim dallarında olduğu gibi, dilbilgisine yönelik sınıflandırmalarda da içkin olarak yer almaktadır. Ne var ki, insan zihninin bilişsel süreçlerinde gerçek dünyaya ilişkin sınıflamalar kesin ayrımlarla işlemlenmez. Birçok değişkene bağlı olarak gerçeklik, doğrusal olmayan geniş bir değerler yelpazesi üzerinde bulunur. Bulanık Küme Kuramı (Fuzzy Set Theory), ikili mantığın aksine gerçekliği ve insan zihninin gerçekliği algılamaya yönelik sezgisel süreçlerini matematiksel göstergelerle betimlemiş, 0-1 arasına sonsuz sayıda önerme koyarak incelediği kümeleri derecelendirmiştir. Bu çalışmada, Bulanık Küme Kuramı çerçevesinde çatı eklerini türetim ve çekim ekleri olarak ayıran sınıflandırmalara karşı ara seçenekler önerilmeye çalışılmıştır. Bu doğrultuda eklerin türünü belirlemeye yönelik zorunluluk, yaygınlık, sözdizimsel bağıntı, yeni kavram, anlamsal düzenlilik, eklenik işlev, tabana yanaşıklık, tekrarlanma, dilbilgisel yitim, erişilebilirlik, soyut anlam olmak üzere on bir ölçüt kullanılmıştır. Çatı eklerinin on bir ölçütten birinde yalnızca türetim, beşinde yalnızca çekim, diğer beş ölçüte göre ise hem türetim hem de çekim özelliği gösterdiği gözlenmiştir. Çıkan sonuçlar Bulanık Küme Kuramına göre çözümlenmiş, sonuçta çatı eklerinin türetim eki olma derecesi yaklaşık %31.8, çekim eki olma derecesi ise yaklaşık %68.2 olarak bulunmuştur. Buna göre çatı eklerini türetim ya da çekim eki olarak etiketlemenin yetersiz olduğu, çekim eki özelliğinin daha yüksek olmasından dolayı çekimsi ek olarak adlandırmanın daha doğru olacağı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

bulanık mantık, Bulanık Küme Kuramı, Türkçenin biçimbilimi, çatı ekleri, türetim eki, çekim eki

Kaynakça

• Adalı, O. (2004). Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Altaş, İ.H. (1999). Bulanık Mantık: Bulanıklık Kavramı. Enerji, Elektrik, Elektromekanik-3e, 62, 80-85.
• Anderson, S.R. (1995). A-Morphous Morphology. Cambridge: Cambridge University Press.
• Anthropic. (2024). Claude (Sürüm 3.5 Sonnet) [Yapay zeka konuşma modeli]. https://www.anthropic.com
• Banguoğlu, T. (2000). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Başdaş, C. (2006). Türkçede Üçüncü Grup (Ara) Ekler. I. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı (26-27 Eylül 2006), Ankara: Bilkent Üniversitesi.
• Beard, R. (1995). Lexeme-Morpheme Base Morphology: A General Theory of Inflection and Word Formation. Albany, New York: State University of New York Press.
• Bodur, K. ve Gökalp, H. (2011). Deprem Konumlarının Belirlenmesinde Bulanık Mantık Yaklaşımı. 1. Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı (11-14 Ekim 2011), Ankara: ODTÜ.
• Booij, G. (2006). Inflection and Derivation. Encyclopedia of Language & Linguistics (ed: Keith Brown) içinde (ss. 654-661). Oxford: Elsevier.
• Bozkurt, F. (1995). Türkiye Türkçesi. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Demircan, Ö. (2003). Türk Dilinde Çatı. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Demircan, Ö. (2005). Türkiye Türkçesinde Kök-Ek Bileşmeleri. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Ediskun, H. (1999). Türk Dilbilgisi: Sesbilgisi, Biçimbilgisi, Cümle Bilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Eker, S. (2010). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Erdem, M. (2011). Türkçede Çekim ve Yapım Eklerinin Özellikleri ve Sınırları. Bilig, 58, 71-90.
• Ergin, M. (1993). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Gökdayı, H. ve Sebzecioğlu, T. (2006). Geçiş Aşamasında Olan +cA Ekinin Türü. Türk Dili, 649, 61-72.
• Gökdayı, H. ve Sebzecioğlu, T. (2011). Türkiye Türkçesinde {-CA} Biçimbiriminin Türleri. Bilig, 58, 147-172.
• Göksel, A. ve Kerslake, C. (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar. London ve New York: Routledge.
• Greenberg, J.H. (1963). Some Universals of Grammar with Particular Reference to the order of meaningful elements. Universals of Grammar (ed: Joseph H. Greenberg) içinde (ss. 73-113). Cambridge, Mass: MIT Press.
• Haspelmath, M. (2002). Understanding Morphology. London: Arnold.
• Katamba, F. (1993). Morphology. London: Macmillan.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Lieber, R. (2011). Intrdoducing Morphology. New York: Cambridge University Press.
• Matthews, P.H. (1998). Morphology. Cambridge: Cambridge University Press.
• Meyer, A. M., Mack, J. E. ve Thompson, C.K. (2012). Tracking Passive Sentence Comprehension in Agrammatic Aphasia. Journal of Neurolinguistics, 25, 31-43.
• Peristeri, E. (2008). Interpretation of Reflexives and Reciprocals with Mediopassive Morphology in Greek Agrammatism: Exploring the Syntax-Discourse Interface. Proceedings of 1st PICGL içinde (ss. 252-260), University of Patras Press.
• Yarbay Duman, T. ve Bastiaanse, R. (2009). Time Reference Through Verb Inflection in Turkish Agrammatic Aphasia. Brain & Language, 108, 30-39.
• Yarbay Duman, T.; Aygen, G. ve Bastiaanse, R. (2005). Syntactic Movement in Turkish Agrammatic Production. Brain and Language, 95, 161-162.
• Yarbay Duman, T.; Aygen, G. ve Bastiaanse, R. (2008). The Production of Turkish Relative Clauses in Agrammatism: Verb Inflection and Constituent Order. Brain & Language, 105, 149-160.
• Uygunoğlu, T. ve Ünal, O. (2005). Seyitömer Uçucu Külünün Betonun Basınç Dayanımına Etkisi Üzerine Bulanık Mantık Yaklaşımı. Yapı Teknolojileri Elektronik Dergisi, 1, 13-20.
• Yılmaz, M. Ve Eraslan, E. (2005). Bulanık Mantığın Jeodezik Problemlerin Çözümünde Kullanılması. 2. Mühendislik Ölçümleri Sempozyumu (23-25 Kasım 2005), İstanbul.
• Zadeh, L.A. (1965). Fuzzy Sets. Information and Control, 8, 338-353.