Cengiz Aytmatov’un Beyaz Gemi Eserinde Özolgular

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 9, 94 - 113, 15.12.2024

Gülçin Menteş

https://doi.org/10.48147/dada.1575347

Öz

Bu çalışma, Cengiz Aytmatov’un Beyaz Gemi adlı eserindeki özolguları (realia) kültür dilbilimsel bir perspektiften incelemeyi amaçlamaktadır. Özolgular, bir toplumun kültürel ve tarihsel kodlarını, yaşam tarzına özgü nesneleri ve olguları temsil eden dil birimleridir.
Bu çalışma, Kırgız halkına özgü mitolojik unsurlar, halk inanışları, günlük yaşamdan eşyalar, tarihi sözcükler ve Sovyet dönemi etkilerini ele alarak Beyaz Gemi eserindeki özolguların sınıflandırmasını yapmaktadır. Araştırma bulguları, Aytmatov’un eserinde Kırgız mitolojisinin derin izlerinin bulunduğunu, Sovyet döneminin sosyal ve ekonomik etkilerinin yansıtıldığını ve halk kültürünün korunarak aktarıldığını ortaya koymaktadır.
Eserde yer alan özolgular, bireyin kimlik arayışı ve aidiyet meselelerini yansıtırken, Sovyet dönemi toplumsal yapının politik atmosferini ortaya koymaktadır. Bu bağlamda, Aytmatov’un Beyaz Gemi eseri hem yerel kültürün hem de Sovyet dönemi dönüşümlerinin harmanlandığı bir edebi eser olarak değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

: Özolgu, Cengiz Aytmatov, Beyaz Gemi, Kırgız mitolojisi, Sovyetizm, Kültürdilbilim

Realias In Cengız Aytmatov's Work The Whıte Shıp

Öz

This study aims to examine the realias in Cengiz Aytmatov's work The White Ship from a cultural linguistic perspective. Realias are linguistic units that represent the cultural and historical codes of a society, objects and phenomena specific to its lifestyle.
This study provides the classification of realias in the White Ship work by addressing the mythological elements specific to the Kyrgyz people, folk beliefs, items from daily life, history and Soviet periods. The research reveals that there are deep traces of Kyrgyz mythology in Aytmatov's work, that the social and economic effects of the Soviet period are reflected, and that folk culture is preserved and conveyed.
While the realias in the work reflect the individual's search for identity and issues of belonging, they reveal the political atmosphere of the social structure of the Soviet period. In this context, Aytmatov's The White Ship is considered a literary work that blends both local culture and Soviet period transformations.

Anahtar Kelimeler

Realia, Cengiz Aytmatov, The White Ship, Kyrgyz mythology, soviet period, cultural linguistics.

Kaynakça

• Akın, C. (2021). “Cengiz Aytmatov’un Birinçi Mugalim Adlı Eserine Özolgusal Bir Yaklaşım Denemesi” Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 10, s. 118-128.
• Akın, C. (2020). “Manas Ansiklopedisi’nde Özölgu İfadeleri” Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 49, s. 211-221.
• Aytmatov, C. (2007). Beyaz Gemi, (Çev. Refik Özdek). İstanbul: Ötüken Yayın Evi.
• Boz, E. (2015). “Dede Korkut Kitabı’nda Türk Özolguları” III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi-Dede Korkut ve Türk Dünyası, 19-23 Ekim: s. 291-299.
• Boz, E. (2016). Kültürdilbilimsel Sözlük ve Türkçe Kültürdilbilimsel Sözlükler, Kültürel Çokseslilik. Dünyada Türk Dili, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu, Basılmış bildiri kitabı, Bükreş, Romanya.
• Fişhli, Y. (2020). Qıqız-Türkce Sözlük. Turuz. Erişim adresi: www.turuz.com.
• Gülcan, B. Şenol, F. ve Aytpbaeva, A. (2014). “Kırgızistan’da Din Ve Kültür Turizminin Geliştirilmesi Açısından Süleyman Dağı’nın Önemi: Swot Analizi” Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 4, 63-80.
• Göher, F. ve Selçuk, H. (2024). “Türk Kültüründe Kayın Ağacının Maddi Kültür Unsurlarına Yansıması” Kültür Araştırmaları Dergisi, 21, 106-125.
• Hantaş, A. (2022). Çeviribilim Bağlamında Özolguların İncelenmesi, Tatyana Tolstaya’nın Öte Dünyalar Eseri Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisans Üstü Eğitim Enstitüsü.
• Karataev, O. K, Eraliyev, S. N. (2005). Kırgız Etnografiyası Boyunca Sözdük. Bişkek.
• Karataş, H. (2009). Cengiz Aytmatov'un Romanlarındaki Halk Bilimi Unsurları, Yüksek Lisans Tezi, Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Halk Bilimi Eğitimi Ana Bilim Dalı.
• Kırgızistan Türk Manas Üniversitesi Kırgızca-Türkçe Sözlük, 28.10.2024,
• http://sozduk.manas.edu.kg/index.php.
• Kılıç, E. (2014). “Uygur Türklerinin Destan Ve Halk Hikâyelerinde Hızır Tipi” Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S.4, s. 64-65.
• Kozan, Olena (Ed.) (2014). Kültürdilbilim (Temel Kavram ve Sorunlar), Ankara: Gazi Kitabevi Yay.
• Mosiyenko, L. V. (2014). Kültürdilbilimde Özolguların Sınıflandırma Sorunu (Çev: E. Uğurlutan), Kültürdilbilim (Temel Kavramlar ve Sorunlar), Ankara: Gazi Kitabevi Yay., ss. 87-99.
• Saliev, M. (2020). “Kırgız Türkçesinde Ölüm Kelimesi ile İlgili Kavram Alanı” Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 16, 109-127.
• Semra, A. Cengiz, A. (2014). “Eski Türk Kadın Heykellerinin Düşündürdükleri” Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 3/4 s. 1-33.
• Şahin, S. (2004). “Cengiz Aytmatov’un Beyaz Gemi Romanıyla Murathan Mungan’ın Kasım İle Nâsır Hikâyesinde Geyik Motifinin Kullanımı” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 23, 105-114.
• Şahin, S. (2020). “Türk Tarihi Açısından Altay-Tanrı Dağlarında Yer Alan Balbal-Mezar Anıtların Önemi ve Özelliklerinin Araştırılması” Journal of Universal History Studies, 3(2), 275-292.
• Turan, M. (2011). “SSCB’de Toprak Mülkiyeti” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 66(03), 307-332.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri, Güncel Türkçe Sözlük,13.10.2024, https://sozluk.gov.tr/.
• Üstün, Ç. (2009). “Eski Bir Türk içeceği Kımız (Koumıss)” Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 26, 247-255.
• Vhalov, S. ve Florin, S. (1980). Neperevodimoye v Perevode (The Untranslatable in Translation), Moskova: Uluslararası İlişkiler Yayınları.
• Yılmaz, S. (2014). “Türk Mitolojisinde Bilgelik Kavramı” Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi, Türk Dünyası Vakfı, 233-251.
• Yudahin, K. K. (2011). Kırgız Sözlüğü (Çev: A. Taymas), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.