Kırgız Türkçesi Sözlüklerde Tanım Sorunları Üzerine

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 12 - 39, 10.08.2025

Cüneyt Akın

https://doi.org/10.48147/dada.1722429

Öz

Bu çalışma, Kırgız Türkçesinde yaygın olarak kullanılan “ala”, “cük”, “köp” ve “kara” kelimelerinin edim bilimsel (pragmatik) ve anlambilimsel (semantik) yönlerini ele almakta-dır. Sözcüklerin yalnızca temel anlamlarıyla sınırlı kalmayıp, bağlamsal ve kültürel kullanımlarıyla nasıl anlam kazandıkları irdelenmiştir. Araştırma, Wang’ın (2015) geliştirdiği "leksiko-pragmatik" yaklaşımı temel alarak, bu kelimelerin sözlük tanımlarında nasıl yer aldığını ve edim bilimsel özelliklerinin nasıl sunulduğunu analiz etmektedir. Araştırmada, öncelikle Kırgız Türkçesinde bu kelimelerin kullanım alanları, edim bilimsel işlevleri ve çağrışımları belirlenmiştir. Ardından, bu keli-melerin farklı bağlamlardaki kullanımları örneklerle desteklenerek, hangi durumlarda na-sıl bir anlam taşıdığına dair kapsamlı bir değerlendirme yapılmıştır. Sözcüklerin kullanı-mında sosyokültürel bağlam, konuşucu-dinleyici ilişkisi, konuşucunun niyeti ve tutumu gibi faktörlerin etkisi incelenmiştir. Sonuçlar, söz konusu kelimelerin edim bilimsel olarak farklı bağlamlarda değişken anlamlar kazandığını ve çoğu zaman yalnızca temel anlamlarıyla açıklanamayacağını göstermekte-dir. Örneğin, “kara” kelimesi yalnızca bir renk belirtmekle kalmayıp, olumsuz bir durumu veya güçlü bir vurguyu da ifade edebilir. “Köp” kelimesi ise miktar bildiren temel an-lamının ötesinde, mecazi olarak “önemli” veya “değerli” anlamında kullanılabilir. Bu çalışmada, edim bilimsel bilgilerin Kırgız Türk-çesi sözlük tanımlarında yeterince yer almadığı, kelimelerin kullanım bağlamlarının daha ayrıntılı bir şekilde ele alınması gerektiği dikkatlere sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kırgız Türkçesi , edim bilimi , anlam bilimi , leksiko-pragmatik , sözlük bilimi

On the Definition Problems in Kirgiz (Kyrgyz) Turkish Dictionaries

Öz

This study examines the pragmatic and semantic aspects of the commonly used Kyrgyz Turkish words ala, cük, köp, and kara. Rather than being limited to their core meanings, the research explores how these words gain meaning through contextual and cultural usage. Based on Wang’s (2015) "lexico-pragmatic" approach, the study analyzes how these words are presented in dictionary definitions and how their pragma-tic features are reflected. The research first identifies the usage domains, pragmatic functions, and connotations of these words in Kyrgyz Turkish. Then, through examples from different contexts, it provides a comprehensive evaluation of how these words convey meaning depending on the situation. Factors such as sociocultural context, speaker-listener relationship, speaker’s intent, and attitude are examined in relation to word usage. The findings indicate that these words acquire variable meanings in different pragmatic contexts and cannot always be adequately explained by their core definitions alone. For example, the word kara not only denotes a color but can also imply a negative situation or serve as an intensifier. Similarly, köp, beyond its basic quantitative meaning, can metaphorically convey notions of importance or value. The study highlights that pragmatic information is often under-represented in dictionary definitions and emphasizes the need for a more detailed contextual analysis of word usage, especially in a language like Kyrgyz Language, which has a strong historical and cultural background.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz Turkish , pragmatics , semantics , lexico-pragmatics , lexicography

Kaynakça

• Atkins, B. T. S., & Rundell, M. (2008). The Oxford guide to practical lexicography. Oxford: Oxford University Press.
• Boz, E. (2009). Sözlükbirimlerin tanımlanmasına anlambilimsel bir bakış. Turkish Studies, 4(4), 172–183.
• Gökter Gençer, B. (2018). Tek dilli genel sözlüklerde tanım [Unpublished doctoral dissertation]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hanks, P. (2016). Definition. In P. Durkin (Ed.), The Oxford handbook of lexicography (pp. 1–33). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199691630.013.12
• Kırgız Tilinin Sözdügü. (2010). Avrasya Press.
• Nesi, H. (2013). Researching users and uses of dictionaries. In H. Jackson (Ed.), The Bloomsbury companion to lexicography (pp. 62–74). Bloomsbury.
• Sinclair, J. (Ed.). (1991). Corpus, concordance, collocation. Oxford University Press.
• Wang, A. (2015). Pragmatic information in learners’ dictionaries: Redefined. In L. Lan, J. Mckeown, & L. Liming (Eds.), Proceedings of ASIALEX 2015 Hong Kong (pp. 204–212). Hong Kong Polytechnic University.
• Yudahin, K. K. (2011). Kırgız sözlüğü I–II (A. B. Taymas, Trans.; 5th ed.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• 1. http://sozduk.manas.edu.k