Patent Hakkı-Sağlık Hakkı Çatışması Bağlamında İlaç Patenti: Anayasa Mahkemesi ve Hint Yüksek Mahkemesi’nin Novartis Kararları

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 5 - 15, 15.04.2021

Ahmet Türkmen

Öz

Yirminci yüzyılda gelişme gösteren patent hakkının ilaçları da kapsamına alması
oldukça yeni bir durumdur. İlaç ve benzeri ürünlerin hastalıkların tedavisinde kullanılan bir
buluş olması yönüyle bazı problemler gün yüzüne çıkar. Bunlardan biri, özellikle ilaca erişimde
güçlük yaşayan fakir ülke insanlarının sağlık hakkı ile “big pharmacy” olarak nitelenen
uluslararası ilaç şirketlerinin ticari menfaatleri ve dolayısıyla patent haklarının karşı karşıya
gelmesidir. Sorunun çözümünde dengeleyici yaklaşımlar ön plana çıkar. Nitekim etik değerler
vurgusunun bulunduğu birçok akademik çalışma bu yaklaşımların altını çizmektedir.
Kanaatimizce dengeleyici yaklaşımlardan ziyade ilacın patente konu olmasının kökten
sorgulanması ve yeni bir düzlemin hayata geçirilmesi kaçınılmazdır.
Bu çalışma, 2013 yılında Hint Yüksek Mahkemesi tarafından verilen Novartis Kararı
ile 2018 yılında Türk Anayasa Mahkemesi tarafından verilen Novartis Kararı’nı yukarıda bahsi
geçen çatışmayı vurgulayarak ele alma çabası gütmektedir. Mezkur kararlarda hukuki ihtilaf
konusu olan patent aynı ilaca aittir. Glivec isimli bu kanser ilacının patent süresini uzatma talebi
iki ülkenin de hukuk sistemi tarafından kabul edilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

ilaç patenti, sağlık hakkı, big pharmacy

Kaynakça

• Bak, B. (2011). İlaçta Zorunlu Patent Lisansu. Ankara Barosu Dergisi, 3, 105-126.
• Correa, C. M. (2001). Integrating public health concerns into patent legislation in developing countries. South centre.
• Dorothy Du. (2014). Novartis Ag v. Union of India: “Evergreening,” Trips, and “Enhanced Efficacy” Under Section 3(d). JOURNAL OF INTELLECTUAL PROPERTY LAW, 21(2), 223- 263.
• Ersöz Seçer, H., & Şar, S. (2019). PHARMACEUTICAL PATENTS AND RIGHT TO HEALTH. Ankara Universitesi Eczacilik Fakultesi Dergisi, 274-284. https://doi.org/10.33483/jfpau.545266
• Ertan, İ. M. (2012). Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunda Sağlık Hakkı ve Etkinleştirilmesi [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Huysal, A. S. (2009). İlaç Patenti [Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Kamm, F. M. (2001). CONFLICTS OF RIGHTS: Typology, Methodology, and Nonconsequentialism. Legal Theory, 7(3), 239-255. https://doi.org/10.1017/S1352325201073025
• Köküsarı, İ. (2020). Anayasal hakların çatışması. Adalet Yayınevi.
• Mendonca, D. (2017). Rights, Reason, and Emotion: Conflict and Balance of Rights. İçinde M.
• N. S. Sellers (Ed.), Law, Reason, and Emotion (1. bs, ss. 138-164). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/9781108355223.007
• Ndlovu, L. (2016). Lessons for the SADC from the Indian case of Novartis Ag v Union of India.
• Potchefstroom Electronic Law Journal/Potchefstroomse Elektroniese Regsblad, 18(4), 783. https://doi.org/10.4314/pelj.v18i4.02
• Özcan Büyüktanır, B. G. (2012). Türk Hukukunda İlaç Patentine Genel Bakış. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 2(2), 76-88.
• Özcan Büyüktanır, B. G., Birinci, G., & Ömürgönülşen, U. (2012). Trips Sözleşmesi ve İlaç Firmalarının Sağlık Hakkına İlişkin Etik Sorumlulukları. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 30(2), 1-26.
• Özçelı̇k, F. K. (2020). Hakların Çatışması ve Dengelenmesi Bağlamında Çocuklara Yönelik Zorunlu Aşı Uygulaması (Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Ekseninde Bir İnceleme). Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 10(2), 47-78.
• Suluk, C. (2014). Türkiye’de İlaçların Patent ve Diğer Fikri Mülkiyet Hakları ile Korunması. Terazi Hukuk Dergisi, 9(100), 731-734. Şemin, S. (1998). Sosyal ve ekonomik yönleriyle ilaç. Türk Tabipleri Birliği.
• Yar, Z. (2017). İlaç Patentinin İlaç Endüstrisi Ve Kamu Sağlığı Üzerine Etkisinin Paralel İthalat Kapsamında Değerlendirilmesi [Uzmanlık Tezi]. Türk Patent Ve Marka Kurumu Patent Dairesi Başkanlığı.