İdeolojiden kitleye Türkiye’de siyasi partiler

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 255 - 281, 20.10.2023

Ali Çiçek

Öz

Siyasal partiler, ülkelerin demokratik kurumlarını ve siyasal kültürlerini doğrudan etkileyen modern demokrasilerin en önemli aktörlerden biridir. Belirli bir program etrafında bir araya gelen, iktidar olmayı amaçlayan ve sürekli bir örgüte sahip olan siyasi partiler kuşkusuz ki bir dünya görüşünün ya da bir felsefenin savunucuları olabilirler. Kendi kitlelerini belirli çıkarlar, ideoloji ya da bir program etrafında bir araya toplayan siyasi partiler nihai olarak iktidarı ele geçirmeyi ya da iktidarın nimetlerinden faydalanmayı amaçlar. Siyasi partiler, amaçlarını gerçekleştirmek için sürekli bir örgüte sahip olmak ve seçmen kitlesini genişletmeyi de arzularlar. Siyasi partilerin yöneldiği seçmen kitlesi, bazen kendi ideolojisine yakın olan kişilerle sınırlı kalırken bazen ise ideolojik çerçevenin içine sığmayacak şekilde mümkün olan en geniş kitle olabilmektedir. Bu çalışma, siyasi partilerin ideoloji temelli yaklaşımı 21. yüzyılda terk etmeye başladığını ve oylarını maksimize edebilmek için kitle partisine dönüşme eğilimi içinde oldukları argümanına dayanmaktadır. Çalışmada, TBMM’de grubu bulunan siyasi partilerin, en güncel programlarına dair içerik analizi yapılmış, bunun yanı sıra tarihsel süreç içindeki değişimleri ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Siyasi partiler, İdeoloji partileri, Kitle partileri, Türkiye.

Political parties in Türkiye from ideology to mass

Öz

Political parties are one of important actor of modern democracies that directly affect the democratic institutions and political cultures of countries. Political parties, which come together around a specific program, aim to come to power and have a permanent organization. They can undoubtedly be the advocates of a worldview or a philosophy. Gathering their masses around certain interests, ideology, or a program, political parties ultimately aim to seize power or benefit from the blessings of power. In order to achieve their goals, political parties also desire to have a permanent organization and to expand their constituency. The electorate that political parties turn to is sometimes limited to those who are close to their own ideology, while at other times, it may be the widest possible audience that does not fit within the ideological framework. This study is based on the argument that political parties have started to abandon the ideology-based approach in the 21st century and tend to transform into mass parties to maximize their votes. In this study, a content analysis of the most recent programs of the political parties that have a group in the Turkish Parliament was conducted, as well as their changes in the historical process.

Anahtar Kelimeler

Political parties, Ideology parties, Mass parties, Türkiye.

Kaynakça

• 2020 Democratic Party Platform (t.y.). 01 Mart 2023 tarihinde https://democrats.org/wp-content/uploads/2020/08/2020-Democratic-Party-Platform.pdf adresinden erişildi.
• Ahmad, F. (1994). Demokrasi sürecinde Türkiye (1945-1980). Hil Yayınları.
• Alkan, T. (1989). Siyasal bilinç ve toplumsal değişim. Gündoğan Yayınları.
• Anarat, C. C. (2020). Fransız seçmenin üç eksenli siyasete yönelmesi. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 11, 213-244.
• Andre, K. (2003). Otto kirchheimer and the catch-all party. West European Politics, 26(2), 23- 40.
• Arslan, E., Çiçek, A. & Baykal, Ö. N. (2021). Türkiye’deki siyasal partilerin geçici koruma altındaki Suriyeliler sorununa bakışı üzerine bir inceleme. F. T. Emini & E. Arslan (Ed.), İktisadi ve idari bilimler alanında uluslararası araştırmalar içinde (ss. 93-123). Eğitim Yayınevi.
• Aslan, E. (2020). İyi parti vakası: Türk milliyetçiliğinin liberal demokratlıkla imtihanı. 30 Mart 2023 tarihinde https://Daktilo1984.com adresinden erişildi.
• Atasever, G. (2019). Siyasi parti tipolojileri. (3. bs.). T. Uzun (Ed.), İttihat ve terakkiden günümüze siyasal partiler içinde (ss. 15-30), Orion Yayınları.
• Beriş, H. E. (2021a). Siyaset teorisine giriş: antik dünyadan günümüze temel siyasal kavramlar ve süreçler. Kadim Yayınları.
• Beriş, H. E. (2021b). Egemenlik: modern devletin inşası. (3. bs.). Kadim Yayınları.
• CHP Parti Programı (1994). 05 Nisan 2023 tarihinde https://acikerisim.tbmm.gov.tr/bitstream/handle/11543/956/200305414.pdf?sequence=1&isAllowed=y adresinden erişildi.
• CHP Parti Programı (2008). 05 Nisan 2023 tarihinde https://chp.azureedge.net/1d48b01630ef43d9b2edf45d55842cae.pdf adresinden erişildi.
• Conservatives- Your Priorities (t.y.). 02 Mart 2023 tarihinde https://action.conservatives.com/yourpriorities/ adresinden erişildi.
• Çetin, H. (2003). Siyaset psikolojisi: siyasetin psikolojik temelleri. Siyasal Kitabevi.
• Çiçek, A. (2022a). Türkiye’deki siyasal partilerin yerel yönetim tasavvurları. K. A. Demir & A. Çiçek (Ed.), Kamu yönetimi: yerel yönetimler, yerel demokrasi ve kentleşme içinde (ss. 3-50). Orion Yayınları.
• Çiçek, A. (2022b). Liberal discourse and policies in ak party government programs 2002- 2015 period. New Era International Journal of Interdisciplinary Social Researches, 7(16), 1–17.
• Çiçek, A. (2023). Peasantism in the nine light doctrines of Alparslan Türkeş. Turkish Studies Economics Finance Politics, 18(1), 83-95.
• Dahl, R. A. (2015). Demokrasi üzerine. (B. Kadıoğlu, Çev.). Phoenix Yayınları.
• Daver, B. (1976). Siyaset bilimine giriş. Kalite Matbaası.
• Demirel, A. (2014). Tek partinin iktidarı: Türkiye’de seçimler ve siyaset (1923-1946). (2. bs.). İletişim Yayınları.
• Dural, A. B. (2011). Pratikten teoriye milliyetçi hareket. Bilge Karınca Yayınları.
• Dursun, D. (2014). Siyaset bilimi. (7. bs.). Beta Yayınları.
• Duverger, M. (1974). Siyasi partiler. (2. bs.). Bilgi Yayınevi.
• Erdoğan, M. (2005). Anayasa hukuku. (3. bs.). Orion Yayınevi.
• Erdoğan, M. (2015). Anayasal demokrasi. (15. bs.). Siyasal Kitabevi.
• Eroğul, C. (2008). Çağdaş devlet düzenleri. (6. bs.). İmaj Yayınevi.
• Eser, H. B. & Çiçek, A. (2020). Avrupa’da aşırı sağın ayak sesleri: Zenofobinin patolojik normalleşmesi. Alternatif Politika, 12(1), 114–144.
• Ferrari, D. (2022). The effect of party identification and party cues on populist attitudes. Research & Politics, 9(4). https://doi.org/10.1177/20531680221142693
• Gould, L. (2014). The republicans: a history of the old party. Oxford University Press.
• haberturk.com (t.y.). 07 Mart 2023 tarihinde https://www.haberturk.com/iyi-parti-li-yavuz-agiralioglu-iceride-hukumeti-elestirelim-ama-disarida-zaafiyete-sebebiyet-vermeyelim-2509153 adresinden erişildi.
• Hayek, F. (2011). The constitution of liberty: the definitive edition. Routledge Press.
• HDP Parti Programı (t.y.). 20 Nisan 2023 tarihinde https://hdp.org.tr/tr/parti-programi/8/ adresinden erişildi.
• Heineman, R. A. (1996). Political sciences: an introduction. McGraw-Hill.
• Heper, M. (2011). Türkiye’nin siyasal hayatı tarihsel, kuramsal ve karşılaştırmalı açıdan. Doğan Kitap Yayıncılık.
• Heywood, A. (2016). Siyaset. (B. B. Özipek vd., Çev). Liberte Yayınları.
• İyi Parti Programı (t.y.). 07 Nisan 2023 tarihinde https://iyiparti.org.tr/storage/img/doc/iyi-parti-guncel-parti-program.pdf adresinden erişildi.
• Jacobsen, G. C. & Liu, H. (2019). Dealing with disruption: congressional republicans’ responses to donald trump’s behavior and agenda. Presidential Studies Quarterly, Vol. 50, 1-26.
• Kapani, M. (2016). Politika bilimine giriş. BB101 Yayınları.
• Karahöyük, M. (2017). Modern ötesi dünyada yasaların meşruiyeti. Alternatif Politika, 9(2), 228-249.
• Lapalombara, J. & Weimer, M. (1972). The origin and development of political parties. J. Lapamlombara (Ed.). Political parties and political development içinde (ss. 3-41), Princeton University Press.
• MHP Parti Programı (2009). 06 Mart 2023 tarihinde https://www.mhp.org.tr/usr_img/_mhp2007/kitaplar/mhp_parti_programi_2009_opt.pdf adresinden erişildi.
• Oktay, C. (2018). Çoğunlukçu kurumsallaşmış yarı-başkanlık rejimi: Fransa, E. Kalaycıoğlu ve D. Kağnıcıoğlu (Ed.), Karşılaştırmalı siyasal sistemler içinde (ss. 73-99), Anadolu Üniversitesi Yayın No:3758.
• Okur Çakıcı, F. & Doğanay, T. C. (2022). Siyasal partiler ve tipolojileri üzerinden Türkiye’de genel seçimlerin dönemsel değerlendirilmesine yönelik nitel bir araştırma. İmgelem, 6 (11), 605-630.
• Popper, K. (2013). The open society and its enemies. Princeton University Press.
• Sartori, G. (2004). Demokrasi teorisine geri dönüş. (2. bs.). (T. Karamustafaoğlu ve M. Turhan, Çev.). Sentez Yayınevi.
• Sayarı, S. (2021). Siyasi partiler ve parti sistemleri. (6. bs.). S. Sayarı ve H. Dikici Bilgin (Ed.), Karşılaştırmalı siyaset: temel konular ve yaklaşımlar içinde (ss. 1-24), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Taş, M., Çiçek, Y. & Koçar, H. (2015). Siyasi partiler ve Türkiye’de parti içi demokrasi sorununa ilişkin çözüm önerileri. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(2), 347-366.
• Taylan, Ö. (2021). 1946 genel seçimlerinin demokrasi bağlamında değerlendirilmesi. Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 4(1), 62-74.
• Taylan, Ö. (2022). Kürt meselesini demokrasi bağlamında düşünmek. A. Baharçiçek ve G. Tuncel (Ed.), Küresel sorunlar: göç, terör, yoksulluk, çatışma, rekabet içinde (ss. 477-500), Nobel Yayıncılık.
• TBMM Tutanak Dergisi (08/07/2011). 05 Mart 2023 tarihinde https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d24/c001/tbmm24001006.pdf adresinden erişildi.
• TBMM Tutanak Dergisi (18/03/2003). 05 Mart 2023 tarihinde https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d22/c008/tbmm22008049.pdf adresinden erişildi.
• The Conservative and Unionist Party Manifesto 2019 (t.y.). 02 Mart 2023 tarihinde https://www.conservatives.com/our-plan/conservative-party-manifesto-2019 adresinden erişildi.
• The Labour Party, Mission (t.y). 02 Mart 2023 tarihinde https://labour.org.uk/missions/ adresinden erişildi.
• Tunaya, T. Z. (1982). Siyasi kurumlar ve anayasa hukuku. (Yayınevi Bilgisi Yok).
• Turan, A. (2022a). Osman bölükbaşı ve milliyetçilik anlayışı. Anlambilim MTÜ Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 2 (2), 92-121.
• Turan, A. (2022b). 20 yıllık iktidarın bir muhasebesi: ak parti ve milliyetçilik. Eğitim Yayınevi.
• Turan, İ. (1986). Siyasal sistem ve siyasal davranış. (3. bs.). Der Yayınları.
• Türköne, M. (2005). Siyaset. (2. bs.). Lotus Yayınları.
• Uslu, C. (2022). Demokrasi. Orion Yayınları.
• Yarıcı, M. (2017). Milli Görüş Hareketinin Fikri Temelleri. [Yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Yayla, A. (2014). Liberal bakışlar. (4. bs.). Profil Yayıncılık.
• Yayla, A. (2019). Siyaset bilimi. (9. bs.). Liberte Yayınları.
• Yetkin, Ç. (1983). Türkiye’de tek parti yönetimi 1930-1945. Altın Kitaplar Yayınevi.
• Yıldırım, E.. (2012), Türkiye'de islamcılığın siyasal evrimi: devleti kurtarmak, devlet kurmak ve devleti değiştirmek. Türkiye Yazarlar Birliği (TYB), Yıl 2, Sayı 4, Özel Matbaası.
• Yılmaz Turgut, N. (2014). Siyasal muhalefet. (2. bs.). İmaj Yayınevi.
• Yolcu, T. (2019). Türkiye'de çok partili hayata geçiş süreci ile birlikte tek başına iktidar olan partilere yönelik genel bir değerlendirme. Journal of Turkish Studies, 41(2), 935-951.
• Yücel, G. (2020). Meşrutiyet'ten cumhuriyet'e ana akım siyasi partiler (1889-1930). Gazi Kitabevi.