TORATION METHOD IN HOCA-ZÂDE MUHAMMED RÂSİM HİKMET'S WORK CALLED HÂB-NÂME

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 75 - 89, 30.03.2025

Fuat Biner , Türkan Alvan

https://doi.org/10.61964/dade.1641328

Öz

Hoca-zâde Muhammed Rasim Hikmet, who lived in the 19th century, was a judge, and was a scholar belonging to the ulema class. A virtuoso writer with a strong literary background, Hoca-zâde, authored several significant works, one of the most important being Hâb-nâme. The only copy of the work is registered in the Turkish Manuscripts Section of the Istanbul University Rare Works Library under the catalog number NEKTY06739. This work, which covers a wide range of subjects, is classified in our literature as a type of known as keshkül or kırkambar. It explores various topics, including Islamic sciences, dream, cifr, clothing, and other subtopics, incorporating verses, hadiths, Arabic and Persian phrases, along with stories and poems. These themes such as sustenance, fate, accident, death, miracles, fatwas, marriage, and divorce are presented in both a scattered and structured manner. The section of İlm-i Firaset is the first to comparatively address physiognomy in Western civilization.
Since it is a religious and mystical work, the verses and hadiths used, along with the author's scientific knowledge and approach to the subject, highlights its didactic nature. Additionally, it can be said that it was written as a book of advice for the public.
In this study, brief information about the life and works of Hoca-zâde Muhammed Rasim Hikmet is provided, followed by an introduction to his work Hâb-nâme, which is the subject of the research. Many stories within the work were analyzed using the classical narration method. In addition, it was observed that the author frequently employed the question-answer method to maintain narrative engagement and avoid monotony.

Anahtar Kelimeler

Hoca-zâde Muhammed Rasim Hikmet, Hâb-nâme, Narration

HOCA-ZÂDE MUHAMMED RASİM’İN HÂB-NÂME ADLI ESERİNDETAHKİYE METODU

Öz

Hoca-zâde Muhammed Rasim Hikmet 19. yüzyılda yaşamış, kadılık yapmış, ilmiye sınıfına mensup âlim bir şahsiyettir. Edebi yönü kuvvetli, velȗd bir müellif olan Hoca-zâde’nin, Hâb-nâme adlı yapıtı onun önemli eserlerindendir. Tek nüshası mevcut olan çalışma, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümü NEKTY06739 numarada kayıtlı bulunmaktadır.
Birçok farklı konuyu ihtiva eden bu eser, edebiyatımızda keşkül ya da kırkambar türü eserler sınıflamasına girmektedir. İslamî ilimler başta olmak üzere rüya, cifr, kıyafet gibi ana başlıklarla; alt başlıklarda ise ayet, hadis, Arapça ve Farsça ibarelerle, hikâye, şiir eşliğinde (rızk, kader, kaza, ölüm, keramet, fetvalar, evlilik, boşanma) gibi birçok mesele hem dağınık, hem de derli toplu bir şekilde anlatılmıştır. İlm-i Firaset bölümü Batı medeniyetindeki Fizyonomi ile ilk defa karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır.
Dinî ve tasavvufî bir eser olması hasebiyle eserde kullanılan ayet ve hadisler ve müellifin ilmî müktesebatı, konuyu ele alış biçimi eserin didaktik yönüne işaret ederken halk için bir nasihat kitabı olarak yazıldığı söylenilebilir.
Bu çalışmada Hoca-zâde Muhammed Rasim Hikmet’in hayatı ve eserleri hakkında kısaca bilgi verilmiş, daha sonra araştırmaya konu olan Hâb-nâme isimli eseri tanıtılmıştır. Eserde anlatılan birçok hikâye klasik tahkiye metodu yöntemiyle incelenmiştir. Bunun yanında müellifin anlatımı tekdüzelikten kurtarmak için soru cevap yöntemine sıklıkla başvurduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hoca-zâde Muhammed Rasim Hikmet, Hâb-nâme, Tahkiye.

Etik Beyan

Etik Beyana Gerek Yoktur

Kaynakça

• Adalıoğlu, H. (2004). Siyâset-nâmelerin klasik kaynakları. Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 1-22.
• Aktan, M. F. (2019). Hoca-zâde Muhammed Rasim Hikmet’in hâb-nâme’si (1b-168a) (inceleme metin). (Basılmamış doktora tezi). Dicle Üniversitesi.
• Aktan, M. F. (2020). İstanbul Üniversitesi Yazma Eserler Kütüphanesi T.6739 Numaralı eserin (Hâbnâme-i Rasim) tetkiki. Turkish Studies - Language, 15(2), 573-585.
• Alıcı, L. (2007). Mevlânâ’nın şiir anlayışında tahkiyenin yeri. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 5(9), 149-169.
• Ayverdi, İ. (2005). Misâlli büyük Türkçe sözlük. Kubbealtı Lugatı.
• Bayraktar, Ş. (2015). Hoca-zâde Muhammed Rasim Hikmet Efendi'nin Tuhfetü'l-Aşıkîn Hediyyetü'l-Ma'şûkîn adlı Mevlid Şerhi (1a-83a). (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) Marmara Üniversitesi.
• Bilkan, A. F. (2009). Masal Estetiği. Timaş Yayınları.
• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), DH (Dâhiliye), Said (Sicilli Ahvâl İdaresi) d. (Defter). Nr: 4/458.
• Cebecioğlu, E. (2004). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü. Anka Yayınları.
• Ceylan, K. (2015). Hoca-zâde Muhammed Rasim Hikmet Efendi'nin Tuhfetü'l Aşıkîn Hediyyetü'l-Ma'şûkîn adlı mevlid şerhi (83a-164a). (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) Marmara Üniversitesi.
• Çetin, N. (2012). Aşk mesnevilerinin tahkiye metni olarak kurgusal yapısı. Edebiyat İncelemeleri. Akçağ Yayınları.
• Eser, İ. (2021). Hoca-zâde Muhammed Rasim’in Mesnevî şerhi ve kaynakları. Cihanşümul Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 28–41.
• Hoca-zâde Muhammed Rasim Hikmet, Hâb-nâme-i Rasim Hikmet. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümü T 06739.
• Kavruk, H. (1998). Eski Türk edebiyatında mensûr hikâyeler. MEB Yayınları.
• Kaşanî, A. (2015). Tasavvuf sözlüğü, (Çev: Ekrem Demirli). İz Yayınları.
• Köksal, F. (2005). Tahkiyeli bir eser olarak Taşlıcalı Yahya’nın Şâh u Gedâ Mesnevisi, Klâsik Türk Şiiri Araştırmaları. Akçağ Yayınları.
• Küçük, S. (2023). Rahmani, Zabihullah. Hakîm Senâî-yi Gaznevî’nin Hadîkatü’l-Hakîka isimli eserinde tahkiye. Trabzon İlahiyat Dergisi 10(2 ), 251-278.
• Okuyucu, C. (2006). Divan edebiyatı estetiği. LM Yayınları.
• Sağlık, Ş. (2009). Halk hikâyelerinde tahkiye tekniği ve kurgu. Hece Öykü.
• Şeker, Z. (2009). Hocazâde Muhammed Rasim Efendi'nin Kâşifü't-Te'vîlât isimli eserinin transkiripsiyonu ve incelenmesi, (Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Tosun, N. (2014). Doğu’nun hikâye kuramı. Büyüyenay Yayınları.
• Tökel, D. A. (2000). Divan şiirinde mitolojik unsurlar. Akçağ Yay.